Байлықтың бір белгісі

Қазақстанда қанша алтын бар?
2014 жылдың наурыз айында өткен бас­пасөз мәслихатында сол кездегі Ин­дустрия және жаңа технологиялар министрінің орынбасары Нұрлан Сау­ран­баев Қазақстан кен орындарында ал­тынның А,В,С1 санатындағы 1159 тон­на болатын өндірістік қоры бар екен­дігін (яғни өндіруге дайын тұрған), бұ­ған қоса С2 санатындағы 1107 тонна қор зерт­телу үстінде екендігін мәлімдеген бо­латын. 
Дегенмен, соған қарамастан кейбір ма­мандар еліміздің жер қойнаулары атал­ған цифрларға қарағанда алтынға әл­деқайда бай екендігін айтады. Елі­міз­де соңғы 30 жылдай уақыттың айна­ла­сында алтынға геологиялық барлау жұмыстары жүргізілмегендіктен оның дәл қорын анықтау мүмкін емес. Егер ресми мәліметтерге сүйе­не­тін бол­сақ, Қазақстанның алтын өн­ді­ру өнер­кәсібі әзірге 293 кен орнын құ­рай­ды. Мамандардың айтуына қара­ған­­да, олардың көбі алтын қорының кө­лемі 25 тоннадан аспайтын шағын ке­ніш­терден тұрады. Жалпы, барлық осы кеніштердегі алтынның бағасы ақ­ша­мен есептегенде 48 миллиард доллар­дың айналасында қалыптасып отырған кө­рінеді. Ал алтынның болжамды қо­ры­­на келсек, ол 9,565 мың тонна деп есеп­телінген. 
Қазақстан алтынының ең ірі қор­ла­рының бірі Көкшетау қаласынан 17 ша­қырымдық қашықтықта орналасқан «Васильков» кен орнында шоғырланған. Мұндағы дәлелденген қор көлемі 370 тоннаны құрайды. Кен орны 1979 жылдан бастап игеріле бастаған болатын.
2007 жылы кен орнында ірі алтын айыру фабрикасының құрылысы бас­тал­ды. Ол екі жыл ішінде салынып бо­лып, қазіргі заманғы жаңа технология­лармен жабдықталды. Бұған 700 ми­ллион доллар қаржы жұмсалды. Фаб­ри­ка толық қуатында жұмыс істеген жағ­дайда кеніштен жылына 15 тонна ал­тын өндірілуі тиіс. Фабриканың ашылу салтанатына Мемлекет басшысы Нұр­сұлтан Назарбаев қатысып, бұл фаб­рика тек Қазақстанда ғана емес, әлем бойынша алғанда да қуатты өн­ді­ріс орындарының бірі екендігін мә­лім­деді. Елбасының ұсынысымен Ва­силь­ков кен байыту комбинаты енді «Ал­тын­тау Көкшетау» компаниясы деп ата­ла­тын болды.
Сондай-ақ, еліміздің шығысындағы Се­мей қаласынан солтүстік-шығысқа қарай шамамен 100 шақырым қа­шық­тықта орналасқан «Бақыршық» кен­і­ші де ірі алтын кен орындарының қа­та­рында аталады. Бұл кен орны әлі игерілу үстінде. Мұндағы алтын өн­ді­рі­сі 2018 жылдың екінші жартысынан бас­та­лады деп күтілуде.

