Алашты әйгілеген «Алтын адам»

Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданында Елбасының бас­тамасы­мен жүзеге асырылып жатқан «Мәдени мұра» бағ­дар­ламасы аясында құрылған «Есік» тарихи-мәдени қорық-мұражайының ресми ашылу салтанатына орайластырылған Қоғамдық кеңестің көшпелі отырысы өтті. Жетісу жерінен табылып, бүкіл әлемге Қазақ елінің тарихи төлқұжаты болып та­нылған, көне сақ мәдениетінің баға жетпес асыл қазынасы – «Алтын адам» жәдігері адам­зат тарихын алтын зермен бедерлегені ақиқат. 1969 жылы археология ғылымына өзіндік із қалдырған көрнекті ғалым К.Ақышев бастаған зерттеу тобы әлемге «Алтын адам» атауымен мағлұм болған сақ жауынгерінің обасын тапты. Өзге мәдениет өкілдері тас қашап, тері жамылып жүргенде сақтардың озық технологияны меңгеріп, күні бүгінге дейін қорыту тәсілі беймәлім боп отырған алтын бұйымдарға ие болуы ұнамаса керек, төрткүл дүние ғалымдары таңдай қаққанымен сол кездегі билік «Ал­тын адам» тарихи орнының мәртебесін көтеру­ге аса құлықты болмады. Тек тәуелсіздігіміздің буыны бекіп, өркениетті қоғамдар өзегімізге үңілген тұста, Елбасы Н.Назарбаевтың тарихи-мәдени мұрамызды заман талабына сай жөнге келтіріп, оларды елді біріктіруші құндылықтар ретінде ай­шықтау туралы берген тапсырмасы аясында жүзеге асып отырған «Мәдени мұра» бағдарламасы ғана «Алтын адам» тарихи мұражайының бой көтеруіне түрткі болды. «Есік» тарихи-мәдени қорық-мұра­жайы­ның ашылу салтанатына Қазақстан Респуб­ликасы Президенті Әкімшілігі Басшысы­ның орынбасары М.Әшімбаев, Мәдениет министрінің орынбасары Ғ.Телебаев, Туризм және спорт министрінің орынбасары Б.Шеңгелбаев, Алматы облысы әкімінің орынбасары С.Мұқанов, Еңбекшіқазақ ауда­ны­ның әкімі Ә.Тойбаев және Қоғамдық кеңес мүшелері мен зиялы қауым өкілдері қатысты. – Бұдан үш жыл бұрын, Елбасымыздың тапсырмасымен «Есік» мұражайын қалай саламыз деп осы жерде кеңес өткізген едік. Ол кезде бірер киіз үйден басқа бұл ма­ңайда қалқа жоқ, бос жатқан ашық дала болатын. Міне, бүгін Елбасы тапсырмасының жүзеге ас­қанының көрінісі ретінде, осын­дай керемет ғимаратта орна­лас­қан қорық-мұражайдың ашы­лу салтанатында басқосып отыр­мыз. Президентіміз Н.Назарбаев «Мәдени мұра» бағдарлама­сы­ның екінші кезеңінде жүзеге асыратын мақсаттарымызды ай­қын­дап беріп, ұлттық символ­да­ры­мызды қалыптастыру керектігін нақты тапсырған болатын. Ендігі біздің мақсатымыз осы қорық-мұражайды ұлттық мұ­рамыз­дың інжу-маржандарымен толтыру және бұл жерді мәдени туризм ошағына айналдыру. Осындай мәселелерді Қоғамдық кеңестің көшпелі отырысы тал­қылауға келіп отыр, – деді  Президент Әкімшілігі Басшысының орынбасары М.Әшімбаев салта­нат­ты шараның ашылу рәсімінде сөйлеген сөзінде. Содан кейін мұражай ғима­раты алдында өткен шағын жи­ын­да жергілікті билік өкілдері және Шығыс Қазақстан өңі­рін­дегі «Берел» қорғанын сақ­таушы ғалымдар тобы мен «Ал­тын адам» обасының жанашыры Бекмұханбет Нұрмұханбетов сөз сөйледі. Сондай-ақ «Есік» та­рихи-мәдени қорық-мұражайына қойылған тарихи жәді­гер­лер мен осы өңірден қазып алынған құн­ды экспонаттарды, «Алтын адам» жауын­гері табылған обаның ық­шамдалған макетін және сақ дәуірінен мағ­лұмат беретін көне бұйымдармен та­нысқаннан соң осы шараға қатысқан көп­шілік жергілікті өнер қай­рат­керлері әзір­леген концерттік бағдарламаны тама­ша­лады. Көшпелі отырыстың ресми бөлігінде «Мәдени мұра» бағдарламасының екінші ке­зеңіндегі алға қойылған мақсаттарды жү­зеге асыру жөніндегі Қоғамдық кеңестің жиы­лысын М.