2008

«Өткеніңнен өнеге алмай, болашағыңды болжай алмайсың» дейтін халқымызда нақыл сөз бар. Тауып та, танып та айтатын дала даныш­пан­да­рының қай нақылының болсын жүйесіне жы­ғыл­мау мүмкін емес. Осы үлгімен біз де басқан ізі­мізге қайта қарап, «нені ұттық, неден ұтыл­дық?» деп 2008 жылға қыр басынан көз тастадық... Мүшелдің соңы – доңыз қазақ баласын т­а­рық­тырған жоқ. Ел 2008 – тышқан жылына жаңарған құрылым, дамыған экономикамен қадам басты. Басталған реформалар, жүргізілген құрылымдық өзгерістер нақты жемісін жегізді. Біз осы кезеңде дамуымыздың жарқын көрініс­терін көрдік. Сүттей ұйыған ұлт пен ұлыстардың береке-бірлік, ынтымақ-татулығы арқасында жасампаз табыс­тар­ға қол жеткіздік. Мұны ел Президенті де: «Өткен жыл Қазақстан үшін жан-жақты эконо­микалық, әлеуметтік және саяси жаңару жолында тағы бір сенімді ілгері қадам басқан жыл болды», деп қорытындылады. Дағдарыстан – дамуға 2008 – асығымыз алшысынан түскен жыл десек те, қиындықтар мен қауіп-қатерлерге толы болды. Мұны жасырмаймыз және жасыруға бол­майды да. АҚШ-тан көтерілген қаржылық дағ­да­рыстың алапат құйыны алдына келгеннің бәрін жайпап, құрдымға кетіріп жатты. Бұл жарты ғасырдан бергі еліміз бетпе-бет келіп отырған аса ірі «қара дауыл» еді. Қаржы-эконо­микалық дағдарыстың әсерінен мұнайдың да, металдың да бағасы құлдырады. Қаржылық нарық күн өткен сайын миллиондап ақшасын жоғалтып, ірі кәсіпорындар күйреуге бет алды. Көптеген елдер шегіне жете тоқырады. Жұмыссыздық, түрлі шерулер әлемнің әр бұрышында бас көтеріп жатты. Осы қарқынымен бұл дағдарыс бізді де жұтып қоюға тиіс еді. Алайда, өзін әрқашан сергек сезінетін басшымыз осындай қиын-қыстау кезеңде табандылық танытып, ел-жұртын соңынан ертіп, бұл тар соқпақтан да аман алып шықты. Қаржылық дағдарыстан ел дағдарып, халық арасында қобалжу басталған тұста жыл құжаты Жолдауда ел басшысы «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» екенін жария қылды. Ел-жұрты мұны естіп бір серпілсе, әлеуметтік салаға арналған бюджет көлемінің бір тиыны да қысқар­май­тын­дығына екі қуанды. Бұл – жұрт көңіліне сенім ұялатты. Дағдарысқа қарамастан мемлекет ма­ңыз­ды жобаларды жүзеге асыратынын жеткізді. Қиын-қыстауға толы осы жылы түбегейлі даму мен жаңа өрлеуге бастайтын 2009-2011 жыл­дар­ға арналған үш жылдық бюджет қабылданды. Жаңа салық, бюджет кодекстері, бәсекелестік, қаржы тұрақтылығы туралы заңнамалар өмірге келді. Бұл айтарға ғана болмаса, атқарарға оңай шаруа емес болатын. Осы қабылданған заң ар­қы­лы бизнес өкілдері, өндіріс қожайындары өз қарекетінің жаңа тынысын тауып, экономи­ка­дағы тұрлаулылық айқындала түсті. Істің нәтижелі болуы, әрине, бастаушысымен қатар, қостаушысына да байланысты. Тапсырма қатаң, міндет ауыр тұста ел Үкіметінің мойнына да зор салмақ түсті. «Үкімет пен Ұлттық банктің бірінші және басты міндеті – мемлекеттің эконо­ми­­калық саясатын бірлесе үйлестіріп, инфля­цияны Үкімет белгілеген межелерде ұстап тұру. Бұл міндет Қазақстанның барлық өңірлерінің әкім­деріне де қатысты, өйткені, ол халық мүд­десіне тікелей әсер етеді», деген Елбасы пәрме­ні­нен кейін К. Мәсімов бастаған