Президент Нұрсұлтан Назарбаев халыққа биылғы Жолдауында: «Өмір бойы білім алу әрбір қазақстандықтың жеке кредосына айналуы тиіс» деп атап өткені мәлім. Шынында, үздіксіз білім алу тәуелсіз елдің әрбір азаматының басты парызы болса керек. «Білімді мыңды жығады» деген аталы сөз де тегін айтылмаған ғой. Осы тұрғыдан келгенде, елдігімізді алып, еңсемізді тіктеген күннен бастап Елбасы әскери білім беру ісін де алдыңғы орынға қойып, соның арқасында Отанымыздың қарулы күштері білімді де білікті сарбаздармен толығып отыр.
Қазіргі таңда Қорғаныс министрлігіне бес жоғары, бір техникалық және кәсіптік оқу орны мен жалпы білім беретін бір орта мектеп қараса, бұлардың бәрі тәуелсіздік алған күннен бастап әскери білім беру жүйесінде өзіндік қолтаңбасын қалыптастырды. Тек қана өз Отанымызда ғана емес, шетелдерге де танылып үлгерді. Бұрын-соңды мұндай оқу мекемелері болмаған мемлекетіміздегі әскери оқу орындарының өзіндік тарихы қалыптасып, даму кезеңдері бекемденіп келеді. Мен газет оқырмандарына осы оқу орындарын таратып айта кетсем деймін.
Ұлттық қорғаныс университеті Президенттің 2002 жылғы 27 ақпандағы №815 Жарлығымен Қарулы Күштер Әскери академиясы болып жарияланды. Бір жылдан кейін, яғни 2003 жылғы 21 тамыздағы Мемлекет басшысының Жарлығымен ел Қарулы Күштерінің Әскери академиясы «Ұлттық қорғаныс университеті» мемлекеттік мекемесі болып қайта құрылды. Бұл білім ордасы Қазақ елі Қарулы Күштері, басқа әскерлер мен әскери құрылымдарына жоғары кәсіби білім беру бағдарламасы негізінде 6 мамандық бойынша кадрлар дайындайды.
Құрлық әскерлерінің әскери институтының негізі 1970 жылы құрылған Алматы жоғары жалпы әскери командалық училищеден бастау алады. Бұл іргелі білім ұясы 1997 жылы Президенттің арнайы Жарлығымен Республика Қарулы Күштерінің Әскери академиясы болып бой тіктеген болса, кейін осы академияның құрамынан Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің Алматы жоғары әскери училищесі болып бөлінді. Ал Үкіметтің 2003 жылғы 31 қазандағы № 1080 қаулысымен ҚР ҚК Алматы жоғары әскери училищесі Құрлық әскерлерінің Әскери институты болып жасақталды. Бұл институт жоғары әскери кәсіби білім беру бағдарламасы бойынша 11 мамандықтан кадрлар дайындайды.
8 мамандық бойынша кадр дайындайтын екі мәрте Кеңес Одағының Батыры Талғат Бигелдинов атындағы Әуе қорғанысы күштерінің Әскери институты алғашында Ақтөбе жоғары азаматтық авиациясының ұшқыштар училищесі болғаны белгілі.
Мұнымен қатар, 2001 жылдан бері 5 мамандыққа сай әскери мамандар дайындап келе жатқан Радиоэлектроника және байланыс әскери-инженерлік және Отанымызда бұрын әзірленбейтін тың мамандарды дайындайтын Әскери-теңіз институттарының жөні бөлек.
Қорғаныс министрлігінің Кадет корпусы бастапқы әскери білім бағдарламасы бойынша отандық Қарулы Күштерге сержанттық құрамды жасақтау бойынша мамандықтар дайындаса, Армия генералы Сағадат Нұрмағамбетов атындағы «Жас ұлан» республикалық мектебі мемлекеттік және шетел тілдерін, әскери пәндерді терең оқытумен және күшейтілген дене даярлығымен жалпы орта білім берумен айналысады. Осы арада бұл мектептің бір ерекшелігін айта кеткеніміз жөн секілді. Ол осы аталмыш білім ұясына өткен жылдан бері 7-сыныптан бастап оқушы қабылдау еді.
