Ресми түрде 550 жылдығын атап өткен Қазақ хандығының тарихы қаншалықты тереңде болса, оның төл әскерінің де тамыры сол кезеңдерден тел өрілуі тиіс. Қазақтың ұлан-ғайыр даласының қойнауында қазақтың азаттығын, жері мен тілін, діні мен тілін сақтап қалу жолында аяусыз қан төккен батыр бабаларымыздың өшпес іздері бар. Қазақ тарихындағы ұлы қолбасшылардың өнегелі өмірлерін зерттеу жолында қалам тербеген ғалымдарымыз да аз емес. Алайда алдағы уақыттың еншісінде әлі де орасан зор жұмыс жатқаны белгілі жай. Олай болса, кешегі күннің көмескі тұстары тазартылып, тарихымыздың беттерін халқымыздың жаужүректігі мен жауынгерлік қасиеттерін айғақтайтын ата-бабаларымыз туралы тың деректермен толықтыру – басты мақсаттарымыздың бірі болуы тиіс. Иә, тәуелсіздік ешқашан оңай жолмен келген емес. Ел болып қалыптасу тарихымыздағы шешуші рөл атқарған тұлғалардың және ең басты байлығымыз болып саналатын тәуелсіздігіміздің қадірін біліп, байыбына барғанда ғана біз баянды болашақ құра алмақпыз.
Тәуелсіздіктің алғашқы онжылдығы еліміз үшін ерекше сынақ жылдары болғаны баршамызға аян. Әскеріміз қалыптасу мен дамудың күрделі жолынан өтті. Тарихи тұрғыдан түкке де тұрмайтын 25 жылдың ішінде Қарулы Күштеріміздің қанаты қатайды, бұғанасы бекіді.
Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтың: «Тәуелсіздік жылдары мемлекетіміз кәсіби ар мия қалыптастырды, ел мүддесіне толық сай келетін әскери доктрина түзілді. Біздің қасиетті топырағымыз әуеде де, жерде де және суда да қорғаныс аясында. Біз барлық көршілес елдермен достық қарым-қатынастамыз. Қазіргі уақытта армия кез келген жағдайға тастүйін дайын болуға тиіс. Бұл – әскери қызметшілер алдына мемлекет қойып отырған міндет», – деп атап көрсеткеніндей, Қарулы Күштеріміздің бұл міндетті орындауға күш-қуаты жетерлік.
Алаңы көп алмағайып заманда жер бетіндегі әр мемлекет қорғаныс қабілетін арттыруға әрекет етіп жатқанда, қатардан қалмау басты міндет екендігі анық. Дегенмен, байыбына бара білген адамға әскеріміздің қуаты мен қорғаныстық қабілетін халықаралық дәрежеге теңгеру оңай шаруа емес еді. Қазіргі күнде жоғары кәсіби, ұтқыр, заманауи қару-жарақпен және техникамен жарақтандырылған әскері бар мемлекетке айналуымыз жолында Елбасының сіңірген еңбегі зор.
Сан жағынан ауқымды әскер құруды мақсат тұтпай, барлық күшті қазақстандық әскердің ықшам әрі ұтқыр болуына жұмылдырып отырғандығы Нұрсұлтан Әбішұлының сындарлы саясатының жемісі. Бүгінде әскеріміз қазіргі заманғы ең озық техникалармен, небір мықты қару-жарақтармен қамтамасыз етілуде.
Қазақстан Республикасының қорғаныс қабілетін нығайту мақсатында 1998 жылдың 1 маусымында Әуе шабуылына қарсы қорғаныс және Әскери-әуе күштері біріктіріліп, Қазақстан Республикасының Әуе қорғанысы күштері құрылды. Көк кеңістігімізді қорғауға, басқа әскерлерімізді аспан әлемінен қолдауға бағытталған Әуе қорғанысы күштеріміздің техникалық құрамдас бөлігі мен жауынгерлік дайындығы қарқынды түрде дами бастады.
Ресей мен Қазақстанның Қорғаныс министрлерінің Әуе шабуылына қарсы қорғаныстың бірыңғай өңірлік жүйесін құру туралы келісімінің нәтижесінде Еуразия кеңістігіндегі ортақ қауіпсіздікті дамытуға мол мүмкіндіктер туды. Сонымен қатар, тәулік сайын тапсырмаларды мақсаты бойынша дереу орындауға дайын жауынгерлік кезекшіліктегі жеке құрамға үлкен жауапкершілік жүктеді.
Қазақстан Республикасы Әуе қорғанысы күштері Әуе шабуылына қарсы қорғаныс жүйесі Тәуелсіз мемлекеттер достастығы елдерінің әуе шабуылына қарсы қорғанысының біріккен жүйесіне кіреді, бұл еліміздің Әуе қорғанысы күштеріне үлкен жауапкершілік артады.
