Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты сот жүйесіндегі мемлекеттік тілдің хал-ахуалын сарапқа салды
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты сот жүйесіндегі мемлекеттік тілдің хал-ахуалын сарапқа салды. Айтулы басқосу Қазақстан Тәуелсіздігінің 20 жылдығы қарсаңында еліміздің Президенті бекіткен Тілдерді қолдану мен дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында және 22 қыркүйек – Қазақстан халқы тілдері мерекесіне орайластырылып өткізілді. Шараға Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі, Жоғарғы Сот кеңесі, Конституциялық кеңес, Парламент, Бас прокуратура, Әділет және Ішкі істер министрлігі мен Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің өкілдері қатысты.
Жоғарғы Сот жанындағы соттардың қызметін қамтамасыз ету Департаменті жүргізген сараптама республика соттарында қазақ тілінде қаралған істердің саны баяу болса да жыл санап өсіп келе жатқандығын көрсетеді. Мысалға, Қызылорда, Атырау, Оңтүстік Қазақстан, Маңғыстау облыстарының соттарында істердің 60 пайыздан астамы мемлекеттік тілде қаралғандығын атап өту қажет.
Алайда, осы кезге дейін әлі де шешімін таппай келе жатқан мәселелер жеткілікті. Мысалы, іске қажетті құжаттарды мемлекеттік тілде дайындап, онымен сотта еркін жұмыс жасай білетін қорғаушылардың аздығы қолбайлау болып отыр.
«Мемлекеттік тілді кеңінен қолдануға байланысты қиындықтар сот саласына да тән. Біз осы басқосуды ұйымдастыру арқылы бұл мәселені ортаға салып, шешу жолдарын белгілеп аламыз деген сенімдеміз. Бұл жерде жай ғана талқылаумен шектеліп қалмайық. Қазақ тілінің жағдайын жақсартуды өзімізден бастағанымыз жөн. Қазіргі күні республика соттарында сот төрелігін жүзеге асырушы судьялардың 75 пайызы қазақ тілін еркін меңгерген, сот төрелігін мемлекеттік тілде сапалы жүзеге асыра алатын тұлғалар», – деді Жоғарғы Сот Төрағасы Бектас Бекназаров.
Басқосуға арнайы шақырылған Президент Әкімшілігі ішкі саясат бөлімінің меңгерушісі Дархан Мыңбай өз сөзінде қазақ тілінің тағдырына алаңдаушылық білдіріп, жоғары деңгейде жиын ұйымдастырған Жоғарғы Сот басшылығына алғысын жеткізді. Сот жүйесінің мемлекеттік тілдің дамуына қосып отырған елеулі үлесін де атап өтті. Сонымен бірге, Президент Әкімшілігінің өкілі Д. Мыңбай: «Сот саласында қызмет ететін жоғары білімді заңгерлер алғашқылардың бірі болып, толыққанды қазақ тілін меңгеріп, неғұрлым кеңірек қолданып, өзгелерге үлгі болуы тиіс», – деген пікірін ортаға салды.
Жоғарғы Сот кеңесінің төрағасы О.Жұмабеков өз сөзінде, сот жүйесінің қазақ тіліне қашанда барынша көңіл бөлетіндігін айтты. Жоғарғы Сот кеңесі судьялыққа үміткерлерді іріктеу кезінде қазақ тілін меңгерген, іс қарай білетін тұлғаларға басымдық беретіндігіне ерекше тоқталды. «Соңғы кезде судья ретінде тағайындалған, сот төрағалығына ұсынылған тұлғалар арасында мемлекеттік тілді меңгерген тұлғалар санының өсіп келе жатқандығы қуантады. Олардың арасында тек қазақ ұлтының емес, басқа ұлт өкілдері де бар», – деді Жоғарғы Сот кеңесінің төрағасы.
Шара барысында сөз алған Жоғарғы Сот судьясы Ә.Құрықбаев: «Қазақстан – унитарлық (біртұтас) мемлекет болғандықтан, сот ісін мемлекеттiк тiлде жүргiзу ешқандай дау-дамай туғызбауы қажет. Ал қылмыстық істердің мемлекеттік тiлде жүргiзiлуi Қылмыстық іс жүргізу кодексінің істі мемлекеттік тілде жүргізуге байланысты талабына емес, судьяның, прокурордың, тергеушінің мемлекеттік тiлдi бiлу деңгейіне байланысты екені рас. Мемлекеттік тiлдi бiлмейтiн тергеушi қылмыстық істі орыс тiлiнде жүргiзедi, судья істі орысша қарайды. Заңда көрсетiлген қажет болған жағдайда орыс тiлiн қолдану мүмкіндігі мемлекеттік тiлдi білмейтін cyдья мен тергеуші үшін тіптен қолайлы», – деген пікірін жеткізді.
Шара барысында сот ісін мемлекеттік тілде жүргізу тек соттардың ғана жұмысы емес. Сондықтан да бұл мәселеге қолында билігі бар, жалпы құқық қорғау саласының басында тұрған Бас прокуратура мен Ішкі істер және Әділет министрліктері баса назар аударса деген пікірлер айтылды.
Кездесу барысында Жоғарғы Сот Төрағасы Б.Бекназаров қазіргі таңда халықтың көкейкесті мәселесіне айналған мемлекеттік тіл төңірегінде бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерінің барлық сұрақтарына толыққанды жауап берді.