Әскери білім беру және кадрларды даярлау әлеуетін нығайту Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінің басым бағыттарының бірі болып табылады. Бұл бағытта министрлікке бағынысты жоғарыдағы оқу орындары «әскер мен білім» атты ұғымды қатар ұштастырып келеді. Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымына қосылған мемлекеттердің Қарулы Күштеріне жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіптік білім бағдарламасы бойынша да жүйелі жұмыстар жүргізілуде. Соның қатарында әскери кадрларды бірлесіп дайындау да бар. Сондай оқу орындарының тізбесіне жоғарыда таратып айтқан Ұлттық қорғаныс университеті, Құрлық әскерлерінің Әскери институты және Әуе қорғанысы күштерінің Әскери институттарының енгізілуі үлкен жетістік деуге тұрарлық.
Әскери оқу орындарындағы білім беру ісін заман талабына сай жүргізу ісінде Президент бекіткен 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік білім бағдарламасының орны ерекше деп білемін. Бұл бағдарлама Қазақстандағы білім беру жүйесін жаңа әлеуметтік-экономикалық ортаға бейімдеуде маңызды рөл атқаратыны белгілі. Біз бұл жерде әскери оқу орындарында болып жатқан өзгерістер туралы бір-екі пікір білдіре кетсек дейміз.
Бағдарламада «Жоғары оқу орындарын кадрлармен қамтамасыз етуде кері үрдіс орын алған: профессор-оқытушы құрамын жүйелі даярлау жоқ, қоса жұмыс атқару кеңінен таралған», – деп атап көрсеткен. Бұл барлық жоо-ға тән құбылыс. Біздіңше, бұл кері үрдісті болдырмау үшін, мысалы, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Қарулы Күштерге бағынысты оқу орындарын аттестаттауда немесе лицензиялауда өзіндік ерекшеліктерін ескеріп, азаматтық жоо-ға қойылатын талаптармен қатар қарауға болмайтындығын назарда ұстағаны жөн секілді. Өйткені, ғылым докторы не кандидаты атағы жоқ, бірақ ол әскери академияны бітірген, не арнайы курстан өткен тәжірибесі мол полковникті немесе спорт шеберін қай топқа жатқызуға болады? Келешекте лицензиялау заңына өзгерістер енгізіліп жатса, Қарулы Күштерге бағынысты әрбір оқу орындарының өзіндік бейінін ескеріп, олардың кадрлармен қамтамасыз етілуіне, ғылыми әлеуетін жақсартуына ықпал етіп, жоғарыда аталған кері үрдістің одан әрі орын алмауына жәрдемдесері хақ деген ойдамыз.
Республикалық білім беру жүйесінде оқу деңгейінің сабақтастығын қамтамасыз ететін мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарына және білім беретін оқу бағдарламаларына негізделгені баршаға белгілі. Сондықтан да қазіргі таңда республиканың азаматтық жоо-да кредиттік оқыту жүйесі енгізілуі арқылы инклюзивті білім беру үрдісі қалыптасу үстінде. Бұл тұрғыдан келгенде, Қарулы Күштерге бағынысты оқу орындары жүйесінде бұрыннан инклюзивті білім берудің үрдісі аз да болса бар екенін айта кеткім келеді. Мысалы, Қорғаныс министрлігіне бағынысты әскери оқу орындарын (ӘОО) уақыт талабына қарай қажетті мамандықтар болашақ сарбаздарға инклюзивті білім берудің элементтері арқылы жүзеге асырылады. Бұдан, ӘОО бағдарламасында инклюзивті білім беру жүйесі толық қолданыста деген ұғым-түсінік тумаса керек. Осы бағытта міндетті (линейное) білім беру және кредиттік оқыту технологиясын зерделей келгенде, қазіргі заман талабына сай кредиттік оқыту жүйесінің артықшылығын уақыт көрсетіп отыр. Осы орайда, Білім және ғылым министрлігінің 2007 жылғы 22 қарашадағы № 566 бұйрығымен бекітілген «Кредиттік оқыту технологиясы жөніндегі оқу процесін ұйымдастыру ережесіне» сәйкес ӘОО-да эксперимент ретінде кредиттік оқыту жүйесін енгізу мәселесі жан-жақты талқылануда.
