Си Цзиньпиннің Ресейге жасаған сапарларының үшеуі ресми сапар мәртебесіне ие. Мәскеуге осы соңғы келуі – ресми сапарлардың үшіншісі.
Бұл жолы да Бейжіңнен келген делегация өкілдері ресейлік әріптестерімен жан-жақты қызу талқылаулар өткізді. Жалпы, сапар аясындағы келіссөзде Владимир Путин мен Си Цзиньпин халықаралық мәселелер бойынша саяси үнқатысуда «сағаттарын салыстырып» тексерді.
Kremlin.ru сайтының хабарлауынша, Ресей мен Қытай басшыларының кездесуі аясында әртүрлі бағыттар бойынша 20-дан астам келісімшартқа қол қойылған. Тараптар алдын ала қалыптасқан қағидаға сай, келісімде көрсетілген шарттарды жүзеге асырудан айнымауға уағдаласқан.
Қазіргі таңда тараптардың өзара бір-біріне құрмет көрсетуі қалыпты жағдайға айналған. Мұны, әсіресе, В.Путиннің қытайлық серіктесіне жоғары мемлекеттік марапат – Қасиетті апостол Андрей Первозванный орденін тапсыруынан байқауға болады. Өз кезегінде оған жауап ретінде Си Цзиньпин В.Путинді қытай халқының сенімді досы деп атады.
Сондай-ақ, Қытай мен Ресей саяси сахнада бір-біріне негізгі серіктес ретінде жіті көңіл бөлуде. Оған қоса, осы кездесу кезіндегі екі ел басшыларының мәлімдемелері дипломатиялық жылы шырай сипатында көрініс берді. Ал БАҚ өкілдеріне арналған конференцияда В.Путин мен Си Цзиньпин халықаралық мәселелерде екі елдің көзқарасы мен ұстанымдары, жан-жақты әріптестік негіздері өзара үндесетіндігін бірауыздан мәлімдеді және аталған бағыттардағы диалог жалғасатындығына сенім білдірді.
Осылайша, Қытай мен Ресей арасындағы ынтымақтастық оң сипат алып отыр. В.Путин Қытайдың Ресейге құйған инвестициясының көлемі 2,3 млрд долларды құрағанын айтып, бұл тараптардың экономикалық серіктестігінің жоғары деңгейін көрсететінін атап өтті.
Осының негізінде екі жақ болашаққа ауқымды жоспарлар құруда. Өткен жылдың қорытындысы бойынша, Қытай мен Ресей арасындағы тауар айналымы 69 млрд долларға жеткен. Мұны да брифинг барысында В.Путин тілге тиек етті. Ал енді биылғы көрсеткіш көлемі 80 млрд долларға өседі деп күтілуде. Қытай мен Ресей арасындағы әріптестік белсенділіктің осындай деңгейіне қарап, тараптар 2020 жылға қарай тауар айналымы көлемін 200 млрд долларға жеткізуді көздейді.
Қол қойылған келісімдердің ішінде көптің назарын аударғаны Ресейдің табиғи газын Қытайға «Сібір қуаты» жаңа құбыр желісі арқылы тасымалдау уақытының нақтылануы болды. Осы кезге дейін бұл жобаға қатысты көптеген талас-тартыс пен тосқауылдар болғаны белгілі. Ең алдымен, 2014 жылғы келісім бойынша аталған құбыр желісін Ресей мен Қытай мамандары ортақ қаражатқа салуы тиіс болатын. Кейіннен қытайлық тарап өз жоспарын жүзеге асырудан бас тартты. Дегенмен, келісімге сәйкес, ресейлік «Газпром» осы құбыр желісінің жартысына жуы-
ғын өз есебінен салды және 2019 жылдың желтоқсан айында Ресей өз газының алғашқы легін экспорттай бастайды деп күтілуде.
Естеріңізге сала кетейік, «Сібір қуаты» құбырын салу жөніндегі келісімге 2014 жылы қол қойылған болатын. Бұл құбыр арқылы жыл сайын көлемі 38 млрд текше метрді құрайтын Ресей газын 30 жыл бойы Қытайға экспорттау көзделген. Алайда, соңғы екі жыл ішінде жобаны жүзеге асыру аясында түрлі дау-дамайлар өршіп кеткен еді.
