Мүдделестік пен мүмкіндік

Кез келген ел үшін өзінің мем­лекеттілігін нығайту мәсе­ле­сі ең басты басымдық болып табы­ла­ды. Ал бұл үдеріс әлем елдерімен байланыс арқылы ны­ғаятыны тағы белгілі жәйт. Осы ретте Қазақстан мен Үн­дістан ара­сын­дағы ынты­мақ­тас­тық қарым-қа­тынастың өзін­дік алар ай­тар­лықтай орны бар десек, Қазақ­стан-Үндістан байланысы күні бүгінге дейін негізінен қауіпсіздік және экономикалық мәселелер бағытында өрістеп келді. Алайда екі ел арасында тікелей автомобиль жолы мен темір жол желісінің болмауынан алыс-беріс деңгейі көңілдегіден көп төмен жатыр. Осы ретте бүгін басталатын Үндістан Премьер-министрі Манмохан Сингхтың Қазақстанға алғашқы ресми сапарына екі жақ та үлкен маңыз беріп отыр. Үндістан үкіметі басшысының сапары барысында бірқатар екіжақты маңызды құжаттарға қол қойылады деп күтілуде. * * * Жақында бір топ қазақстандық журналист Үндістан жағының шақыруымен осы елде болып қайтты. Бұл шара Үндістан Премьер-министрі Манмохан Сингхтың бүгін басталатын Қазақстанға алғашқы ресми сапа­ры­на орай­ластырылды. ТАРИХЫ ТЕРЕҢ ТАМЫРЛАСТЫҚ КӨРІНІСІ Үндістанға сапары бары­сында қа­зақ­стандық журналистер үшін бір­қатар кездесулер ұйымдастырылған бо­латын. Со­ның алғашқысы осы ел сырт­қы істер министрлігінде Үндістан сыртқы істер министрлігі бай­ла­ныс департаментінің бастығы Вишну Пракашпен өтті. Ол өзінің сөзін қазақстандық достарымен кездесуге қуаныш­ты екенін білдіруден бастады. Үнді­станды Орталық Азия елдерімен, оның ішінде Қазақ­стан­мен ертеден келе жатқан тарихи қарым-қатынастар байла­ныс­­ты­рады, деді ол. Енді осы байла­ныс­тарды әрі қарай да жалғас­тыруға ниеттіміз. Соңғы кездері Қазақ­стан­мен ара­дағы ынты­мақ­тас­тық қа­рым-қаты­нас өте тығыз жағдайда дамып келеді. Бұған біз өте қуаныштымыз. В.Пракаш мырза әрі қарай Қа­зақ­стан Республикасының Пре­зи­д­енті Нұр­сұлтан Назарбаев Үнді­­станның үл­кен досы екенін мәлім­деді. Назарбаев біздің елімізде бірнеше мәрте сапармен болды. Әлем­­дегі танымал мемлекет бас­шы­лары­ның бірі. Жақында өткен президенттік сайлауда басым дауыс­­пен жеңіске жеткенінен ха­бар­­дар­мыз, деп Қазақ­стан­дағы жағ­­дайдан құ­лағ­дар екенін байқатты. В.Пракаш, сонымен қатар, өз­дері­нің Қазақстанды достық­тың, бірліктің, дамудың аралы ретінде көретіндерін көлденең тартты. Біз Қазақстанмен қа­рым-қатынасқа үл­кен мән-ма­ңыз береміз. Қазақ­стан­ның әлем­дегі аса да­мыған 50 елдің қатарына қосылу перс­пек­тивасын шын ниетімізбен қуаттай­мыз, деді. Сон­дай-ақ, өз елінің Қа­зақ­станмен қатар, Орталық Азия­дағы елдермен және өңірдегі өзге де мемлекеттермен жақсы бай­ла­ныс орнат­қылары келетінін жа­сыр­­ма­ды. Үнді­станның да Қазақ­стан секілді сер­пінді да­мып келе жатқан ел екенін на­зарға салу­ды да ұмыт­қан жоқ. Біз терроризмге қатты алаң­дау­шы­лық білдіреміз. Соң­ғы 30 жыл бойы үн­ді халқы со­ның зар­да­бын тар­тып келеді. Терроризм – кез кел­ген ел үшін үл­кен қатер. Үнді­стан барлық мемлекеттермен осы зұлым­дық­тың бе­тін қай­тару үшін ынтымақ­таса жұмыс жүр­гізіп келеді. Осы орайда Қазақстан та­рапы­ның қол­дауын да анық сезінудеміз жә­не бұл ынты­мақ­тас­­тық­тың дами түс­­кенін қа­лаймыз, деді В.