Осы жерде ескеретін нәрсе, кредиттік оқу үрдісі кезеңіндегі бағалауды бір ғана Қарулы Күштеріне бағынысты оқу орындарындағы күнделікті оқу-жаттығу барысын бағалаумен қатар қоюға болмайды. Болашақта Қарулы Күштерге бағынысты оқу орындары үшін кредиттік оқыту жүйесі енгізілген жағдайда, оның бағалау үрдісіне де өзгерістер енгізуді қажет етеді. Сондықтан да Білім және ғылым министрлігі кредиттік оқыту технологиясына байланысты әскери оқу орындарымен бірлесіп жұмыс жасағанда оң нәтиже береді деген ойдамыз.
Білім беру жүйесіндегі «жалпы орта және жоғары білім мазмұнының бірігуі, жоғары білім мен ғылымның ықпалдасуының жоқтығы» деген мәселелердің оң шешімін табудағы бірден-бір жол – ӘОО-да кредиттік оқыту жүйесін міндетті (линейное) білім беру жүйесімен қатар қолданса дұрыс болар еді. Бұл оқу бағдарламаларындағы жалпы орта және жоғары білім мазмұнының бірігуінде және жоғары білім мен ғылымның ықпалдасуында болатын кедергілерді жоюға, сондай-ақ азаматтық жоо мен әскери оқу орындары арасында да өзара байланысты жақындастыруға жәрдемдеспек.
Осы орайда, Қорғаныс министрлігі әскери оқу орындары үшін Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі әскери білім беру және әскери кадрларды даярлау жүйесін дамытуда басым бағыттардың бірі ретінде стратегиялық білім берудің мемлекеттік бағдарламасының 2011-2015 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарының бірінші кезеңі қолға алынуда.
Сөз соңында, жаңа бағдарлама стратегиялық білім берудің тиянақты іс-шарасын айқындеп беріп отыр. Мұны әскери оқу орындары да қолдауда. Бұған қоса осы саладағы білім беру және әскери кадрларды даярлау жүйесін дамытуда Болон процесі талаптарына сай еуропалық білім беру кеңістігіне бірте-бірте жақындасуға мүмкіндіктің жасалуы да жақсы үрдіс деп білеміз.
Дәурен КЕНЖЕБАЕВ, полковник.
Қазіргі таңда Қорғаныс министрлігіне бес жоғары, бір техникалық және кәсіптік оқу орны мен жалпы білім беретін бір орта мектеп қараса, бұлардың бәрі тәуелсіздік алған күннен бастап әскери білім беру жүйесінде өзіндік қолтаңбасын қалыптастырды. Тек қана өз Отанымызда ғана емес, шетелдерге де танылып үлгерді. Бұрын-соңды мұндай оқу мекемелері болмаған мемлекетіміздегі әскери оқу орындарының өзіндік тарихы қалыптасып, даму кезеңдері бекемденіп келеді. Мен газет оқырмандарына осы оқу орындарын таратып айта кетсем деймін.
Ұлттық қорғаныс университеті Президенттің 2002 жылғы 27 ақпандағы №815 Жарлығымен Қарулы Күштер Әскери академиясы болып жарияланды. Бір жылдан кейін, яғни 2003 жылғы 21 тамыздағы Мемлекет басшысының Жарлығымен ел Қарулы Күштерінің Әскери академиясы «Ұлттық қорғаныс университеті» мемлекеттік мекемесі болып қайта құрылды. Бұл білім ордасы Қазақ елі Қарулы Күштері, басқа әскерлер мен әскери құрылымдарына жоғары кәсіби білім беру бағдарламасы негізінде 6 мамандық бойынша кадрлар дайындайды.