Әуе шабуылына қарсы қорғаныс әскерлерінің бөлімдері мен бөлімшелерінің негізгі міндеттері еліміздің әкімшілік-саяси, өндірістік-экономикалық орталықтарын әуеде қорғау, әуедегі қарсыласпен күресу, құрлық әскерлерінің топтарын орналасқан орындарында және қозғалу бағыттарында, маңызы зор басқа да әскери нысандарды авиацияның соққысынан және қарсыластың әуедегі ұшқышсыз құралдарынан қорғау болып табылады. Әуе шабуылына қарсы қорғаныс әскерлері бейбіт күндері де тәулік бойы жауынгерлік кезекшілік өткеру арқылы әуе кеңістігін пайдалану тәртібінің сақталуын үздіксіз бақылайды. Әуе шабуылына қарсы қорғаныс әскерлерінің бөлімдері мен бөлімшелерінің жұмыс күндері қашанда толассыз оқулар мен оқу атыстарына, сондай-ақ мемлекетіміздің әуе шеңберін қорғауға бағытталған жауынгерлік кезекшілік өткеру бойынша жауынгерлік міндетті орындау жұмыстарына толы болады.
Әуе шабуылына қарсы қорғаныс әскерлерінің бүгінгі жағдайы ауыз толтырып мақтанышпен айтарлықтай деңгейде. Елбасының тікелей қамқорлығының арқасында Қазақстанның көк кеңістіктегі қорғаныс қабілеті артты, атап айтсақ, әскери бөлімдер мен бөлімшелерді басқару тиімді жолға қойылып, жауынгерлік қабілеті күшейді. Мәселен, 2015 жылғы әскерімізді қайта жарақтандыруға бағытталған ірі келісімшарттың жүзеге асуы нәтижесінде Ресейден сатып алынған 4++ үлгідегі Су-30СМ жауынгерлік ұшақтары өздерінің жоғары маневрлілігімен және көп функциялылығымен танымал төрт жойғыш ұрыс машинасымен толықты. Ұшу және тактика-техникалық сипаттамалары бойынша олардың ұшақ жасау саласындағы әлемдік ғылыми-техникалық дамудың жаңалығы болып табылатын 5-үлгідегі ұрыс ұшақтарымен ұқсастығы көп. Оған қоса, бұдан бұрын алынған Ми-171Ш көліктік-жауынгерлік тікұшағын, С-290 С-295 әскери-көлік ұшақтарын былай қойғанда, көптеген елдерде азаматтық және әскери мақсаттарда жаппай қолданылатын Ми-8, Ми-17В5, ЕС-145 қос қозғалтқышты тікұшақтарын, МИГ-29, СУ-27 жойғыш ұшақтарын өз елімізде жаңғырту және жөндеу жұмыстары жолға қойылды.
АҚШ-тың дипломатиялық миссия шеңберінде еліміздің Қорғаныс министрлігіне табыстаған Huey II (Хьюи) тікұшағы Әуе қорғанысы күштерімізді аса қуатты және икемді, заманауи авиациялық электроникамен және апаттық-құтқару қондырғыларымен жабдықталған жаңа техникамен толықтырды. Бұл тікұшақ халықаралық оқу-жаттығуларда, медициналық эвакуациялау кезінде және басқа да қорғаныстық миссияларда пайдаланыла алады.
Тағы бір мақтанышымыз – әлемдегі ең ірі көліктік ұшақтардың бірі болып саналатын МИ-26Т тікұшағы. Ол 20 тоннаға дейінгі жүктер мен техникаларды тасымалдауға арналған. Оның көліктік-десанттық нұсқасында сақадай сай қаруланған 82 адам орналаса алады. МИ-26Т төтенше жағдайлардың алдын алу және жою ісінде тамаша құрал ретінде өзін талай рет дәлелдеген техника.
Әуе шабуылына қарсы қорғаныс саласындағы жақын, орта және алыс қашықтықтағы зениттік-зымырандық кешендер сабы заманауи қарулармен толығып, көне элементтік базадан сандық базаға қадам басты.
Ұшу қашықтығынан да, соққы беретін нысаны жағынан да, қуаты жағынан да шектеулері жоқ дерлік әуеден шабуылдау құралдары анағұрлым көбірек қауіп тудыра бастаған заманда Әуе қорғанысы күштерін озық үлгілердегі қару-жарақтармен жарақтандыру өте оңтайлы шешім дер едім.
2015 жылдан бері «НУР» (GM 403) үш координаталы радиолокациялық кешені жауынгерлік пайдаланудан өтіп, радиотехникалық бөлімшелердің қарулануына қабылданды. Бұл – заманауи элементтік базада жобаланған, фазаларға бөлінген антенналық торлары бар және радиоэлектрондық әсер жағдайларында тиімді жұмыс істеуге қабілетті қару.
