14 Маусым, 2017

ЭКСПО, инновация және жаңа қазақ

506 рет
көрсетілді
5 мин
оқу үшін

Бәрі Лондонның лағылдай жар­қы­­р­а­ған Гайд-парк алаңынан бас­тал­ған... 

ЭКСПО, инновация және жаңа қазақ

Ғаламшардың жыл санауында 1851 жыл болатын. Альберт ханзаданың алқалауымен адамзаттың даму тарихына жаңа бетбұрыс әкелетін қадам жасалды. Әлекедей жаланған Жозеф Пакстон есімді сәулетшінің ақыл-қиялынан туған Хрусталь сарайы 365 күн ішінде салынды. Содан бері бұл шара адам баласын жанкүйер ретінде қызықтыратын тарихи мәнге ие болып келеді. Әрине, Олимпия ойындары мен аяқдоптан әлем чемпионатынан кейінгі үшінші маңызды оқиға ретінде...
Күні кеше ғана Астана төрінде жалауы желбіреген ЭКСПО көрмесінің тарихы туралы айтып отырғанымызды оқырман ұққан болар. Әлемдік көрме өз шежіресінде ғаламшар мен адамзаттың өркендеуі үшін игілік пен ізгіліктен басқа мақсатқа қызмет етпегені анық. Керісінше, дүние жүзінің тұрғындары әр жылдары, түкпір-түкпірде ашылған ЭКСПО ғимараттары қабырғасында таныс­тырылып, тұсауы кесілген жаңа­лық­­тар үшін... өркениет алдында қа­рыз­дар сезінуі тиіс сияқты ма, қалай?..
Оқырманға әлемнің әр еліндегі ерек­ше­лікке толы өмір мен даму белгісін си­пат­тайтын дәлелдерге көз жеткізу үшін ғана көрмені аралап шығуға кеңес берер едік. Себебі, Астанадағы көрме павильондарында адамзаттық құндылықтар мен болашақтың сипатын анықтайтын нышандардың менмұндалайтыны анық. Дәл сол жерден «ЭКСПО не береді?» деген сауалдың жауабы да Ньютонның ба­сына топ ете түскен алмадай табыла ке­туі кәдік емес...
Осы тұстан көрме туралы сөзді тәмам­дай­мыз. Өйткені, әрекетсіз қозғалыс бол­майтыны сияқты, адамзаттың дамуы­на қозғаушы күш ретінде әсер ететін фак­торларды анықтап алмай тұрып, нақ­ты нәтиже туралы үмітпен толғану мүм­кін емес. 
Ал адамзат пен ғаламшар тіршілігін алға жетелейтін бағдардың бір аты, жа­ңа­ша жазғанда – innovation ұғы­мы. Қазіргі танитын қарпімізбен тәпсір­ле­ген­де, инновация деп оқитын бұл атау­дың өн-бойына арғы дамуымыз ғана емес, түпкі тағдырымыз байлаулы сияқты көрінеді. Себебі, енді әлемнің бұрынғыдай қалыпта болмайтыны анық. Оны өзгертетін құдіретті күш те осы инно­вация болып отыр. Демек, қазақ қоғамы енді бұрынғысынша өмір сүруге бол­майтындығын сезінуі, тіпті сезінуді қо­­й­ып, мойындауы тиіс! Яғни, жаңа әлем­дегі жаңа қазақ ұғымы қалыптасып үлгерді немесе керісінше...
Дамыған елдер инновациялық дамуды ғылым ретінде қарастырады. Ғы­лым­ға негізделген идеялардың жеміс­ті әрі өміршең болатындығының дәлелі осында жатыр. Бірақ, адамның интеллект ретіндегі ойлауының нәтижесі, ол тіпті пісіп-жетілу кезеңін бастан өткер­ген болса да, жемісті болуы үшін қажет сы­нақ мерзімі мен пайдалы әрекет кезе­ңі­нің арасындағы мерзім ұзаққа созы­луы  мүмкін.  Яғни,  инновациялық да­­му үрдісі бір күнде пайда болмайды. Кез келген мемлекеттегі инновацияны дамытуға кемінде 30 жыл керек дейді ғалымдардың өздері. Мысалы, АҚШ дамудың инновациялық моделіне көшуді сонау 1960 жылдары бастаған екен, демек Америка 20 жыл уақыт жұм­са­ды деген сөз. Ал Қазақстанда  бұл ба­ғыт­­тағы жұмыстар тек 2003 жылдан бас­тап қана қолға алына бастады. 
Сүйінерлігі, инновациялық жобала­р­ды қолдау мемлекет тарапынан қар­қын­ды жүргізіліп келеді. Айталық, 2003-2009 жылдар аралығында 180 инно­в­ациялық жоба қолдауға ие болса, араға  тағы екі жыл салғандағы көрсеткіш екі еседен астамға өсіп, 400-ден астам жобаға жеткен екен. Мұны неге айтып отырмыз? Қараңыз, мемлекет инновацияны дамытуға мүдделі, ал отан­дық ғылым да­йын ба? Үкіметтің инно­вацияға негізделген ғылымды қолдауға бөлетін қаржысы жыл сайын артып келеді. Мысалы, ғылымға 2010 жылы 20 млрд  теңге бөлінсе, өткен 2016 жылы негізделген жалпы қаржының үлесі 36,4 млрд теңгені құрады. Бұл қаржы еліміздің ішкі жалпы өнімінің 0,15 - 0,18 пайызына жуықтайды. Ал әлемдік рейтинг бойынша ғылымда көш бастап тұрған елдердің бестігінде  Швейцария, Швеция, Ұлыбритания, АҚШ, Финляндия тұр. Қазақстан... әзірге 75-орында. Бұл біздің ғалымдар дарынсыз, ізденбейді, жаңашыл емес деген сөз емес. Керісінше, әлемнің қасын кер­гізетін таңғажайып жаңалық ашқан қазақ ғалымдары жеткілікті. Олар аш­қан инновациялық жобалардың қата­рында наноталшық, тіс эмалін қал­пына келтіретін дәрі және жұмыртқа қа­бығынан пломба жасау, көп уақытқа жарамды аккумулятор мен оның құрамын күріш қабығынан жасақтау, отқа төзімді сырлау материалы, су бетіне жайылған мұнай қалдықтарын залалсыз жинау, адам ағзасын желімдеу немесе шеміршек ағзасын өсіру технологиясы сияқты кереметтерді айтуға болады.
...Дей отырып Абайды қайталаумен тоқтаймыз. «Ғылым таппай мақтанба...» демейтін бе еді данышпан. Ендігі жер­де жаңа қазақтың ниеті соны сипаттағы ғы­лымды игеруге ауса екен дейміз. Сонда ғана мақ­т­ауға ғана емес, мақтануға да әбден қақысы бар ұлтқа айналамыз.

Қалмаханбет МҰҚАМЕТҚАЛИ,
«Егемен Қазақстан»