Құрлық әскерлерінің әскери институтының негізі 1970 жылы құрылған Алматы жоғары жалпы әскери командалық училищеден бастау алады. Бұл іргелі білім ұясы 1997 жылы Президенттің арнайы Жарлығымен Республика Қарулы Күштерінің Әскери академиясы болып бой тіктеген болса, кейін осы академияның құрамынан Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің Алматы жоғары әскери училищесі болып бөлінді. Ал Үкіметтің 2003 жылғы 31 қазандағы № 1080 қаулысымен ҚР ҚК Алматы жоғары әскери училищесі Құрлық әскерлерінің Әскери институты болып жасақталды. Бұл институт жоғары әскери кәсіби білім беру бағдарламасы бойынша 11 мамандықтан кадрлар дайындайды.
8 мамандық бойынша кадр дайындайтын екі мәрте Кеңес Одағының Батыры Талғат Бигелдинов атындағы Әуе қорғанысы күштерінің Әскери институты алғашында Ақтөбе жоғары азаматтық авиациясының ұшқыштар училищесі болғаны белгілі.
Мұнымен қатар, 2001 жылдан бері 5 мамандыққа сай әскери мамандар дайындап келе жатқан Радиоэлектроника және байланыс әскери-инженерлік және Отанымызда бұрын әзірленбейтін тың мамандарды дайындайтын Әскери-теңіз институттарының жөні бөлек.
Қорғаныс министрлігінің Кадет корпусы бастапқы әскери білім бағдарламасы бойынша отандық Қарулы Күштерге сержанттық құрамды жасақтау бойынша мамандықтар дайындаса, Армия генералы Сағадат Нұрмағамбетов атындағы «Жас ұлан» республикалық мектебі мемлекеттік және шетел тілдерін, әскери пәндерді терең оқытумен және күшейтілген дене даярлығымен жалпы орта білім берумен айналысады. Осы арада бұл мектептің бір ерекшелігін айта кеткеніміз жөн секілді. Ол осы аталмыш білім ұясына өткен жылдан бері 7-сыныптан бастап оқушы қабылдау еді.
Әскери білім беру және кадрларды даярлау әлеуетін нығайту Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінің басым бағыттарының бірі болып табылады. Бұл бағытта министрлікке бағынысты жоғарыдағы оқу орындары «әскер мен білім» атты ұғымды қатар ұштастырып келеді. Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымына қосылған мемлекеттердің Қарулы Күштеріне жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіптік білім бағдарламасы бойынша да жүйелі жұмыстар жүргізілуде. Соның қатарында әскери кадрларды бірлесіп дайындау да бар. Сондай оқу орындарының тізбесіне жоғарыда таратып айтқан Ұлттық қорғаныс университеті, Құрлық әскерлерінің Әскери институты және Әуе қорғанысы күштерінің Әскери институттарының енгізілуі үлкен жетістік деуге тұрарлық.
Әскери оқу орындарындағы білім беру ісін заман талабына сай жүргізу ісінде Президент бекіткен 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік білім бағдарламасының орны ерекше деп білемін. Бұл бағдарлама Қазақстандағы білім беру жүйесін жаңа әлеуметтік-экономикалық ортаға бейімдеуде маңызды рөл атқаратыны белгілі. Біз бұл жерде әскери оқу орындарында болып жатқан өзгерістер туралы бір-екі пікір білдіре кетсек дейміз.
Бағдарламада «Жоғары оқу орындарын кадрлармен қамтамасыз етуде кері үрдіс орын алған: профессор-оқытушы құрамын жүйелі даярлау жоқ, қоса жұмыс атқару кеңінен таралған», – деп атап көрсеткен. Бұл барлық жоо-ға тән құбылыс. Біздіңше, бұл кері үрдісті болдырмау үшін, мысалы, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Қарулы Күштерге бағынысты оқу орындарын аттестаттауда немесе лицензиялауда өзіндік ерекшеліктерін ескеріп, азаматтық жоо-ға қойылатын талаптармен қатар қарауға болмайтындығын назарда ұстағаны жөн секілді. Өйткені, ғылым докторы не кандидаты атағы жоқ, бірақ ол әскери академияны бітірген, не арнайы курстан өткен тәжірибесі мол полковникті немесе спорт шеберін қай топқа жатқызуға болады? Келешекте лицензиялау заңына өзгерістер енгізіліп жатса, Қарулы Күштерге бағынысты әрбір оқу орындарының өзіндік бейінін ескеріп, олардың кадрлармен қамтамасыз етілуіне, ғылыми әлеуетін жақсартуына ықпал етіп, жоғарыда аталған кері үрдістің одан әрі орын алмауына жәрдемдесері хақ деген ойдамыз.