Әскерлер топтары жоспарлы түрде қару-жарақтың қазіргі заманғы үлгілерімен толықтырылуда, бүгінгі таңда Ресей Федерациясынан С-300 зениттік-зымырандық қондырғылар алынды. Қазақстан кәсіпорындарында техниканы жаңғырту мен жөндеу жұмыстары жүргізілуде және олар Әуе шабуылына қарсы қорғаныс әскерлерімен табысты пайдаланылуда.
Сонымен қатар, Әуе қорғанысы күштері жыл сайын халықаралық деңгейдегі көптеген жауынгерлік оқу жаттығуларына қатысады. Олардың ішінде «Айбалта», «Қаратау», «Дала қыраны», «Ашық аспан», «Өзара іс-қимыл», «Мызғымас бауырластық» және басқалары бар. Мысалы, екі жылда бір рет Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымына кіретін елдердің ӘШҚ-ның біртұтас жүйесінің шеңберінде «Сарышаған» полигонында «Жауынгерлік достастық» тактикалық оқу-жаттығулары өткізіледі. Бұл жаттығулар барысында Әуе шабуылына қарсы қорғаныс әскерлерінің құрамаларының, бөлімдері мен бөлімшелерінің арасында өзара іс-қимылдарды ұйымдастыру мәселелері пысықталып, сонымен қатар жеке құрамның бойында тапсырылған міндеттерді табысты орындауға қажетті жоғары моральдық-психологиялық, жауынгерлік және дене дайындығы қасиеттерін қалыптастыру жұмыстары көзделеді.
2010 жылы бастау алған «KAZAKHSTAN DEFENCE EXPO-2010» халықаралық қару-жарақ, әскери техника және әскери-техникалық мүлік көрмесі арқылы да Қазақстан Қарулы Күштері жаңа халықаралық аренаға қару-жарағымен, әскери техника мен байланыс және әскери мүлкімен танылды. Еліміздің аумағындағы ең ауқымды оқиғалардың бірі IV халықаралық «KADEX-2016» қару-жарақ пен әскери-техникалық мүлік көрмесінің өткізілуі болды. Төрт күн ішінде қазақстандық және шетелдік қорғаныс-өнеркәсібі кешенінің барлық күші мен қуаты көрсетілген «KADEX-2016» халықаралық көрмесі мемлекетаралық серіктестікті нығайтып, зияткерлікті, әскери өндірісті, техниканы және технологияны танытқан маңызы зор шара болды.
Бүгінгі күні қолбасшылық кәсіби дайындық пен жауынгерлік әзірлік деңгейлерін көтеру және оқу-материалдық базасыз жетілдіру мәселелеріне үлкен назар аударылып жатқан Әуе қорғанысы күштерінің жеке құрамы жауынгерлік еңбегімен қазақ батырларының, аталары мен әкелерінің тамаша дәстүрлерін көбейтіп жүр, қойылған міндеттерді жасампаз тәсілдермен шешуге қабілетті, зияткерлік әлеуеті жоғары әскери қызметкерлермен жасақталған деп мақтанышпен айта аламыз.
Қорғаныс министрінің жеке бастамасының арқасында, ел Президентінің қолдауымен, оның мемлекеттік деңгейде ойлау, Қарулы Күштер мен Әуе қорғанысы күштерінің даму келешегін алдын ала болжай алу қабілеттерінің арқасында жоспарлы түрде ашылған екі әскери жоғары оқу орны қазір жемісті жұмыс істеп тұр. Олар – жас офицерлік кадрлар – ұшқыштарды оқытатын және тәрбиелейтін Әуе қорғанысы күштерінің Әскери институты мен ӘШҚ және байланыс әскерлеріне мамандарды даярлайтын Алматы қаласында орналасқан Радиоэлектроника және байланыс әскери-инженерлік институты. Аталған оқу орындарының түлектері бүгінде Әуе қорғанысы күштері бөлімдерінің қатарын толықтырып қана қоймай, бірқатарлары аса жауапты лауазымдарда міндеттерін өтеп жүр. Пайдалануға берілген жаңа техникаға сай әскери мамандардың соғыс жағдайына жуық жағдайларда кәсіби шеберлігін жетілдіру мүмкіндіктері де жолға қойылған. Қысқасы, Елбасы мен еліміз сеніп тапсырып отырған көк кеңістігіміздің қорғанысы сенімді қолдарда деп ауыз толтырып айта аламыз.
Қазір Қазақстанның қуатты Қарулы Күштерінің мәртебесі биіктеді, әрбір қазақстандық төл әскеріміздің айбынын мақтан тұтып, әрбір жасөспірім әскери қызметші атты қаһарман мамандық иесі болуға ынтық. Өз еліміз ғана емес, әлем елдері тәнті болып отырған Қарулы Күштеріміздің даңқты күндері әлі де алда екендігіне кәміл сенемін.
Нұрлан ОРМАНБЕТОВ,
Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері Әуе қорғанысы күштерінің бас қолбасшысы, авиация генерал-лейтенанты