Пракаш. Үндістандық дип­ломат өз елінің Азия­­дағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі  кеңес құру туралы Қазақ­стан бас­тама­сына айтар­лық­тай қол­­­дау көр­сет­­ке­нін атап өтті.  Ал Шанхай ын­ты­мақтастық ұйымы­на Үнді­стан­ның байқау­шы ел ретінде қаты­сып келе жатқанын айтты. Осы ұйымға мүше алты мемлекетпен қарым-қа­ты­насқа біз аса үлкен ма­ңыз береміз, деді ол. Өз еліндегі басты проб­лема ретінде ха­лық­тың аса ты­ғыз қо­ныс­танғанын ата­ды. Бір қуанарлығы, деді В.Пра­каш, ел хал­қы­­ның 60 пайы­зы­ның жасы 30-ға да тол­ма­ған. Бұл – біз үшін үлкен ба­сым­дық. Үндістандық дип­ломат келесі кезекте өз елін демо­кра­тиялы ел деп са­най­ты­нын білдірді. Оның ай­туын­ша, үндістан­дық­­тар жұмыс істеп, ел эко­номи­ка­сын дамытуға үлес қосқылары келеді. Бір өкі­ніш­тісі, екі қолға бір жұ­мыс та­была бермейді. Соған қара­мастан, Үндістан соңғы 15-20 жыл бедерінде әлемге серпінді дамып келе жатқан мемлекет ретінде таныла бастады. Бүгінде ішкі жалпы өнім 1 триллион 150 миллиард АҚШ долларын құрайды. Мәселен, соңғы 20 жылда өсім 6 па­йызды құраған. Соңғы 5 жыл­да, әлемдік қаржы-эконо­микалық дағдарысқа қар­амастан, өсім 8 пайыздан төмен түсіп көрген жоқ. Алда екі сандық өсімге қол жеткізу міндеті тұр. 2020 жылға қарай елде табысы орташа адамдар қа­та­рын көбейту басты мақсат бо­лып табылады. Мысалы,  елде же­ке сектордың үлесі үлкен көрі­неді. ІЖӨ-нің 50 пайызын қызмет көрсету саласы құрайды екен. Қазақстандағы сияқты бізде де ұлттық қор бар. Ондағы жи­нақ­талған қаржымыз бүгінде 36 миллиард дол­ларға жетті. Бұл ақша­ны инвести­ция­ларға салу көзде­лу­де, деді кездесуде В.Пракаш. 2011 жылы экономикалық өсім елде 9 пайыз болады деп күтілуде. ДӘЙЕКТІЛІКПЕН ДАМЫҒАН БАЙЛАНЫСТАР Үндістан сыртқы істер ми­нистрінің бірінші орынбасары Санджей Сингхпен кездесу де осы министрліктің ғи­маратында өтті. Ол әңгімесін тарихтан сөз қозғап бастады. 15-16 сәуір күндері Үнді­стан Премьер-министрі Манмохан Сингх  алғашқы ресми сапарымен Қа­зақ­станға баратынын да қаперге сала кетті. Үндістандық бұл дипломат та Қа­зақстан Президенті Нұр­сұлтан На­зар­баевты Үндістанның үлкен досы деп бағалады. Біздің Қазақ­станмен байла­ны­сымыздың т­а­мы­ры тереңде жатыр. Кезінде Ұлы Жібек жолы арқылы алыс-бер­ісіміз жақсы дамыған. Орта ғасыр­лар­да сақтар Үндістанның солтүс­тігін­де қуатты мемлекет құрған. Осы­ның бар­лығы тарихи сабақтас­тығымызды білдіреді, деп бір қайырды сөзін С.