Республикалық білім беру жүйесінде оқу деңгейінің сабақтастығын қамтамасыз ететін мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарына және білім беретін оқу бағдарламаларына негізделгені баршаға белгілі. Сондықтан да қазіргі таңда республиканың азаматтық жоо-да кредиттік оқыту жүйесі енгізілуі арқылы инклюзивті білім беру үрдісі қалыптасу үстінде. Бұл тұрғыдан келгенде, Қарулы Күштерге бағынысты оқу орындары жүйесінде бұрыннан инклюзивті білім берудің үрдісі аз да болса бар екенін айта кеткім келеді. Мысалы, Қорғаныс министрлігіне бағынысты әскери оқу орындарын (ӘОО) уақыт талабына қарай қажетті мамандықтар болашақ сарбаздарға инклюзивті білім берудің элементтері арқылы жүзеге асырылады. Бұдан, ӘОО бағдарламасында инклюзивті білім беру жүйесі толық қолданыста деген ұғым-түсінік тумаса керек. Осы бағытта міндетті (линейное) білім беру және кредиттік оқыту технологиясын зерделей келгенде, қазіргі заман талабына сай кредиттік оқыту жүйесінің артықшылығын уақыт көрсетіп отыр. Осы орайда, Білім және ғылым министрлігінің 2007 жылғы 22 қарашадағы № 566 бұйрығымен бекітілген «Кредиттік оқыту технологиясы жөніндегі оқу процесін ұйымдастыру ережесіне» сәйкес ӘОО-да эксперимент ретінде кредиттік оқыту жүйесін енгізу мәселесі жан-жақты талқылануда.
Осы жерде ескеретін нәрсе, кредиттік оқу үрдісі кезеңіндегі бағалауды бір ғана Қарулы Күштеріне бағынысты оқу орындарындағы күнделікті оқу-жаттығу барысын бағалаумен қатар қоюға болмайды. Болашақта Қарулы Күштерге бағынысты оқу орындары үшін кредиттік оқыту жүйесі енгізілген жағдайда, оның бағалау үрдісіне де өзгерістер енгізуді қажет етеді. Сондықтан да Білім және ғылым министрлігі кредиттік оқыту технологиясына байланысты әскери оқу орындарымен бірлесіп жұмыс жасағанда оң нәтиже береді деген ойдамыз.
Білім беру жүйесіндегі «жалпы орта және жоғары білім мазмұнының бірігуі, жоғары білім мен ғылымның ықпалдасуының жоқтығы» деген мәселелердің оң шешімін табудағы бірден-бір жол – ӘОО-да кредиттік оқыту жүйесін міндетті (линейное) білім беру жүйесімен қатар қолданса дұрыс болар еді. Бұл оқу бағдарламаларындағы жалпы орта және жоғары білім мазмұнының бірігуінде және жоғары білім мен ғылымның ықпалдасуында болатын кедергілерді жоюға, сондай-ақ азаматтық жоо мен әскери оқу орындары арасында да өзара байланысты жақындастыруға жәрдемдеспек.
Осы орайда, Қорғаныс министрлігі әскери оқу орындары үшін Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі әскери білім беру және әскери кадрларды даярлау жүйесін дамытуда басым бағыттардың бірі ретінде стратегиялық білім берудің мемлекеттік бағдарламасының 2011-2015 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарының бірінші кезеңі қолға алынуда.
Сөз соңында, жаңа бағдарлама стратегиялық білім берудің тиянақты іс-шарасын айқындеп беріп отыр. Мұны әскери оқу орындары да қолдауда. Бұған қоса осы саладағы білім беру және әскери кадрларды даярлау жүйесін дамытуда Болон процесі талаптарына сай еуропалық білім беру кеңістігіне бірте-бірте жақындасуға мүмкіндіктің жасалуы да жақсы үрдіс деп білеміз.
Дәурен КЕНЖЕБАЕВ, полковник.
