БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне 15 мемлекет қана мүше болады. Олардың бесеуі – АҚШ, Ресей, Қытай, Ұлыбритания, Франция тұрақты мүшелері болса, 10 мемлекет 2 жылға тұрақты емес мүшесі болып кіреді. Қазақстан – Орталық Азия мемлекеттерінің арасынан бұл ұйымға алғашқы мүше болған ел. Қауіпсіздік Кеңесіне мүше болу үшін БҰҰ Бас Ассамблеясында әлем мемлекеттері дауыс береді. Әлемдегі 193 тәуелсіз мемлекеттің үштен екісі, яғни ең кем дегенде 129 ел өз дауысын берген үміткер ғана Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі болып сайлана алады.
2016 жылдың 28 маусымында Бас Ассамблея өткізген құпия дауыс беруде Қазақстан 193 дауыстың 138-іне ие болып, БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі болып сайланды. Азия-Тынық мұхиты мемлекеттері тобынан сайланған Қазақстанның өкілеттілігі 2018 жылдың 31 желтоқсанына дейін созылады. Тұрақты емес мүше мемлекеттер әлемнің бес аймағынан іріктеледі. Аймақтар қатарына Африка, Азия-Тынық мұхиты, Латын Америкасы, Шығыс Еуропа, Батыс Еуропа мемлекеттерінің топтары кіреді.
БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне кірген 10 тұрақты емес мүше мемлекеттер ұйымның тұрақты 5 мүшесімен бірлесе отырып, әлемдік өзекжарды мәселелерді талқылауға және шешімдер қабылдауға қатысады. Ең басты мәселе – халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау болса, сонымен қатар, жаһандық қауіптер мен қатерлерге қарсы әлемдік қоғамдастықты жұмылдыру мәселесі де күн тәртібінде тұрады.
Қазақстан БҰҰ-ның тұрақты емес мүшесі бола салысымен әлемдегі бейбітшілікті нығайтуға бағытталған өз тұжырымдамасын ұсынды. Бұл құжат – Елбасының БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне жолдаған «Қауіпсіз, әділ және өркендеген әлем құру үшін жаһандық әріптестікті нығайту жөніндегі Қазақстанның тұжырымдамалық көзқарасы» атты Саяси үндеуі.
Қазақстан Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі ретінде халықаралық шиеленісті мәселелерге байланысты «вето жасау» құқығына ие емес. Бұл құқық тек тұрақты мүшелерге ғана тән. Соған қарамастан, Қазақстан БҰҰ-ның ең басты органы болып табылатын Қауіпсіздік Кеңесінің мінберін өзінің әлемдік мәселелерге көзқарасын ашық білдіру үшін пайдалана алады. Жаһандық мәселелердің шешу түйіндерін көрсете отырып, өзін Жер жаһанға таныстыра түседі.
Қазақстан өзінің сыртқы саясатындағы әлемдік қатынастарда әділеттілік қағидаттары сақталуын қалайды. Бұл дегеніміз, әлемдік басым державалар өздерінің мүдделерін орындау жолында әлсіз, дамушы мемлекеттердің мүдделерін аяққа таптамауы. Өкінішке қарай, әділеттілік пен теңдік ХХІ ғасырда өте көп бұзылуда. Ирак, Ливия, Сирия, Ауғанстан, Иемен мемлекеттері әлемдік державалардың зорлықшыл саясатының құрбаны болуда. Неоимпериалистік саясат әлі де жалғасуда.
Тіптен, АҚШ-Ресей, АҚШ-Қытай текетірестері әлемді шошытарлық дәрежеге келді. Қауіпті шеңберден шықсақ, әлемдік соғыс қаупі де күшейе түспек. Қазақстан басшысы БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне жолдаған Саяси үндеуінде осы мәселелерге байланысты алаңдаушылық білдірді. Қауіпсіздік Кеңесінің мүшелерін әлемдік бейбітшілік жолындағы белсенді күресті күшейте түсуге шақырды.
«Біз ғаламшарды ядролық қарудан құтқару бойынша әлем қоғамдастығының күш-жігерін жұмылдыруды ядролық қаруды таратпау режимін жүйелі түрде бекемдеу мен нығайту, сондай-ақ, Қауіпсіздік Кеңестің 1540-қарарын мүлтіксіз орындау арқылы жалғастыруға ниеттіміз.