команда күткен межеден көрінуге барын салды. Нәтижесінде 2008 жылы құнсыздану 10 пайыздан аспай, экономикалық өсім 4 пайызды құрады. Мұның тағы бір себебі – Үкіметтің дер кезінде қабылдап және жүзеге асырған дағдарысқа қарсы жобасы­ның дұрыстығы. Әлемді дағдарыс жайлап, өндіріс орындары бірінен кейін бірі жабылып жатқанда Қазақстан 2008 жылы бірқатар жетістіктерге қол жеткізді. Еліміздің әр облыстарында жаңа өнеркәсіп орындары іске қосылды. Олардың қатарындағы ірілері: Қарағандыдағы металлургиялық кремний өндіру, Ақтөбедегі базальт талшығын өндіру, Оңтүстік Қазақстан облысындағы тоқыма өн­дірісі т.б. кәсіпорындар. Өндіруші секторда осыған дейін үлес сал­мағы басым болып келген шетелдік компа­ния­ларға енді отандық еншінің артық болуын міндет етіп қойды. «Самұрық» холдингі мен өңірлік әлеуметтік кәсіпкерлік корпорациялар тау-кен металлургия саласын тиімді дамыту мен оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру жөнінде нақты шаралар қабылдауы тиіс. Бұл үшін қазіргі тау-кен металлургия компаниялары акцияларының пакеттерін бір жағына шығарып, оларды нақты басқаруға кірісу, сондай-ақ сирек кездесетін ме­тал­дарды қоса алғанда, қара және түрлі-түсті ме­тал­дардың барланған кен орындары қойнауын пайдалану құқығын өз қолымызға алуымыз қа­жет» болды. Шикізат көздері негізгі экспорт түрі саналатын еліміз үшін игеріліп жатқан кеніштердегі отандық үлестің салмағы қаншалықты ба­сым болса, қазақстандықтардың да қалтасы сон­ша­лық­ты қалыңдамақ. Тәуелсіздіктің алғаш­қы жыл­дарында өзімізде техника-технологияның кемдігінен, қажетті қаржының жоқтығынан мұ­най-газ, металл, т.б. кеніштер еріксіз шетелдік­тер­­дің игеруіне беріліп келді. Және жіліктің май­лы басы да солардың қолында болды. Енді, міне, уақыты келгесін Елбасы мұндағы басым­ды­лықты өз қо­лы­мызға алу керектігін міндет етіп жүктеді. Бұл халықтың әл-ауқатының артуының басты кепілі болары сөзсіз екеніне көз жеткізді. Осы мәселеге шындап кіріскен ел Үкіметі Қашағандағы үлесі­мізді молайтып, кенішті игеру ісі мемлекет бақы­лауына алынды. Қа­зақ­станның 2008 жыл­дағы экономикалық сая­сатының басты жетіс­тігі­нің біріне – Қашаған жо­ба­сындағы отандық үлес­т­ің ұлғайғандығын жат­қызуға болады. Кенішті игеру бойынша шетелдік компаниялармен жүргі­зіл­ген ұзақ мерзімді келіс­сөз­дердің нәтижесі бо­йынша «ҚазМұ­найГаздың» жобадағы үлесін бас­тапқы 8,33 пайыздан 16,81 пайызға дейін өсірді. Сол жылғы Жолдаудағы Қазақстан азамат­тары­ның өмір сүру сапасына ықпал ететін тұс­тарын атап өтпеуге болмайды. «Қазақ­стан­дық­тардың, Қазақстан қоғамының барлық жіктері мен әлеуметтік топтарының әлеуметтік көңіл-күйін ұдайы жақсарта түсу мемлекет саясатының алдыңғы сапында болып келді және осылай болып қала береді» деген талап Үкіметке нақты тапсырмалар жүктеді. Осы тапсырманың нәти­же­сін­де және елді дағдарыстың қалың тұма­ны­нан айықтыру жолында жүзеге асқан шеш­імдердің бірі – осыған дейін сенімді екі тірек бо­лып келген «Самұрық» холдингі мен «Қазына» қорын біріктіру болды. Сөйтіп, ел дамуының кепілі саналатын екі ірі құрылым 2008 жылы «Самұрық-Қазына» Ұлттық әл-ауқат қоры» бо­лып қайта құрылды. Тұрақтандырушы жоспар мемлекеттің іс-қи­мылын бес негізгі бағыт бойынша өрбітті. Осы іс-қимыл ауқымында мемлекет банк жүйесін тұрақтандыру мақсатында Қазақстанның жетекші төрт банкін жалпы сомасы 480 миллиард теңгеге қосымша капиталдандыру туралы шешім қабылдады. 