Сингх. Қазіргі заман тақырыбына қарай ойыс­қан сәтте жергілікті дипломат екі ел арасында ядро­лық энергетика сала­сында тәуір байланыс орнап үлгер­ге­нін атап көрсетті. Парсы шығанағына дейін тартылатын темір жол желісі екі жақты алыс-берісті артты­ру­ға септігін тигізер еді, деді ол. Осы ретте қарым-қатынасты жо­ғары деңгейде дамытуға екі ел ара­сын­да тікелей көлік жолы­ның, сондай-ақ темір жолдың жоқ­ты­ғы кедергі бо­лып келгеніне назар ау­дарды. Пар­сы шыға­нағына тар­ты­ла­тын те­мір жол экономи­ка­лық байла­ныс­тары­мыз­­ға серпін қоса­ды деп сенеміз, деді сөзінің со­ңында С.Сингх. * * * Жоғарыдағы лауазым ие­лері­нің қатысуымен өткен брифингке Үнді­станда тіркелген жергілікті және шетелдік 60-тан астам БАҚ өкілдері қатысты. Онда Үндістан Премьер-министрі са­па­рының мақ­сат-мін­деттері ту­ра­лы жан-жақты ақпарат берілді. Мамыр айында Қазақ­стан­ның Үнді­стандағы күндері, сәл кейін Үнді­стан­ның Қазақстан­да­ғы күндері өтетіні туралы мә­лімет көлденең тартылды. Сапар күн тәртібі пысықталып жат­қа­ны да назардан тыс қалған жоқ. Брифинг барысында Үнді­стан­­ның өңірдегі басқа елдермен байланысына қатысты да сұрақ­тар қойылды. Сон­дай-ақ өңірлік, халықаралық ұйымдар­дың қыз­ме­тін қамтыған түрлі сауал­дарға жауап берілді. ТАБЫСТЫЛЫҚ ПЕН ТАРТЫМДЫЛЫҚ ЖЕМІСІ Соңғы кездесу Үндістанның Мұ­­най және газ министрі Джейпал Реддимен болды. Сіздерді біздің офисімізге шақыру мен үшін үлкен құрмет, деп әңгіме бастаған министр Үндістан мен Қ­а­зақстан ара­сын­дағы қарым-қа­ты­нас мықты жол­ға қойылға­нын, мазмұндылы­ғымен ерекшеленетінін атап көрсет­ті. Біз Президент Нұрсұл­тан Назар­баев­қа үл­кен рахметімізді ай­тамыз. Қа­зақ­стан бас­шы­лығы екі­­жақты қа­рым-қаты­нас­ты да­мы­туда әркез ба­тыл қа­дам­дар жа­сап келеді. Бү­гінде Қа­зақ­­стан­ның қатысуын бү­кіл әлем анық сезініп отыр, деді Д.Редди. Әңгіме бары­сын­да ол Үнді­стан­ның дамушы ел болып та­была­тынын атап өтті. Елдің көмір­сутегі ре­сурстарын игеру жо­лын­дағы тех­никалық мүм­кін­­діктері үл­кен жолда тұрғанына назар ау­дар­ды. Біздің кө­мір­су­­тегін барлау жө­нін­дегі тә­жі­ри­бе­міз өте үлкен. Өң­деу сала­сы бойынша да осылай деуге толық құ­қық­ты­мын. Осы ба­ғыт­тағы са­рап­тама жүр­­гізу жө­ніндегі тә­жі­ри­бемізді де әлем­дік қо­ғам­дас­тық мо­йын­дап үлгерді, деді министр. Д.Редди сондай-ақ мұнай-газ өндіру сала­сын дамыту бо­йын­ша үлкен жұ­мыстар атқа­ры­лып жатқанына тоқ­тал­ды. Осы сала­ға үш үлкен компания қыз­мет көрсетуде екен. Ми­­нистр осы ретте Қа­­зақстанды да Жа­рат­­қан үлкен ресурстармен байытқа­нын атап өтті. Бұл мол бай­лық­ты игеру керек. Өз­де­ріңіздің күштері­ңіз­бен ғана атқарып шығу қиын. Сондықтан инвестиция тарту керектігі түсінікті. Бұл ба­ғытта Үндістан Қа­зақ­станмен екіжақ­ты тиімді негізде жұ­мыс істесе алар еді. Бұл жұмыс барлаудан  бастап өнім ал­ғанға дейінгі ара­лықты қам­тыса, Үн­ді­стан осы қызмет түр­лерін көрсетуге қа­зірдің өзінде да­йын, де­ді министр. Әңгімесінің со­ңын­да Д.