Асыл қазына

ЖЕР РЕСУРСТАРЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНАЙЫҚ Елбасы 2009 жылғы «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан халқына Жолдауында алдағы онжылдықта ел дамуына бағытталған жаңа міндеттерді айқындап берді. Онда ел экономикасының дамуы мен оның бәсекелестікке қабілеттілігін арттырудағы негізгі табыс кілті – ұлттық экономиканы әртараптандыруға қол жеткізуге баса назар аударылып отыр. Бұл ретте, әртараптандыру­дың басты бір тетігі ретінде аг­роөнеркәсіптік кешенді дамы­ту­дың негізгі үш бағыты атап көр­се­тілді. Оның біріншісі – 2014 жылға аталған салада өнім­ді­лікті кем дегенде екі есе арт­тыру, екіншісі – елдің азық-түлік қауіп­сіз­дігін қамтамасыз ету, үшіншісі – экспорттық әлеуетті іске асыру. Аталмыш міндеттерді іске асы­руда аграрлық-индус­трия­лық әртараптандыру арқылы ауыл шаруашылық шикізатын қайта өңдеуді шұғыл арттыру, жаңа құрал жабдықтар мен жаңа технологияларды енгізу, ауыл шаруашылығында заман тала­бы­на сәйкес, сапалы өнім өндіруге жаңа көзқарасты қалыптастыру, сонымен қатар, әлемдік тәжірибені кеңінен пайдалану негізгі мәселелер болып отыр. Ауыл шаруашылығында негізгі өндіріс құралы болып саналатын жер ресурстарын тиімді пайдалану аталған міндеттерді іске асыруда аса маңызды рөл атқаратыны белгілі. Сондықтан да бүгінгі күні мем­лекет тарапынан ауыл шаруа­шылық жерлерін пайдаланудағы жауапкершілікті арттыруға байла­ныс­ты қатаң талаптардың туын­дауы заңды мәселе десек қа­те­леспейміз. Еліміздің заман талабына сай, нарықтық экономикаға көшуіне байланысты, республикамыздағы ауыл шаруашылық мақсаттағы жер­лері негізінен мемлекеттік емес субъектілердің иелігіне көш­кені аян. Өткен 2010 жылдың қоры­тын­дысы бойынша республикада 207,9 мыңнан астам шаруа және фермер қожалықтары, 7,4 мың шаруашылық серіктестіктер, ак­цио­нерлік қоғамдар, ауылшаруа­шы­лық кооперативтері және де 4,5 мыңға жуық басқа да мемле­кет­тік және мемлекеттік емес мекемелер мен кәсіпорындардың қосалқы шаруашылықтары бар. Айналымдағы ауыл шаруашылық жерлерінің 98,1 пайызы осы атал­ған құрылымдардың пайда­ла­нуында. Ағымдағы жылдың 17 сәуі­рін­де өткен Үкіметтің кеңей­тіл­ген мәжілісінде Қазақстан Рес­публикасының Президенті Н.Ә.На­зарбаев осы жылдың аяғына дейін еліміздегі ауыл шаруашы­лық жерлеріне түгендеу жұмыс­тарын өткізу туралы Үкіметке және облыс әкімдеріне тың тапсырмалар берді. Осы себепті, жерлерді түген­деуге қатысты атқарылуы тиіс жұмыстардың ауқымы тек Жер ресурстарын басқару агенттігі ғана емес, Ауыл шаруашылық ми­нистрлігінің аумақтық орган­дарына және облыс әкімдіктеріне үлкен жауапкершілік жүктеп отыр. Қазақстан Республикасы Пре­мьер-Министрінің бірінші орын­басары Ө.