2008 жылдың 2007 жылдан қандай артық­шы­лықтары болды дегенде нақты санға жүгін­бесек, айтпақ ойымызды анық жеткізе алмаймыз. 2008 жылғы қаңтар-желтоқсанда негізгі капиталға жұм­салған инвестициялардың көлемі 3 836,1 млрд. теңгені құрады, бұл бұрыңғы жылға қара­ған­да 4,6% артық. 2008 жылғы қаңтар-қарашада Қазақстанның сыртқы сауда айналымы 101 209,9 млн. АҚШ долларын құрап, өткен жылмен салыстырғанда 39,9% өсті, оның ішінде экспорт 57,2%-ға, импорт 15,1%-ға артты. Пайымдаған кісіге осы да бірқыдыру мәселелерді аңғартса керек. Ел өміріндегі көкейкесті түйіннің тағы бірі – үй мәселесі екені белгілі. Баспана ар­қылы әр шаңырақ көгеріп, көктейді. Өседі, өркендейді. Онсыз демографиялық ахуал да оңалмайтыны анық. Міне, осы түйткілді шешу үшін: «Мемлекеттік қыз­ме­ткерлерге және бюд­жеттік саланың еңбеккер­лері­не тұрғын үй құрылысының жинақ жүйелері арқылы жылдық мөлшері 4 пайыздан аспайтын алдын ала тұрғын үй заемдарын беруді жүзеге асыру керек», деп соған жауапты мекемелерге нақты тапсырма берілген болатын. Ол орын­дал­ды. Үкімет «Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» арқылы 4 пайыздан аспайтын, әрі алдын-ала жарна төлеуді қажет етпейтін жеңілдікті несиелер мемлекеттік қызмет­кер­лерге, сондай-ақ мемлекеттікке жатпайтын кәсіпорындар мен мекемелерде қызмет етушілерге берілді. Орташа айлық табысы 60 мың теңгеден көп емес жанұялар шаршы метрінің құны 56 515 теңгеден аспайтын үйлер алуына жағдай жасалды. Одан басқа жалға берілетін тұрғын үйлер жүйесі іске қосылды. Үкімет мұны жыл сайын үдемелетіп көбейте­тінді­гін мәлімдеді. Дағдарысқа қарсы жасалған жоспарға сай тұрғын үй құрылысы және ипотекалық несиелеу саласындағы қиыншылықтарды еңсеруге 360 миллиард теңгеге бөлінді. Осы арқылы тәуелсіз­дігіміздің 17 жылдығында елімізде 5,8 млн. шаршы метрден астам тұрғын үй салынды. Осы­лайша, 2008 жыл – талай отбасылардың қоныс тойын тойлаған шаттық жылы болды. Қазақ – ежелден еркіндікті аңсаған ел. Тұң­ғыш ұлттық демократиялық партия – «Алаш» бағдарламасында, азат ойлы алаш арысы – Бар­лы­бек Сыртанов дайындаған алғашқы жарғының өзінде де еркіндік мәселесі ерекше айтылғаны белгілі (С.Өзбекұлы. Барлыбек Сыртанов. Алма­ты, Жеті жарғы, 1996). Ендеше, «Бас кеспек болса да, тіл кеспек жоқ» дейтін қазақ елі бағзы заман­дағы бабаларынан мирас болған осы қағи­датты қатты қастерлейтіні заңды. Жыл басын­дағы Елба­сы Жолдауындағы: «Бүгінгі күні ешкім де жаңа партиялардың құрылуына және өзін­дік ой-пікірлер мен көзқарастарын айтуға тос­қауыл бола ал­майды», деген тұжырымы көптің көкейінен шы­қ­қаны анық. Осы орайдағы «Қазақ­станның сая­­си жүйесін жетілдіру: заң­намалық аспектілер» та­қырыбына арналған дөңгелек үстел әлгі тұ­жырымнан туындаған бо­ла­тын. Халықаралық ұйым­дар, Парламент, мем­лекеттік органдар, саяси пар­тиялар, азаматтық сектордың өкілдері, сондай-ақ сарапшылар мен ғалымдар қатысқан бұл ал­қалы топ «Саяси партиялар», ҚР «Сайлау», ҚР «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» заңдарға түзету енгізуді талқыға салды. Нәтижесінде «Нұр Отан», «Ақ жол», «Алға», «Қазақстанның коммунистік пар­тия­сы», Қазақ­стан Журналистер одағы, «Әділ сөз» халықара­лық баспасөзді қорғау қоры, т.