­Әші­м­баев жүргізіп отыр­­ды. Отырыста ал­ғашқы болып сөз алған «Есік» қо­рық-мұра­жайы­ның директоры Г.Мұхтарова баяндама жасап, мұра­жай қорына Мә­де­ниет министр­лі­гінің қолдауымен Археология инс­ти­тутынан, Алтын мұражайы қо­ры­нан жиырмадан ас­там сақ дәуіріне жататын түпнұсқа жәдігерлер берілгендігін, Архео­логиялық сараптама мекемесі отыз­дан астам құнды жәдігерді тапсырғанын атап өтті.  Бұдан өзге қорық-мұражайға тікелей қатысты шешімі қиындық тудырып отырған мәселелер де осы жерде тілге тиек етілді. Мәселен, сақ дәуірін паш ететін кітаптар мен альбомдар, деректі фильмдер түсіру­мен ғана шектелмей, «Есік» мұра­жайының «Алтын адам» және «Сақ­тардың тарихы мен мәдениеті» атты екі залының экспо­зи­циясын көр­кем­деу мақсатында Ең­­бекшіқазақ аудан­­д­ық өлкетану мұражайы меншігіне өтіп кеткен бұй­ымдармен толық­тыру және қорық-мұражайға тиесілі, алайда, 2003 жылдары жекеменшікке берілген 63 гектар жерді мемлекетке қайтарып алу мә­се­лелері секілді күрделі шаруалар қозғалды. Ежелгі ескерткіштер орны қатарына жататын Есік қаласы маңындағы  сақтар кешені – Өрікті және Рахат ауылдарына таяу орналасқан көне қала орны бүгінде өз мақсаттарында, яғни ғылыми, мәдени, мұражайлық, туристік қызметін атқара алмай келеді. 2010 жылдың 10 мамырында Есік қаласының әкімдігімен бекітілген «Тарих және мәде­ниет ескерткіштерін қорғау міндеттемесіне» сәйкес «Есік бейіті» археологиялық ескерткіш негізінде «одан әрі сақтау мақсатында, ескерткіш негізінде тиісті тәртіп бойынша пайдалануға» Есік қаласы әкімдігінің меншігіне берілген. Алайда, бұл міндеттер күні бүгінге дейін орындалмай келеді. Қорық-мұражай басшылығы көтеріп отыр­ған мәселелердің бірқатарын шешу жолында көмек бере алатындығын айтып облыс әкімінің орынбасары С.Мұқанов ортақ жүктің бір шетіне сүйеу болатын­дығын танытты. М.Әшімбаев өңір басшы­сы­ның орынбасарына алдағы уақытта осы тарихи орынның өз мәнінде жұмыс істеуіне үлес қосатын талантты жас мамандарды қыз­меттік баспанамен қамтамасыз ету мәселесіне назар аудару керектігін ескертті. Мәдениет министрінің орынбасары Ғ.Телебаев өз сөзінде мұражайдың аумағын кеңейтіп қана қоймай, маңайынан өзге де қажетті ғимарат салу ісін қолға алуға даяр екендіктерін білдірді. Ол үшін Мәдениет комитетінен аталған шараға қатысты қаржы қарастырылатындығын айтты. Қоғамдық кеңес төрағасы Мәдениет министрлігі өкіліне екінші кезеңнің жоспарымен жұмыс істеу шарасын жедел бастауды тапсырды. Туризм және спорт министрінің орын­басары Б.Шеңгелбаев аталмыш өңірдің  инфрақұрылымын дамыту жолында шет тілдерін жетік меңгерген жас мамандарды тарту керектігін және бірінші кезекте ішкі туризм саласы өкілдерін тартуға күш салатындықтарын жеткізді. Қоғамдық кеңес төрағасы М.