Меже – ондықтың ішінен көріну
Бағалы металдардың әлемдік ры­но­гындағы бағаның соңғы кездері бір­шама құбылуына қарамастан Қазақстан Үкіметі алтын өндіру өнер­кә­сібін да­мытуға деген ниетінен бас тарт­пақ емес. Бұл жайында осыдан екі жылдай уақыт бұрын өткен бас­па­сөз мәслихатында сол кездегі Ин­вес­тициялар және даму министрінің орын­басары Альберт Рау мәлімдеген болатын. Оның айтуына қарағанда, 2016 жылы еліміздегі алтын өндіру көрсеткіші 2015 жылмен салыстырғанда 6,3 пайызға артып, жалпы жиыны 60 тоннаны құрайтын болады, 2018-2019 жылдары тағы 31,6 пайызға арттырылып, 75 тоннаға дейін жетеді, ал 2025-2030 жылдарға дейінгі ұзақ мер­зім­ді стратегия бойынша алтын өн­ді­ру­дің жылдық көлемі 130 тоннаны құ­рап, Қазақстан осы бағалы металды өндіретін әлемдік көшбасшы елдер ондығының ішінен берік орын алуға тиіс.
Енді жоспарлы шамаға емес, нақты көр­сеткіштерге келетін болсақ, 2016 жыл­д­ың қорытындысында алтын өнді­рісінің көлемі күткендегіден де асып түскендігін айтуға тиістіміз. «Ин­тер­факс-Қазақстан» ақпараттық агент­ті­гі­нің мәлімдеуінше, 2016 жылы елі­мізде 74,6 тонна өңделмеген және жартылай өң­делген алтын өндірілген. Бұл 2015 жыл­дың көрсеткішінен 17,1 пайызға, ал жоспарлы көрсеткіштен 10 пайыздан ас­тамға артық.
Сонымен Қазақстан эконо­ми­ка­сы­ның жалпы даму деңгейіне қарағанда елі­міздегі алтын өндірісінің даму дең­ге­йі әлдеқайда қарқынды болып отыр. Мә­селен, 2013 жылы өндірістің бұл сала­сы 6,6 пайызға алға басса, 2014 жы­лы бұл көрсеткіш 13 пайызды, 2015 жылы 26,4 пайызды құрады. Дамудың осындай қарқындылығына қарамастан 2016 жылы тағы да 17,1 пайыз ұлғайып отыр. Еліміздегі алтын өндірісінің мұ­н­шама шапшаң қарқынмен алға ба­суы­ның сыры неде?

Елдер неге алтын жинауда?
«Майнекс – Орталық Азия-2017» кен өнеркәсібі форумына қатысып, алтын рыногының болашағы туралы пікір түй­ген сарапшылардың айтуы бойынша, ал­тын өндірісін дамытуға деген ынта соң­ғы жылдары тек Қазақстанда ғана емес, әлемнің көптеген елдерінде артып отыр.  Бұған себеп болып отырған бас­ты факторлардың бірі әлемдік қаржы на­ры­ғында тұрақсыздықтың орын алуы. Көп­т­еген елдердің ұлттық валюталары әлсін-әлсін құнсыздануға түсуде. Тіп­ті ақшасы мығым саналып келген Қы­тайдың өзі соңғы кездері долларға қа­тыс­ты юань бағамын әлсіретуге мәжбүр болды. Ұлыбританияның Еуропа ода­ғы­нан шығуына байланысты еуро мен фунт стерлингтің бағамы алдағы уа­қыт­та­ры қалай құбылатыны белгісіз. Түбі екеуі де өздерінің салмақты орындарын жо­ғалтып алуы әбден мүмкін. 
Көптеген сарапшылар  АҚШ дол­ла­ры­ның шарықтауы да өз шегіне жет­ті деп есептейді. АҚШ-тың жаңа пре­зиденті Дональд Трамптың эконо­микада протекционистік саясат жүр­гіз­бек ниеті бұл болжамды одан әрі нақ­ты­лай түсетін секілді. Міне, осындай жағ­дайда көптеген сарапшылар мен ин­вес­торлардың пікірінше, қаржыны сақ­таудың тиімді жолы оны алтынға ай­налдырып сақтау болуы мүмкін. 
Әрине, әлемдік қаржы жүйесі сан түр­лі технологиялар арқылы қарыштай да­мыған соңғы онжылдықтары алтын­ның айырбас құралы ретіндегі тари­хи орны енді қайтып қалпына кел­мей­тіндігі барған сайын айқын бола түс­ті. Бірақ әлемдік қаржы жүйесі ала­яқ­тық келеңсіздіктерге белшесінен ба­тып отырған қазіргі кезде алтынның қол­да бар байлықты сақтап қалудың ең се­німді құралы ретіндегі қызметі ин­вес­­тор­лар мен қаржыгерлердің назарын қай­тадан өзіне аударып отырған се­кілді. Мі­не, осы жағдай әлемнің әр түк­пі­рін­де қаржыны алтынға инвестиция­лау үдерісін арттыру үстінде.
­Сарапшылардың айтуынша, алтынды өз қаражаттарын сақтауды көз­д­еген ин­вес­торлар мен елдердің ор­та­лық банктері ғана тұтынбайды. Ал­тынның ең басты тұтынушысы зер­гер­­лік бұй­ым­дар өнеркәсібі, яғ­ни оның қыз­­­­метін пай­даланатын қарапайым ха­лық болып та­былады.
Соңғы кездері миллиардтаған халқы бар әлемнің ең үлкен елдері Қытай мен Үн­дістан экономикаларының көтерілуі осы елдер халқының тұрмысы мен әл-ау­қатын жақсартып, олардың алтынға деген қызығушылығын арттыра түсуде. Демек, мамандардың пікірінше, Қытай мен Үндістанның алтын мен бағалы ме­талдардан зергерлік-әшекейлік бұй­ым­-
­дар шығару өнеркәсібі күрт дамып, алдағы уақытта алтынға деген сұ­ра­ныс­ты қазірге қарағанда әлдеқайда артты­ра тү­суі мүмкін. 
American Appraisal компаниясының бас­қа­рушы директоры Александр Ло­па­т-
­никовтің пікірінше, әзірге Қытай мен Үн­дістанға түрлі себептерге, со­ның ішін­де ұлттық валютаны қолдау жә­не ең­бексіз табыспен күрес секілді ша­ра­лар арқылы зергерлік-әшекейлік зат­­тар өндірісіне ішінара шектеулер қой­ыл-
ғанымен бұл үдерістің арты ұзаққа бар­майды. Сөйтіп, әлемдік нарықта ал­тынға деген сұраныс қайтадан артатын болады.
Шамасы, осындай жағдайларға бай­ланысты болар, әлемде бірқатар ел­дердің орталық банктері соңғы жылда­ры өздерінің резервтік қорларын алтын­мен толықтыру ісіне белсене кірісіп кет­кен. Мәселен, Ресейдің орталық бан­кі былтырғы жылы өз қорын 199,1 тонна алтынмен толықтырса, үс­ті­міз­де­гі жылдың қаңтар айында тағы да 37 тонна алтын сатып алды. Қытай ор­та­лық банкі де соңғы жылдары ал­тын­д­ы көбірек сатып ала бастаған. Кей­­б­ір сарапшылардың пікірінше, Ливан, Мысыр, Лаос, Пәкістан, Түркия, Қазақстан елдері де алтын-ва­люта қор­ла­рының молдығымен ерек­ше­ленеді.