б қоғамдық­ ұйымдар заңнамаларды жетілдіру жөнінде өз ұсыныстарын білдірді. «Кеңесіп пішкен тон келте болмайды» деген халық даналы­ғын ұстаным еткен бұл іс-шаралар заңнамаларды ырықтан­дыру, Қазақстанда ашықтық, жариялы­лық, демократиялық принциптерін тереңдетуде прогрессивтік рөлге ие болғандығы сөзсіз. Осы қадамдар «Қазақстанда қазіргі заманғы саяси жүйені дамыту міндеті тұр. Бұл үрдісте саяси партиялар, үкіметтік емес ұйымдар және басқа да қоғамдық институттар басты рөл атқаруы тиіс», деген Елбасы сөзімен үндес шықты. Осы жылы «Нұр Отан» халықтық-демокра­тиялық партиясының бақылау жүйесі құрылды. Партиялық бақылаудың тегеурінді шеңгелі, ең алдымен, қоғамымызды дендеп жайлаған індет­тің бірі – сыбайлас жемқорлыққа шүйлікті. Өйткені, «бармақ басты, көз қыстыға» халықтың еті үйренгені соншалық, тамыр-таныстықты бейресми жүйе ретінде қабылдайтындай жағдайға жеткен болатын. Жоғарыдағы бастамалары арқылы «Нұр Отан» халықтық-демократиялық партиясы түйткілді мәселенің түйінін тарқатуға бел шешіп кіріскенін көрсетті. Әйткенмен бас­тал­ған мәселе­нің аяқсыз қалмауы, діттеген мақ­сатын орындауы мемлекет органдары, бұқара­лық ақпарат құрал­дары және басқа да үкіметтік емес ұйымдардың көмегінсіз жүзеге аспасы анық еді. Сол үшін жалпы қоғамның белсенділігін арт­тырмай, бұл жолда әрбір азамат өзінің жауапкершілігін сезінбей жүктелген міндет толық орындалмақ емес. Осы­ны әб­ден танып білген Үкімет ор­ган­дары, партия, қоғамдық ұйым­дардың селбесуімен жем­қ­ор­­лыққа, жең ұшынан жал­ғасуға батыл да нәтижелі соқ­қы беруге кірісіп кетті. Қатар­дағы қарапайым қыз­метшіден министрлік, ведомство бас­шылары­на дейін осы жылғы «тазалаудан» шет қалмады. Абылайдың арманы 2008 – дүниені дүр сілкінткен қиындығына қарамай, біздің елдегі өзгерісті анық бедерлеген айырықша жыл. Олай болатыны – осыдан 10 жыл бұрын бас қаланы Алматыдан Ақмолаға ауыстыру мәселесі көтерілгенде көңіл-күйі күпті болған адамдар аз болмап еді. «Келешегі не болар екен, арты қайырлы болса игі еді?» десіп, екіұдай күй кешіп едік. Шынын айту керек, осындай алаң көңілде болғандардың бірі өзім едім. Себебі, ол жылдар ел жағдайы оңала бастаған, жұрт тұрмысы қалыпқа түскен мезгіл дегенімізбен, қыстан көтерем шығып, көкке тұмсық енді тиген тұс іспетті болатын. Шалыс бассаң шыңырауға кетіп, қате бассаң қатерге ұрынуың бек мүмкін. Сондықтан да бұл турасында екі қолын төбесіне қойып өре түрегелген әріптестеріміздің, зиялы қауым өкілдерінің кездескендігін енді жасырудың керегі не? Әрине, ол да өзінше елдікті ойлаған адал перзенттік үн қатудан туындағаны рас. Елордамызды көшірдік, елдігімізді көрсеттік. 