Шөкеевтің бас­шы­лық етуімен үш рет арнайы ке­ңес­тер өткізіліп, аталған жұмыс бой­ынша тиісті мемлекеттік ор­гандардың міндеттері және жұ­мысты ұйымдастыру мәселелері қаралды. Қазіргі уақытта, барлық об­лыстар мен аудандарда жерлерді түгендеу жұмыстарын өткізетін жұмыс комиссиялары құрылып, облыс, аудан әкімшіліктерінен жауапты тұлғалар белгіленді. Облыстар берген деректерге сәйкес, ағымдағы жылдың 10 мау­сымындағы жағдай бойынша, республикада аумағы 2,6 млн. гектар болатын 6,1 мыңнан астам пайдаланбай жатқан жер телім­де­рі анықталған. Оның ішінде аумағы 435,4 мың гектар болатын 849 жер телімдері иесіз жер ретінде есепке алынып, оның 433,6 мың гектары мемлекет қарамағына қайтарылды. Аталмыш жұмыстар 2009 жылғы 19 мамырдағы Елбасы басшылығымен өткен Қауіпсіздік Кеңесінің тапсырмасына орай, еліміздің барлық аумақтарында жүйелі түрде жүргізіліп келгенін атап өту қажет. Осы жұмыс­тардың нәтижесінде 2009-2010 жылдары мемлекет меншігіне, пай­даланбай жатқан 1,5 млн. гектар ауыл шаруа­шылық жер­ле­рі қай­тарылған болатын. Сонымен қатар, 2010 жылғы түген­деу жұмыстары нә­ти­жесін­де көлемі 1,1 млн. гектарды құ­рай­тын 3335 жер телімі иесіз мүлік ретінде есепке алынған және де олар жер заңдарына сәйкес, бір жыл өткен соң, иесі табылмаған жағдайда, биылғы жылы сот ше­шімімен мемлекетке қайтары­ла­ды. Жалпы, облыс әкім­шілік­тері­нің ақ­па­раттары бойынша, би­ылғы жылы мем­лекетке қайта­ры­луы мүмкін пайдаланбай жатқан жерлердің көлемі 2-3 млн. гек­тарды құрайды деп болжануда. Қазіргі кезде, пайдаланбай жатқан жерлерді мемлекетке қай­тарып алу негізінен тек жер инс­пекцияларының талап-арызымен сот тәртібінде ғана іске асыры­лып келді десек қателеспейміз. Бұл ретте, жер пайдаланушы жер­ді екі жыл пайдаланбаған жағ­дайда, оны алдын ала бір жыл бұрын жерді тиісті мақсатта пай­далану туралы берілген ескерту орындалмаған кезде ғана сотқа жүгіну мүмкіндігі белгіленген. Осы себепті пайдаланбай жатқан жерді мемлекетке қайтару өте күрделі және де үш жылға дейін созылатынын айта кеткен жөн. Алайда, ауыл шаруашылығы жерлерінің 99 пайызы уақытша жер пайдалану құқығымен жал тәртібінде берілгенін және де жер заңнамаларына сәйкес, ондай жер пайдаланушыларға жерді мақ­сатына сай және де тиімді пай­далану міндеттемелері жүк­тел­генін атап өту қажет. Сол себепті де, түгендеу жұ­мыс­тары нәтижесінде анықтал­ған пайдаланбай жатқан немесе тиімсіз пайдаланудағы ауыл ша­руашылық жерлерін мемлекетке қайтару ісі жалгерлер тарапынан Жерді жалдау шартындағы мін­дет­темелерді орындамауына бай­ла­нысты туындайды. Сондай-ақ, шарттарды мерзімінен бұрын бұзу арқылы жүзеге асыру мүм­кін екенін, және де ондай іс-қи­мылдың қолданыстағы заңдарға қайшы келмейтінін атап өту қа­жет. Бұл ретте, мұндай мәселелер түгендеу жұмыстарын жүргізетін жұмыс топтарының нақты қоры­тындыларымен негізделуі тиіс. Қазіргі кезде, Жер кодексіне ауыл шаруашылық жерлерін тиім­ді пайдалану мәселелерін қа­таңдату бойынша біршама өзге­рістер енгізу қолға алынып отыр. Жерді тиімді пайдалану тек мемлекет мүддесі ғана емес, хал­қымыздың ортақ мүддесі екенін естен шығармауымыз қажет. Сон­дықтан да, қасиетті қара жерден несібесін айырып, еңбек етіп жатқан баршаға жүктеліп отырған үлкен міндет – бүгінгі және келешек ұрпақ игілігі үшін асыл қазынамыз жерімізді тиімді пайдалану және сақтап қалу. Қамалбек РАЙЫМБЕКОВ, Жер ресурстарын басқару  агенттігі төрағасының орынбасары.