Қалай болғанда да, жобаны іске қосу уақытын нақтылауда тараптар белгілі бір келісімдер негізінде уағдаласқан сыңайлы. Ал газ бағасына байланысты ешбір дерек жарияланбағанына қарасақ, «Газпром» мен CNPC (Қытай ұлттық мұнай-газ корпорациясы) арасында бұл мәселе әлі де шешіле қоймаған сыңайлы.
Тараптар арасындағы бұл жолғы келісімдердің бірқатары инвестиция мен қаржы, ақпарат және ғарыш саласына қатысты болды. Қытай мен Ресей қарым-қатынасында басымдыққа ие тағы бір жаңалық – ұлттық валютамен есеп айырысуды жалғастыра түсу жайы нақтыланды. Бізге белгілісі, 2014 жылдан бері тараптар екіжақты операцияларды ұлттық валютамен жүргізуге күш салған. Сол кезде сыртқы жағдаятқа тәуелділікті төмендету мақсатында тараптардың келісімге қол қоюы Ресейдің Шығысқа бетбұрысы ретінде бағаланған. Осы тұрғыдан алғанда, сапар аясында Ресей-Қытай инвестициялық әріптестік қорын құру жөніндегі келісімге қол қойылуы ұлттық валютамен есеп-қисап жасау мүмкіндігін кеңейтеді.
Соңғы деректерге көз жүгіртер болса, әлемде 40 мемлекет алтын-валюталық қор құрылымында Қытай юанін пайдаланады екен. Ал Ресей және Қытай сауда айналымындағы есеп-қисапта рубль мен юаньнің пайыздық көрсеткіші 7 пайызды құрайды. Жақын жылдарда бекітілуі мүмкін ірі энергетикалық мәмілелерде бұл көрсеткіштің көлемі өсетіндігі сөзсіз.
Қытай мен Ресей басшыларының халықаралық мәселелерге қатысты мәлімдемелері шетелдік байқаушылар үшін де зор маңызға ие әрі көпшілік назар аударған дүниелердің бірі болды. Әсіресе, Ресей мен Қытай келіссөздерінің қорытындысы бойынша Корей түбегі мәселесіне қатысты Ресей Сыртқы істер министрлігінің мәлімдемесі шетелдік байқаушылар арасында қызу талқыланды. Ал құжатта тараптар КХДР мәселесін бейбіт жолмен шешуді жақтайтындықтарын растаған.
Десек те, әрбір тараптың өзіндік ұстанымы болатындығын да ескерген жөн. Мәселен, Ресей тарапы Солтүстік Кореяға қатысты түйінді тарқатудың өзіндік «жол картасын» әзірледі. Ал ол АҚШ-тың сыртқы саясатына мүлдем үйлеспейді. Соңғы айда Солтүстік Корея мәселесіне қатысты шиеленіс одан сайын ушыға түскені белгілі. КХДР өз кезегінде зымырандарын сынауды жалғастырып жатыр.
Қытай мен Ресей арасындағы тағы бір назар аударарлық жағдаяттың бірі – болашақта көп тараптық бірігу немесе интеграциялық әрекеттесу аясындағы қарым-қатынас мәселесі. Бұл тұрғыда нақтылай түссек, Қытайдың «Бір белдеу – бір жол» бастамасы туралы Ресей тарапы көп жағдайда жақ ашпайтыны байқалады. Мәскеудегі кездесуде сөйлеген сөзінде В.Путин Ресей ШЫҰ мен ЕАЭО, тіпті, «Бір белдеу – бір жол» бастамасын да қамтитын Үлкен еуразиялық серіктестік құруға күш салынатындығын атап өтті.
Қалай десек те, Қытай-Ресей қарым-қатынасы өзінің жоғары деңгейін көрсетіп келеді. Қытай басшысының Мәскеуге жасаған осы сапарын қорытындылайтын болсақ, мұнда негізгі басымдық саяси байланыстарда екендігі байқалады. Ал В.Путин Мәскеу мен Бейжіңнің халықаралық мәселелерге қатысты ұстанымы өзара ұқсас әрі жақын күйінде қала беретіндігін атап көрсетті.
Руслан ЖҮСІП,
саясаттанушы