2008 жылы оған да он жыл толды. Ел орталығын ауыстыру әсте көктеуден жайлауға көшу емес екен. Ол осығанға дейін қаланған негіздердің нә­ти­жесінде серпіліспен жаңа белеске көтерілу десек те болатындай. Мұны Елбасы: «Біз еліміздің астана­сын Алматыдан Ақмолаға ауыстырдық, елорданы Алатау бауырынан Арқа төсіне көшір­дік деп айта салу аздық етеді. Шын мәнінде, біз еліміздің жаңа астанасын салуға кірістік. Сол арқылы жаңа мемлекет құруға кірістік... Тәуел­сіздіктің негізгі мәні – тарихтың жаңа бетін өз еркімен, өз шешіміңмен бастауда болса керек. Тәуел­сіздік бізге жаңа жолы­мыз­ды, өзіміздің соны соқпағымызды табуға зор мүмкіндік ұсын­ды. Сол жаңа жолымызды біз Астана арқылы таптық», деп атап көрсетпеп пе еді? Рас, Қазақ елі астанасын алғаш көшіріп отыр­ған жоқ. Абылай хан ордасын Көкшеден Түркі­стан­ға көшіргенде де, одан бергі Орынборды орда еткен алаш Ақмешітке, одан Алматыға ауысқанда да ұпайы түгелдіктен көшпеп еді. Ал, Ақмоланың Астана болып түлеуі – бұл мүлде бөлек жағдай. «Ас­тананы ауыстыру – тек егемендікті орнық­тыру мен Қазақстанның мемлекеттік тәуелсіз­ді­гінің символы ғана емес. Бұл ХХІ ғасырға дейінгі стратегиялық қадам – еуразиялық қоғамдастықты қалыптастыру мен еуразиялық кеңістікті игеру, еуразиялық даму моделі мен еуразиялық мәде­ниетті қалыптастыруға бағытталған қадам. Бұл келесі ғасырда біздің бүкіл алып құрлы­ғы­мызды тұтас қамтитын аса күрделі гео­саяси және гео­эко­номикалық үдеріске кіргізу». Елбасының осы сөздерінің астарында қаншама салмақ жатқанын оқырман өзі де бағамдай алар. Әсіресе, мұндағы «еуразиялық қоғамдастықты қалыптастыру мен еуразиялық кеңістікті игеру» – бұл, сөз жоқ, біздің түпкілікті стратегиямыз. Ал, оған біз алғашқы қадамды жасадық. 10 жылдық – уақыт бізге елорданың тек саяси қала емес, алаш жұртын ұйыстырған рухани да орталық бола алғанын дәлелдеді. Осындайда ойға оралады: қалмақ пен қазақ соғысқанда қалмақтың Шарыш деген батырының басын шауып, хан болған Әбілмансұр бір күні ел шетінде ұйықтап жатқан жерінен қапылыста қалмаққа қолды болады. Қазақтан тоқсан кісі сауға сұрай барғанда қалмақ ханы Қалдан ел көзінше Абылайға: «Мен сені Шарыш сынды батырдың орайына өлтіргелі отырмын. Не арманың бар?» дейді. Сонда Абылай айтыпты: «Үш арманым бар: бірінші – мен кең далада жосып жүрген қазақ деген халыққа хан болып едім. Бір жерге қала салып, ірге тепкізе алмай, жосыған күйінде қалдырдым-ау деп арман қыламын, екінші – Шарышты қан майданда жекпе-жекте өлтіріп едім. Сен аты қалмаққа сауын айтып, әскер жібергенде мен дін мұсылманға хабар айтып, Шарышша қан майданда өлмей, қапыда ұйықтап, қолға түстім-ау; үшінші – мен төрт атадан жалғыз едім, балам жоқ еді. Өлсем, тұқымым құрып кетеді-ау деп арман қыламын», депті («Сарыарқа» газеті. 1917 ж. 5 қыркүйек. № 12). Есіл ер мойнына ажал құрығы төніп тұрғанда елімнің басын қосып, кең далама астана салмадым деп опынған екен. Тарих доңғалағы бәрін орнына қоюда. Абылай көрмеген бақытты бүгін, міне, ұрпақтары көріп отыр. Абылайдың бар қазақтың басын қосып, ірге тепкізсем, еңселі орда тіксем деген аманатын бүгін, міне, ел Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев асқақ абыроймен орындап шықты. 