​Мемлекеттік тілді білмейтін баспасөз хатшысы неге керек?

Осы мәреге жеткен тұста да лауазымдысы, белдісі, бекемдісі, басқасы бар кейбір мекемелерде мемлекеттік тілдің тағдыры аудармашылардың құзырында қалғанын жұрт білсе керек. Қазақ тілді басылымнан едік деп, мәлімет сұрасаң ондағылар аудармашыға сілтейді. Кейде өзге тілде мақала жіберіп, «Бір ретін келтірсеңдер жөн болар еді, аудармашымыз болмай тұр, не сырқаттанып қалды», деген уәждерін алға тартады. Басқалардың ондай тілектеріне түсіністікпен қарауға болады. Өз қандасың шүлдірлеп тұрса, ша­расыз күй кешесің. 

Кеңес дәуірінде, 1989 жылдың 21 қыр­күйекте «Тіл туралы» тұңғыш заң қ­а­былданып,онда қазақ тілі мемлекеттік мәр­тебе алды. Ол жұртымыздың елдік жо­лындағы күресінің бір жеңісі деп біл­дік. Одан бері де 30 жылға таяу уа­қыт өткені, тіл ме­ре­кесі тойланып келе жатқаны белгілі. Тәңір жарылқап, тәуелсіздіктің таңы атқанда ті­ліміздің мәртебесі Ата Заңнан ойып тұ­­рып орын алды. Сөйтіп, «Алаш арыс­та­ры бізге мемлекеттік идеясын ту етіп кө­теруді табыстап кетті», деп Ел­басы Нұрсұлтан Назарбаев айтқандай, тәу­ел­сіздіктің басты идеясының бірі – тіл тә­у­ел­сіздігіне қол жеткізіп едік. 1997 жылы Пре­зиденттің бекітуімен «Тіл туралы» еге­мен ел заңы қабылданды. 1998 жылы Үкі­мет мемлекеттік тілге басымдық бе­ру жай­ын жан-жақты қарастыра ке­ліп, ар­на­йы қаулы қабылдап онда: «мем­ле­кеттік органдарда іс қағаздарын кезең-кезеңмен қазақ тіліне көшуіне байланыс­ты іс-шаралар жоспарын жасап, жүзеге асырсын» деп тапсырды. Сонымен бірге, әрқайсысы он жыл ішінде атқарылатын жұмысты ай­қындаған екі мемлекеттік бағдарлама жасақталды.

Осы арада ұлт асылы Сәкен Сейфул­лин ойға оралып отыр. Қазақ АКСР Халық комиссарлары кеңесінің төрағасы кезінде «Қазақты қазақ дейік, тарихи қатені түзейік», деп қорланған ұлты­ның атын қайтарып, іс-қағаздарын қазақ ті­лінде  жүргізу жөнінде декрет қа­был­дат­ты. Осының басында жүріп ба­тыл­дық танытқан алаш арысы «Біздің қазақ ком­мунистерінің кейбіреуі қазақ тілі тура­лы қатты кірісуге: «Біреу ұлтшыл деп ай­тады...» деп бой тартады. Бірақ бұл – қу­лық, бұл коммунистік қылық емес, ол – жарамсақтық, жағымпаздық... «Жақсы коммунист екен» деп айтсын дегендерді» қатты сынға алады. Тағы бір алаш арысы М.Дулатовтың: «Қазақ тілі мемлекеттік тіл болды» деп, артынан сол мемлекеттік тілдің мәртебесін орындамай жүргендерге реніш танытатыны осы тұс еді.

Әрине, аудармашы керек. Бірақ, заң талабына сай мемлекеттік тіл өз дәрежесінде атқарылуы тиіс емес пе? Оны аудармашыға жүктеп қоюдан арылатын кез баяғыда келген. Елбасы Н.Назарбаевтың «Ұлы Дала ұлағаттары» атты кітабында, «Тіл дамуы үшін тілдік орта қажет. Бұл – ең бірінші шарт. Со­сын тілге деген қажеттілік керек. үші­н­ші шарт, ана тіліңді ардақтайтын ұлт­тық намыс керек» деп  тайға таңба бас­қандай айтқаны мәлім. Осыны мүл­тіксіз орындауға келгенде енжарлық та­нытып жүрміз. Егер әлгі мәртебелі мекемелер Президент айтқан қажеттілікті қалыптастырып, намыстарын оятса, тіл жайлы әңгіме тыйылып, өркениетті елдердегідей өріс ала берері сөзсіз.

Осы күні үлкенді-кішілі мекемеге телефон соғып шаруаңды айтсаң, ау­дар­машыға, болмаса баспасөз хатшы­сы­на хабарласу керектігін жеткізеді. Ақиқатына келсе, баспасөз хатшысының міндеті үлкен. Оны өзіміз үлгі ететін мемлекеттерден көріп отырмыз. Әйтсе де, сол баспасөз хатшылары барлық жер­де талапқа сай жұмыс істеп отыр ма деген бір сұрақ көкейден кетпейді. Олар көбінде бастығының «жазбаларын» әзірлеумен айналысады. Оны төрт ая­ғынан тең тұрғызса сөз басқа. Сол бас­па­сөз хатшыларының кейбірінің маман­дық­тары жұмысына да сәйкес келе бер­мейтіні және бар. Еліміз егемендік ал­ған жылдардағы баспасөз хатшылары шетінен мықты еді. Екі тілге жетік бо­латын. Қазір олай деп айта алмасақ ке­рек. Біразының мемлекеттік тілден хаба­ры шамалы...

Кейбір компания мен банктердегі мем­лекеттік тілдің жағдайы шала-жансар десек қателесе қоймаспыз. Ендеше, есеп-қисабы әдемі, қаржы жағынан ба­қуат­ты іргелі мекемелердегі аудармашы мен баспасөз хатшысының мәртебесін көтеріп, ұлт тілінің ұйтқысы дәрежесіне жет­­к­ізсек ұтылмас едік. Бұл азат ел тілінің өре­сі биіктей беретініне септігін тигізері сөз­­сіз. Ол үшін көптің қатарындағы ға­на емес, күн сайын жұрт алдында жү­р­е­тін, ой-өлшемі биік, рухы мықты, өз жұ­мы­с­ы­ның ғана иесі емес, киелі ана тілінің де тілекшісі болатын намысты, көзі алысты шалатын жастарды алда айтқан екі мамандыққа табан тіретсек, кеткен есе қайтып, ана тілінің еңсесі биіктей беретініне иманымыз кәміл.

Сүлеймен МӘМЕТ,

«Егемен Қазақстан»