Редди ел Премьер-министрі Манмохан Сингх­тың жақын күн­дері Қазақстанға ал­­­­ғаш­қы ресми са­па­ры­мен бараты­нын және онда кез­десулер мен ке­­ліс­­­сөздер белгілі бір дең­гейде та­бысқа жеткізеді деп сенетінін біл­­дірді. 2009 және 2010 жыл­дары біз Қа­зақ­стан­­­нан да мұ­най им­порттадық. Бұл үде­ріс екі елді байла­ныс­ты­ра­тын тікелей көлік немесе су жолы болмаса да жү­зеге ас­ты, деді ол. ___________ ӨЗ ЖОЛЫ БАР ЕЛ Кездесуден кейін министрге бірнеше сұрақ қоюдың реті келді. – Үндістан Қазақстандағы көмірсутегін барлап, игеруге нақты қанша көлемде инвестиция салмақ? – Әзірше біз инвестициялауды бастаған жоқпыз. Бұған дейін Қазақстан басшысы Нұрсұлтан Назарбаевпен өзара түсіністік туралы меморандумға ғана қол қойылған. Біз нақты іске Үндістан Премьер-министрінің сапарынан кейін кірісуден үміттіміз. Қазақстан жағы барлау барысында мұнай табылған соң ғана ақша салатын болады. Бұл – біз үшін үлкен тәуекел қадам. Соған қарамастан, Үндістан жағы инвестиция салуға дайын. Әуелгі көлемі 25 пайыз болмақ. – Үндістан Қазақстаннан қанша мұнай алмақшы? – Біз ешқандай шектеу қоймаймыз. Өйткені, 80 пайыз мұнайды сырттан аламыз. Осыған байланысты еліміздегі жанар-жағар май бағасы да аса арзан емес. 1 литр бензиннің құны орташа есеппен 60 рупий тұрады (1 дол­лар – 44 рупий). – Мұнай мен мұнай өнімдерін қандай тасымал жолдары арқылы алған жөн деп ойлайсыз? ТАПИ (Түркіменстан – Ауғанстан – Пәкстан – Иран) бағыты туралы не айтар едіңіз? – ТАПИ – экономикалық негізделген жоба. Бірақ бұл жоба әлі де болса өзінің бастапқы кезеңінде тұр. Біздің Түркіменстанмен проблемамыз жоқ. Мәселе Ауған­стан­дағы тұрақсыздық пен Пәкстанмен арадағы түсініс­пес­тікке тіреледі. Қалай болғанда да, келісім жасалған жағ­дай­да тасымал жолын табуға болады ғой деп ойлаймын. – Қазақстандағы мұнайды игеруде бәсекелестік көп. Мәселен, Қытай, Ресей, АҚШ, тағы басқа елдер. Бұған Үндістан несін қарсы қоя алар еді? – Қазақстан мен Үндістан арасындағы өзара қарым-қатынас өте бір дәйектілікпен дамып келеді. Сондықтан бұл жолда тайталас көрініс бере қоймайды ғой деп ойлаймын. Өйткені, Қазақстанның да өз мүддесі бар. Барлық жұмыртқаны бір кәрзеңкеге салуға болмайды дегендей, Қазақстанға да барлық жұмысты тек шектеулі бағытта жүргізу тиімсіздік әкелетіні анық. – Дегенмен, Қытай ақшасымен, Америка Құрама Штат­­тары жаңа технологиясымен, Ресей тәуекел­шілдігі­мен келіп жатыр. Бұған Үндістан қалай жауап қайтарар еді? – Мен елімді Қытаймен, АҚШ-пен, Ресеймен салыстырмауды қалар едім. Үндістанның өз жолы бар. Елдің ІЖӨ-сі алдағы жылы 9 пайыз өсімді құрамақ. Демек, қай елмен де бәсекелесе алатын жағдайдамыз. Оның үстіне әлемдегі ең жоғары технологияларды қолдануға да дайынбыз. – Онда іске сәт дейміз де. Самат МҰСА. Астана – Дели – Астана.