2008 жылы Астананың онжылдық тойына әлем елдері көз тігіп, жетістіктеріне сүйінді. Аз уақыт ая­сындағы елеулі көз тоярлық келбетіне қарап, таңыр­қады, тамсанды. 10 жылдық мерей­той­ға арнайы кел­­ген Ресей, Түркия, Әзербайжан, Армения, Тәжік­стан, Түркіменстан, Қырғызстан, Грузия басшы­лары­ның толғаныстары, Астана ту­ралы пікір-па­йым­дары да жоғарыда айтқан­дары­мыздың куәсі. Бас­қасын былай қойғанда, ұлттық ерекшелігін дәріп­теп, өзгелерге мұрын шүйіре қарайтын Жа­понияның мемлекеттік өкілі «Аста­наны жиырма бірінші ғасырдың ға­жайыбы» деп бағалауы сөзіміздің жанды мысалы бола алады. Астана, сөз жоқ, әлем елдерінің басшы­лары мойын­дағандай, бүкіл Орта­лық Азия өңіріндегі маңызды саяси орталыққа айналды. Мәртебесі биік, ынтымағы ұйыған ел 2008 жыл – қазақ жұртының халықаралық беделді ұйымдармен де қоян-қолтық іскерлік қарым-қатынаста болған жылы. Шанхай ынты­мақ­тастық ұйымындағы белсенді рөлінен тыс, Түрксойға же­тек­шілік жасауы, Азиядағы ынты­мақтастық үн­қаты­суы­на бас болуы біздің әлемдік деңгейдегі бекем ор­нымызды онан әрі нығайтты. Астанада Еуропа­дағы қауіпсіздік және ынты­мақтастық ұйымы (ЕҚЫҰ) Парламенттік Ассам­блея­сының 17-ші сессиясы бол­ды. Осы атқарылған іс-шаралар – біздің елімізді Орта Азиядағы мой­ны озық беделді саяси ойыншыға айналдырды. Еуропаның көңілі осылайша Еуразия кеңістігінің жүрегі іспетті қазақ еліне ауды. 2008 жылы Қазақ елі НАТО-ның да сенімді серіктесі ретінде бағаланды. Осы жылдың 9-12 маусымында НАТО Парламенттік Ассамблея­сының президенті Ж.Лелло Қазақстанға алғашқы ресми са­парын жасады. Соның жалғасы болып 11-қыр­күйекте НАТО бас хатшысының орын­басары Клаудио Бисоньероның еліміздегі тұңғыш сапары сәтті аяқталды. Дүниежүзілік кеңістікте елеулі рөлі бар Солтүстік Антлантикалық одақ жоғары басшылы­ғының елімізге жасаған осындай бірқыдыру ресми іссапарларынан кейін біздің әлемдік ықпалдастық­тағы саяси белсенділігіміз онан әрі арта түсті. Оған мысал НАТО-ның саммиттен кейінгі ең үлкен іс-шарасы – Қауіпсіздік форумы 2009 жылы Қазақ­станда өтетін болып белгіленді. Аталған іс-шаралардың бәрі жыл басындағы Жолдау рухын бойына сіңіріп тұрғанын мынадан аңғарамыз: «Біз Ресеймен, Қытаймен және Орта­лық Азия мемлекеттерімен өзіміздің экономи­ка­лық және саяси ынтымақтастығымызды одан әрі ны­ғайта беруге тиіспіз. Өңірдегі тұрақтылық, ашық пікір алысу және өзара іс-қимыл таныту үшін берік негіз қалауымыз қажет. Орталық Азия өңіріндегі қауіпсіздікті нығайту мақсатында біз, сонымен қатар, АҚШ-пен, Еуропалық Одақпен және НАТО-мен сындарлы іс-қимылды кеңейте береміз». 2008 жылдағы НАТО-мен өзара іскерлік қа­рым-қатынастың тығыз болғандығының тағы бір көрінісі мынау: 7-11 сәуір кезеңінде Астана және Алматы қа­ла­ларында «НАТО мен Қазақстанның әріптестік ап­та­сы» өтті. Оның аясында Қазақстан Республика­сы Ұлт­тық Академиялық кітапхана­сы­ның негізінде НАТО-ның депозитарлық кітапха­на­сы ашылды, бұл – бір; екінші – 12-13 қарашада Қазақ елінің делега­ция­сы Мемлекеттік хатшы Қанат Саудабаевтың бас­шылығымен Валенсия қаласында өткен НАТО Парламенттік Ассамблея­сы сессия­сының жалпы отыры­сына қатысты. Сондай-ақ, ол жаһандық және өңірлік қауіпсіздік