«Егемен-ақпарат».
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты сот жүйесіндегі мемлекеттік тілдің хал-ахуалын сарапқа салды. Айтулы басқосу Қазақстан Тәуелсіздігінің 20 жылдығы қарсаңында еліміздің Президенті бекіткен Тілдерді қолдану мен дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру мақсатында және 22 қыркүйек – Қазақстан халқы тілдері мерекесіне орайластырылып өткізілді. Шараға Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі, Жоғарғы Сот кеңесі, Конституциялық кеңес, Парламент, Бас прокуратура, Әділет және Ішкі істер министрлігі мен Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің өкілдері қатысты.
Жоғарғы Сот жанындағы соттардың қызметін қамтамасыз ету Департаменті жүргізген сараптама республика соттарында қазақ тілінде қаралған істердің саны баяу болса да жыл санап өсіп келе жатқандығын көрсетеді. Мысалға, Қызылорда, Атырау, Оңтүстік Қазақстан, Маңғыстау облыстарының соттарында істердің 60 пайыздан астамы мемлекеттік тілде қаралғандығын атап өту қажет.
Алайда, осы кезге дейін әлі де шешімін таппай келе жатқан мәселелер жеткілікті. Мысалы, іске қажетті құжаттарды мемлекеттік тілде дайындап, онымен сотта еркін жұмыс жасай білетін қорғаушылардың аздығы қолбайлау болып отыр.
«Мемлекеттік тілді кеңінен қолдануға байланысты қиындықтар сот саласына да тән. Біз осы басқосуды ұйымдастыру арқылы бұл мәселені ортаға салып, шешу жолдарын белгілеп аламыз деген сенімдеміз. Бұл жерде жай ғана талқылаумен шектеліп қалмайық. Қазақ тілінің жағдайын жақсартуды өзімізден бастағанымыз жөн. Қазіргі күні республика соттарында сот төрелігін жүзеге асырушы судьялардың 75 пайызы қазақ тілін еркін меңгерген, сот төрелігін мемлекеттік тілде сапалы жүзеге асыра алатын тұлғалар», – деді Жоғарғы Сот Төрағасы Бектас Бекназаров.
Басқосуға арнайы шақырылған Президент Әкімшілігі ішкі саясат бөлімінің меңгерушісі Дархан Мыңбай өз сөзінде қазақ тілінің тағдырына алаңдаушылық білдіріп, жоғары деңгейде жиын ұйымдастырған Жоғарғы Сот басшылығына алғысын жеткізді. Сот жүйесінің мемлекеттік тілдің дамуына қосып отырған елеулі үлесін де атап өтті. Сонымен бірге, Президент Әкімшілігінің өкілі Д. Мыңбай: «Сот саласында қызмет ететін жоғары білімді заңгерлер алғашқылардың бірі болып, толыққанды қазақ тілін меңгеріп, неғұрлым кеңірек қолданып, өзгелерге үлгі болуы тиіс», – деген пікірін ортаға салды.
Жоғарғы Сот кеңесінің төрағасы О.Жұмабеков өз сөзінде, сот жүйесінің қазақ тіліне қашанда барынша көңіл бөлетіндігін айтты. Жоғарғы Сот кеңесі судьялыққа үміткерлерді іріктеу кезінде қазақ тілін меңгерген, іс қарай білетін тұлғаларға басымдық беретіндігіне ерекше тоқталды. «Соңғы кезде судья ретінде тағайындалған, сот төрағалығына ұсынылған тұлғалар арасында мемлекеттік тілді меңгерген тұлғалар санының өсіп келе жатқандығы қуантады. Олардың арасында тек қазақ ұлтының емес, басқа ұлт өкілдері де бар», – деді Жоғарғы Сот кеңесінің төрағасы.
Шара барысында сөз алған Жоғарғы Сот судьясы Ә.Құрықбаев: «Қазақстан – унитарлық (біртұтас) мемлекет болғандықтан, сот ісін мемлекеттiк тiлде жүргiзу ешқандай дау-дамай туғызбауы қажет. Ал қылмыстық істердің мемлекеттік тiлде жүргiзiлуi Қылмыстық іс жүргізу кодексінің істі мемлекеттік тілде жүргізуге байланысты талабына емес, судьяның, прокурордың, тергеушінің мемлекеттік тiлдi бiлу деңгейіне байланысты екені рас. Мемлекеттік тiлдi бiлмейтiн тергеушi қылмыстық істі орыс тiлiнде жүргiзедi, судья істі орысша қарайды. Заңда көрсетiлген қажет болған жағдайда орыс тiлiн қолдану мүмкіндігі мемлекеттік тiлдi білмейтін cyдья мен тергеуші үшін тіптен қолайлы», – деген пікірін жеткізді.
Шара барысында сот ісін мемлекеттік тілде жүргізу тек соттардың ғана жұмысы емес. Сондықтан да бұл мәселеге қолында билігі бар, жалпы құқық қорғау саласының басында тұрған Бас прокуратура мен Ішкі істер және Әділет министрліктері баса назар аударса деген пікірлер айтылды.
Кездесу барысында Жоғарғы Сот Төрағасы Б.Бекназаров қазіргі таңда халықтың көкейкесті мәселесіне айналған мемлекеттік тіл төңірегінде бұқаралық ақпарат құралдары өкілдерінің барлық сұрақтарына толыққанды жауап берді.
«Егемен-ақпарат».