Бағасы өсе береді
Жалпы, әлемдік рыноктағы алтын бағасы 2005 жылдан бері өсу үс­тінде. Мә­селен, 2006 жылдың бірін­ші тоқ­са­нын­да алтынның әлемдік бир­жа­да­ғы бағасы 24 пайызға көтерілсе, осы жыл­дың 12 мамырында ең жоғары көр­сеткіш – 1 унциясы 725 долларға жет­кені хабарланған болатын. Осыдан кей­ін бағаның ауық-ауық құбылуы қайта байқалғанымен, жалпылай алғанда ол өсу бағытын сақтады. Рас, 2012 жылы ең биік мөлшер – унциясы 1684 долларға дей­ін жетіп, 2013 жылы қайтадан 1160 доллар деңгейіне түсті. 2016 жылы алтын бағасы қайта көтеріліп, унциясы 1300 долларды құрады.
 Бұл жөніндегі ең соңғы мәлі­мет­тердің бірі ретінде үстіміздегі жыл­дың 25 сәуірінде алтынның әлемдік бир­жа­да­ғы бағасы унциясына 1267,8 долларды құрағандығын айтуға болады. 
Сарапшылар таяу жылдары алтын ба­ғасы өзінің өсуін сақтап қалады деген болжам жасап отыр. Олардың болжа­мын­ша, 2020 жылға таман оның орташа бағасы унциясына 1500 долларға же­туі тиіс.
Қысқасын айтқанда, әлемдік саясат пен экономика құбылмалы күйге түс­кен осы­нау мазасыз әлемде алтын жи­на­ға­н­ның айыбы жоқ. Қазақстанның осынау бағалы металға қатысты өнеркәсіптік саясаты осы қағиданы басшылыққа алып отырғандығы байқалады. 

Сұңғат ӘЛІПБАЙ,
«Егемен Қазақстан»