мәселелерінде, НАТО-мен қарым-қатынас тура­сын­да Қазақстан Республикасының ұстанымын білдірді. Президент осы жылғы Жолдауында еліміз ха­лық­аралық дәрежеде танылуының жаңа сапалық деңгейіне көтерілгенін тілге тиек етіп, осыған орай: «Еуропаға жол» атты арнайы бағдарлама әзір­леу қажеттігін айтты. Ол экономикалық ынты­мақ­тас­тық­ты дамытуға, басқарудың тәжірибесі мен техно­ло­гиясын тартуға, заңдарымызды жетілдіруге, ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуіміздің стратегия­лық пайы­мын және өзіміздің күн тәртібімізді белгілеуге ық­пал етуге тиіс» деген еді. Айтылған мәселе аяқсыз қалған жоқ, өз деңгейінде толық орындалды және нақты іс барысында жүзеге асты. Оның көрінісі ретінде 17 қарашада «Еуро­паға жол» бағдарламасын жүзеге асыру аясында Германияның Дюссельдорф қаласында болған «Қазақстанның экономика күні» шарасын атай аламыз. Аталмыш шара Қазақстан мен Германия арасындағы сауда-экономикалық ын­ты­мақтас­тығының үш көкейкесті бағыттарына ар­нал­ды. Оларды атап айтсақ мыналар: «Қазақ­станда кә­сіпкерлік ісін бастау және жүргізу жөнінде тәжі­рибелік ұсыныстар», «Неміс фирмаларының Қазақ­стандағы практикалық тәжірибесі» және «Жаңа неміс технологияларын тарту үшін Қазақ­стандағы құқықтық негіздер және инвестициялық климат». Халқымызда «Теңіздің дәмі тамшысынан» дейтін сөз бар. Біз жоғарыда атын атап, түсін түстеп көр­сеткен іс-шаралар «Ұлттың өрге басуы», «Қар­қынды даму» сынды ірі өлшемдерге салсақ, тым қарапайым көрінуі де мүмкін. Алайда, «Мәскеудің бір күнде тұрғызылмағаны» сияқ­ты, жойқын табыс та бір-ақ күнде аспаннан жаңбырша жаумаса керек. Сондықтан бұлар, сөз жоқ, еліміздің өрге басуын­дағы игі қадамдар. Осындай аяқ алысымыз арқылы біздер әлем ал­дын­да өз орнымызды бекіттік, бола­шаққа жа­ғым­ды жаңалықтармен беттедік. 2008 жыл­дың сыртқы саяси жұмысының қорытын­ды­лары «Біз­дің елімізге жаһандық күн тәртібін қалыптас­тыруға белсенді атсалысатын беделді де жауапкершілікті ел мәртебесін бекітті». Еліміздің ішкі саясаты саласындағы атап айтар айырықша бір маңызды оқиғасы – «Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы» Заңның қабыл­дануы. Ассамблея туралы сөз қозғағанда осы инс­титуттың елімізде атқарып отырған рөлі, маңызы хақында айтпай кетуге болмас. Еліміз – көп ұлтты мемлекет. Өзге этностар қазақ ұлтын ұйытқы етіп, соның айналасына топтаса отырып, бүгінгідей ірі асуларды бағындыра алды. Қазір мейлі Еуропа, мейлі Азия немесе басқа құрлықтағы мемлекет­тердің ішкі жағ­дайына үңілер болсақ, ондағы ұлтаралық қақтығыс­тар, дінаралық кикілжіңдер күн өткен сайын шиеленісіп, тіпті, мемлекетті ыдыратуға дейін алып келіп жатыр. Оларда да ұлтаралық топтастыру, этнос­тар­ды ұйыстыру басты мәселеге айналып, сол үшін тиісті қадам­дар жасалынғанымен, онысы күткен нәти­же бермегенін уақыт көрсетіп отыр. Ал, Қазақстан халқы Ассамблеясы ұлттарды топтастырушы дү­ние­жүзілік көп модельдің бірі болғанымен өмір­шең­дікке ие дара нұсқа екенін көрсетті. Мәдениетіміз толысып, мұрамыз қайта түледі 2008 жылдың айтарлықтай алға басуының тағы бір сипаты – ұлттық мұраны қайта түлету, ұлттық мәдениет пен спортты қолдау