Иран ядролық бағдарламасы бойынша келісімнің жетістіктерін және олардың іске асуын құптай отырып, Қазақстан бүкіл ұқсас жағдайлар мен дағдарыстарда оларды үлгі ретінде қолдануды жақтайтын болады. Бұл үшін біз Кеңестің 2231-қарары бойынша үйлестірушісімен белсенді жұмыс істеуге дайынбыз.
Бұл тұрғыдан алғанда, Қазақстан Республикасы Корей түбегіндегі ядролық қару проблемасы бойынша көпжақты келіссөздер процесін кідіртпей қайта бастауға шақыра отырып, оны шұғыл және сындарлы түрде шешуді басты мақсаттардың бірі ретінде қарайды.
Задында, Қазақстан БҰҰ барлық мүше мемлекеттерін, әсіресе Қауіпсіздік Кеңестің тұрақты мүшелерін, 2045 жылы БҰҰ-ның 100 жылдығы қарсаңында әлемді ядролық қарудан құтқаруға шақырады», делінген Елбасының Саяси үндеуінде.
БҰҰ-ның бұрынғы Бас хатшысы Пан Ги Мун мырза Қазақстанға 4 рет келді. Аз мерзімде әлемдік бас ұйым басшысының елімізге осыншама рет ат басын бұруы Қазақстанның әлемдік ядролық қарусыздануға қосқан зор еңбегінің белгісі болатын. Елбасы БҰҰ-ның жаңа Бас хатшысы Антониу Гутерреш мырзамен де белсенді, бірлескен қызметтер атқарудың маңызын, ол шаралардың әлемдік бейбітшілік үшін іске асырылатынына сенетіндігін жеткізді.
Қазақстан әлемдік қайшылықтардың зорлықпен, күшпен емес, шыдамды бәтуаластық, ортақ мәмілеге келу арқылы шешілгенін қалайды. Өзара санкциялар жасау, қаржылық, экономикалық қысымдар көрсету бейбітшілікті нығайтпайды. Қарсылас елдер ең алдымен өз халқының және адамзаттың тағдырын ойлауға міндетті. Қақтығыстар, соғыстар, қысым көрсетулер мен санкциялар қарапайым халыққа жаманшылық әкеледі.
Әлемдік миграциялардың, жұмыссыздықтың, кедейшілік пен қайыршылықтың негізгі себебі дұрыс жүргізілмеген саясатқа және әлемдік әділетсіздіктерге байланысты. Елбасы, міне, осы себепті де ХХІ ғасырдағы әлемдік шындықтарға сәйкес келетін мемлекеттер арасындағы қарым-қатынастардың жаңа моделін құрудың маңыздылығын атап көрсетті.
Ол үшін ядролық державалар ядролық қаруды таратпау жолындағы шараларды күшейтуі керек. Атом қуаты тек бейбіт мақсаттарға – экономикалық өрлеуге, адамзаттың жасампаз қызметіне, ғылымға, ғарышты игеруге жұмсалуға тиісті. Ядролық қауіпсіздік туралы БҰҰ-ның қарарлары мүлтіксіз орындалса, әлемдік бейбітшілік күшеймек. Қазақстан өзінің өнегесімен әлем халықтарын осы ұлы іске тартуда.
1991 жылғы 31 тамызда Қазақстан Президенті «Семей ядролық сынақ полигонын жабу туралы» Жарлыққа қол қойды. Елден 1200-ден астам ядролық оқтұмсық шығарылды. Орталық Азия ядролық қарудан азат аймаққа айналды. Қазақстан бейбіт атоммен ғана дос болды.
«Әлем. ХХІ ғасыр» манифесіндегі қағидаттық ұсыныстарды тереңдете отыра, Елбасы әлемдік қауіптерді әкелетін нақты нүктелермен жұмыс істеуді ұсынды. Олар: Иранның ядролық бағдарламасы, Солтүстік Кореяның ұстанымы, Ауғанстан қайшылығы, әлемдік терроризмге қарсы, әсіресе, ИЛИМ (ДАИШ) әрекетін ауыздықтау мәселелері. Қазақстан әлемдік экономикалық мәселелерді шешуді «Болашақтың энергиясын» жасаумен байланыстыруда. Еліміздің әлемдік қоғамдастыққа ұсынған осындай жасампаздық, бейбітшілік тұғырнамасын әлем халықтары қолдайтындығы сөзсіз.
Қазақстан БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінде Орталық Азия мемлекеттерінің ортақ мәселелерін бірінші кезекке қояды. Аймақтық қауіпсіздікті әлемдік қауіпсіздіктің тірегі деп біледі.
Сайын БОРБАСОВ,
саяси ғылымдар докторы, профессор
