Қазіргі уақытта қартаю процесінің генетикалық, жасушалық және гуморальды тетіктері анықталып, оның негіздері қалыптастырылды. Бұл бағытта негізінен шетелдік ғалымдар көптеген зерттеулер жүргізгені анық, кейбір отандық мамандар ғана осы салаға назар аударған болатын. Алайда, адамның физикалық тұрғыда және ақыл-есі жағынан белсенді болып, ұзақ жасауына мүмкіндік беретін қартаю және қартаюға қарсы факторларды анықтауға және терең зерттеуге арналған кешенді жұмыстар әлем бо-йынша да, біздің елде де өте сирек екенін атап айтқанымыз жөн. Осы тұрғыдан алғанда, Қазақстанның бір топ ғалымдары әзірлеген «Ұзақ өмір сүруді қамтамасыз етудің ғылыми дәлелденген әдістері» тақырыбындағы жұмыстар циклі мейлінше өзекті болып табылады және оның іргелі жаңалықтарға ие екендігін баса айтқымыз келеді. Бұл еңбек Елбасының «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауын, сонымен қатар «Саламатты Қазақстан», «Денсаулық» мемлекеттік бағдарламаларын және Қазақстан Республикасы Үкіметінің аталған саладағы қаулыларын жүзеге асыруға бағытталған. Негізгі міндет – егде жастағы адамдарға қамқор болу, медициналық-әлеуметтік қолдау ретінде олардың қалыпты физикалық, эмоционалдық, психикалық денсаулығын сақтап, белсенді әрі сапалы ұзақ өмір сүруіне ықпал ету.
Орындалған зерттеулердің ғылыми жаңалығы аталған жұмыстар циклінің авторлар ұжымы жаңа теорияны, яғни сапалы ұзақ өмір сүрудің парадигмасын қалыптастырғандығымен сипатталады. Ол теория қартаю және қартаюға қарсы процестер барысында адам ағзасының бас-ты нүктелеріне жүйелі әсер ету үшін мүмкіндік беретін болады. Соның негізінде осы ғылыми зерттеудің әдістемесі негізделеді және оны енгізу керек және ең бастысы, қартаю процестеріне тиімді өзгерістер енгізуге болатын бағдарламаны жасау қажет. Сондай-ақ, белсенді ұзақ өмір сүруді қамтамасыз етудің негізделген әдістерін әзірлеуге қол жеткізілетін болады. Тұтастай алғанда, барлық жұмыс аталған теорияны іске асыруға болатынын көрсетіп отыр.
Ғылыми еңбектің авторлары адам ағзасына әсер етуді іске асыруға мүмкіндік беретін ең басты нүкте ретінде эпидемиологиялық зерттеулер жүргізген кезде анықталатын геномдық және метагеномдық аспектілерді негіз ретінде таңдап алды. Осы ізденістердің нәтижесінде тек қана Қазақстанға тән метобализм синдромының нақтыланған және генетикалық сипатталған эпидемиологиялық «портреті» алынды. Онда метобализм синдромының қазақстандықтар ағзасының қартаю процесінде байқалу тәуекелдерін азайту үшін әсер етудің ықтимал бағыттары белгіленді.
Қартаю процесінде метобализм синдромы бар қазақстандық дені сау адамның микробиомасы алғаш рет толық қамтылды. Зерттеу барысында алынған қазақстандықтың метагеномы аталған еңбектің авторларына жаңа ұсынымдар әзірлеуге, сондай-ақ, диета мен функциялық тағам өнімдерін ұсынуға мүмкіндік жасады. Авторлар «Нәр» атты синбиотикалық жаңа өнім ойлап шығарды. Бұл өнімнің ішек микробиотын бақылауда ұстауға және көптеген асқазан дерттерінің алдын алуға ықпал ететінін айта кеткен жөн. Емхана мен ауруханаларда жүргізілген зерттеулер кезінде «Нәрдің» тиімділігі анық дәлелденді. Сонымен қатар қазақстандық жүзімнің полифенолы концентратының негізінде жаңа бір биоөнім алынды. Сондай-ақ, адам жасын ұлғайтуға септігін тигізетін тағы басқа да дәрі-дәрмектер ойлап табылды.
Авторлардың зерттеу нәтижесінде қол жеткізілген теориялық және эксперименттік мәліметтер клиникалық жағдайларда іске асырылды. Әдетте егде жастағы адамда Д дәруменінің жетіспеушілігі болады, сондай кезде оның денсаулығын жақсарту үшін қандай тәсілдер қолдануға болатыны анықталды. Метаболизм синдромы бар адамдарда болатын ревматикалық емес миокардит феномен – этиология, патогенез, терапия, профилактика жолдары жан-жақты көрсетілді. Қариялар үшін метаболизм синдромы бойынша скринингтік бағдарлама жасалып, мақұлданды, сол секілді егде жастағыларды кешенді емдеудің жаңа бағдарламасы әзірленді. Бұл процеске олардың санаторийде тынығуы да қосылып отыр.
Тұтастай алғанда, сапалы ұзақ өмір сүрудің жаңа парадигмасы негізінде авторлар ұжымы жасап шыққан ғылыми-клиникалық бағдарламаны, эксперименттік және клиникалық зерттеулерді емделуші жандардың үлкен шоғыры мойындағанын айтқанымыз абзал. Бірнеше жыл бойғы зерттеулерге арқау болған атқарылған жұмыстар циклінің нәтижесі осы ғылыми еңбектің еліміз бен халқымыз үшін аса маңыздылығын көрсетіп отыр.
Бұл жұмыстар циклін орындаған отандық ғалымдар. Жетекшісі – «ҚР Президенті Іс басқармасының Медициналық орталығы» ММ басшысы, белгілі ғалым, ҚР Ұлттық ғылым академиясының корреспондент-мүшесі, медицина ғылымдарының докторы, профессор В.Бенберин, сонымен бірге авторлар құрамында елімізге танымал профессорлар, осы салада ұзақ жылдардан бері қызмет атқарып келе жатқан медицина ғылымдарының докторлары Ә.А.Ахетов, А.Гуляев, Ж.Жұмаділов, А.Көшеғұлова, Т.Нұрғожин, Е.Сәрсебеков және Г.Танбаева бар. Жалпы, жоғары ғылыми жаңалықтарын және ғылыми-практикалық маңыздылығын ескере келе, «Ұзақ өмір сүруді қамтамасыз етудің ғылыми дәлелденген әдістері» атты ғылыми жұмыстар циклі Қазақстан Республикасының 2017 жылғы әл-Фараби атындағы ғылым мен техника саласы бойынша Мемлекеттік сыйлығын иеленуге лайықты деп білеміз.
Роза БЕКТАЕВА,
Қазақстан Республикасының бас гастроэнтерологы, медицина ғылымдарының докторы, профессор