Әшімбаев Туризм және спорт министрінің орынбасарына осы айтқан ойларының сөз жүзінде қалып қоймауын ескертіп, сырт елдерге барып демалуды дәс­түр­ге айналдырған отандастарымызды осын­дай тарихи орындарға тартудың соны тәсілін ойластырып, бәсекеге қабілеттілігін арттыру ісімен шұғылдану керектігін тапсырды. Жиналыста сондай-ақ археология сала­сының білікті ғалымдары мен кеңес мүше­лері кезегімен сөз алып, өз пікірлерін көпшілікпен бөлісті. Қорық-мұражай жаңадан ашылғанына қарамастан Мәдениет комитетінің қолдауы­мен ғылыми-ізденіс жұмыстарын жандан­дыру мақсатында «Есік обасы және Жетісу сақтарының мәдениеті» атты ғылыми-қолданбалы жобаны жүзеге асыруды бастап жіберді. Есік тарихи аймағындағы сақ заманының археологиялық ескерткіштерін зерттеу ісімен Ә.Х.Марғұлан атындағы Археология институтының ғалым­дары тереңірек айналысуға тар­ты­лып отыр. Министрлік тара­пынан бұл жобаны жүзеге асыру үшін 2010 жылы 5 миллион теңге бөлініп те қойған. Елбасы Н.Назарбаевтың тап­сы­руы­мен жүзеге асып, ұлты­мыздың талай жауһарын күллі әлемге мәшһүр етіп үлгерген «Мә­дени мұра» бағдарламасы аясында болашақ ұрпақ игілігі үшін бой көтерген «Есік» та­рихи-мәдени қорық-мұражайы халықаралық және республика­лық семинарлар, ғылыми кеңес­тер, түрлі форумдар өткізетін орынға айналмақ. Ол үшін қорық-мұражай аумағын қоршау, қорғау, игеру және кешенді түрде ғылыми-зерттеу жүргізу, туристік инфрақұрылымдарды ұйым­дастыру, мәдени-танымдық жо­ба­ларды жасау жұмыстарын жүйелі жүргізу қажет. «Мәдени мұра» бағдарламасын жүзеге асыру жөніндегі Қоғамдық кеңестің көш­пелі отырысында аталған мәселелер шешімін тапты деп айтуға негіз бар. Қанат ЕСКЕНДІР. Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы. --------------------------------- Суреттерді түсірген Берсінбек СӘРСЕНОВ. * * * Ғ.ТЕЛЕБАЕВ, Мәдениет вице-министрі: – Осындай тарихи орнымыз қайта түлеп, ұлтымыздың мәдениетін көтеретін, елдік тамырымызды тереңдететін «Есік» тарихи-мәдени қорық-мұражайының ашылуы біздің министрлік үшін де үлкен мәртебе. Алдағы жылдың бюджетінен осы орынды көркейту мақсатында қаражат қарастырып қана қоймай, Байланыс және ақпарат министрлігімен бірлесіп, шетелдік телеарналарға «Есік» мұражайын насихаттайтын фильмдерді жарыққа шығару ісін қолға алуды жоспарлап отырмыз. Б.ШЕҢГЕЛБАЕВ, Туризм және спорт вице-министрі: – Үш ай ішінде Алматы өңірін жаһандық бәсекеге қабілетті туристік аймақ етудің жоспарын дайындау туралы Елбасының тапсырмасы бар. Сол жоспарды біздің министрлік дайындап жатыр. Оған бүгінгі ашылған «Есік» тарихи-мәдени қорық-мұражайының ұсыныстарын да енгізіп, өз құзырымыздың шеңберінде заңға сүйене отырып қолдан келген көмегімізді жасайтындығымызды айтқым келеді. Б.НҰРМҰХАНБЕТОВ, «Есік» тарихи-мәдени қорық-мұражайының жетекші ғылыми қызметкері: – «Мәдени мұра» дейтін бағдарламаның мәні – өткен көнемізді жаңғыртып, атадан қалған мұрамызды алдағы ұрпаққа аман-есен табыс ету. Елбасымыздың тарихи құндылықтарды түгендеу ісіне аса көңіл аударып отырғандығы байырғы билеуші бабаларымыздың азаматтық міндетін жалғастыра білгендігінің көрінісі. «Алтын адам» осы күнге дейін еліміздің, жеріміздің, ұлтымыздың баға жетпес құндылықтарының бір ұштығын ғана көрсетіп келді. Әлі алда талай жауһарларымыздың жарыққа шағуына себепші болатынына сенімдімін.