үшін ірі-ірі жұмыстар атқарылғандығында болса керек. «Біз ғасырлар тезінен өткен ұлттық рух пен туған тілімізге, дәстүр-сал­тымызға қамқорлық жасап, бұдан былайғы ке­зең­­дерде де олардың өрісін кеңейте беретін бо­ла­мыз», деген Елбасы сөзінің аясында “Мәдени мұра” мемлекеттік бағдарлама­сын іске асыру бо­йын­­ша 51 тарихи және мәдени ескерткіштер қал­пына келтірілді. Одан бөлек ондаған археологиялық ескерткіш­терге қолдан­балы ғылыми зерттеулер жүргізілді. Қазақтың ойшыл ғұламасы Шәкәрім қажының 150 жылдық тойы салтанатты түрде аталды. Мемлекеттік тілді дамыту бойынша “Мемлекеттік тілді дамыту” президенттік қоры құрылып, бірқатар жаңа жобаларды өмірге әкелді. Осы жыл ішінде екі бірдей жаңа мәдениет ошағы – Шым­кентте опера және балет, Қарағандыда қазақ драма театрлары ашылға­нын білеміз. Одан басқа да ауыз толтырып айтар табыстарымыз мол болды. Бұлар­дың бәрін біз елдік пен егемендігіміздің қазығын нықтап бекіте түскен мәдени толысу, жаңару жолы деп бағалаймыз. Дәл осы 2008 жылы Санкт-Петербург қаласы­ның мәдениеті мен ғылымы және өнерінің дамуына қосқан үлесі үшін Ресей мемлекеті Мұстафа Шо­қай­ды «Петербург тұлғасы» медалімен марапат­та­ды. Мұны біреу біледі, біреу білмейді. Реті келгенде сөздің атасын өлтірмей айтпасақ болмас. Франция мен Германия сияқты өркениетті елдер мойындап, бүкіл түркі дүниесі тәнті болған тұлғамызды біз осы қаншалықты бағалай алдық? Тәуір-ақ қадірлеп жатырмыз ғой дейін десең, Алматыдағы адам бармас шетте жатқан көшесінің түрі анау, көрген кісі ұялатын. Елордада да атына лайық қасқайып тұрған бір мүсіні жоқ. Дегенмен, үмітсіз – шайтан... Қаны сұйымаған қазақ азаматтары бар болса, ол да жуық арада іске асып қалар деп үміттенеміз.

***

Қазіргі кезде Одақтан «отау» болып бірге бөлініп шыққан республикалардың қайсыбірі жадап-жүдеп, төңкерістен көз ашпай жатса, енді бірі экономикасы құлдырап, реформалары тоқырап, халқы баз кешіп сенделіп, көрші елдерде босып жүр. Тіл-аузымыз тасқа, оның жанында қазақ елі айдарынан жел есіп тұр десе де жарасады. Тек, ұзағынан болғай... Тағы да есімізге ескі тарих оралады: «Бек ұл­дары – құл болып, пәк қыздары – күң болып» Таб­ғаш жұртына бір кездері берекесіздігімізден бодан бол­ған ел едік. Қиын жағдай, қыспақ күндер Абы­лай­ды да саяси қажеттілік үшін Ежен ханға бағы­ныштымын деп хат жазуына мәжбүр етіп еді. Енді, міне, сол миллиардтар елінің бүгінгі билеушісі 2008 жылғы Олимпиаданың ашылу қар­саңында тұңғыш Президентімізге былай депті: «Олимпия ойындары­ның ашылуына 80-нен астам мемлекеттер мен үкі­мет басшылары келеді. Бірақ та мен жеке қабыл­дауды үш мейманға ғана – Президент Дж. Бушқа, премьер В. Путинге және Сізге ғана жасаймын».

Миллиардтар ханы тағынан түсіп, миллионға сәлем бергені еліміздің халықаралық аренада, сөз жоқ, елеулі саяси ойыншы екендігін білдіреді. Бұл да болса қадірлі Президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев есімімен тікелей байланыс­ты. Осыдан асып біздің де айтарымыз жоқ.

Намазалы ОМАШҰЛЫ, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті журналистика мәселелерін зерттеу институтының директоры, профессор.