Көрмеде Токамак жобасы іске қосылды

Және көрменің бас­ты экспонатының бірі болып отыр. Ұлттық Ядролық Орта­лық­тың бас директоры Эрлан Батырбековтың айтуынша, қазақстандық «Токамакқа» бүгінде әлем­дегі ядролық ғылы­ми қауымдастық мүшелері ерекше қызығушылық танытуда. Материалтану реакторының негізі-термоядролық реакция, бұл ғылыми тілде-тер­моядролық синтез, яғни миллиондаған градус температурада жүзеге асатын ядролық бірігу реакциясы деп аталады. Ғалымдар бұл реакторды жасау үшін 2003 жылдан бастап, 14 жыл бойы еңбек етіп келеді екен. Яғни Астанаға келуші туристердің басты назары осы «Токамакта» болмақ. 
– Бүгінде бүкіл – әлем ғалым­дары жаңа энергияның көзін ойлап табуға барлық күш-жі­гер­лерін жұмсап жатыр, – деді Эрлан Батырбеков. – өйткені, жер бетінде көміртекті отын мен уранның қоры шектеулі. Сондықтан да энергиямен қамтамасыз етудің нақты бір көзі-термоядролық синтез, бұл дегеніміз энергияның таусылмас қайнар көзі. «Токамакты» тіпті жердегі жасанды бір күн көзі десек те әбден лайық.
«Токамактың» ресейлік, жа­пондық ғалымдармен де бірлесе жасап отырған бөлім­дері бар. Сонау 2003 жылдан бастап біздің ғалым­дар «Қазақстандық тер­мо­ядролық материалтану реакторы Токамак құру және іске асыруға ғылыми-техникалық қолдау (Токамак КТМ)» атты ҚР бағдарламасы Президент Нұрсұлтан Әбішұлының тапсырмасымен жүзеге асырып келеді. 
2010 жылдың 5 қыркүй­е­-
гінде Токамак КТМ-ның алғашқы қанатқақты жобасы іске қосыл­ды. Онда қуаты 25кА болып табылатын «алғашқы плазма» алынды. Ал 2012 жылы мамыр айында ТМД елдерінің АТОМ-ТМД комиссиясы бо­лашақ термоядролық реа­ктор­лардың вакумды камера және ішкі камералық бөліктерін іске қосуға болатындығын нақ­тылады. Алыс-жақын ше­т ел­дердегі халықаралық тер­моя­дролық қоғамдастықтың қазақ­стандық Токамак КТМ-ға қызығушылығы арта тү­суде. Бұған дәлел әлемдегі ең ірі ғылыми орталықтар­мен бекітілген меморандумдар атап айтқанда: Ресей­дің Курчатов инс­титуты, INEA (Италия), «СIЕМАТ (Испания), JAEA (Япония) және тағы басқа елдер. Алдағы уақытта Токамак КТМ-ды қолданушылардың ха­лық­аралық коалициясын құру жө­нінде де ұсыныстар түсіп жатыр екен. Коалицияның алғашқысы болып жоғарыда атап өткендей, көш басын Ресей Федерациясы бас­тап отыр. Себебі, «Токамак» адамзат игілігі үшін қолға алын­ған жоба, бейбіт атомды насихаттау барысында маңызы зор.
– 2016 жылы біз Токамак КТМ жобасының құрылысын жүзеге асыруда біршама жетіс­тікке қол жеткіздік, – деді Эрлан Ғаділетұлы, –оған бюджеттен бөлінген қаражат осы жобаның сәтімен аяқталуына мүмкіндік берді. Жобаның аяқталу мерзімі, іске қосылуы Астанадағы ЭКСПО көрмесінде бастау алып отырғаны біз үшін үлкен мәр­тебе. 
 
Раушан Нұғманбекова, журналист

Курчатов

 Суретті түсірген автор