Бес институттық реформаны жүзеге асыру бойынша 100 нақты қадамды орындаудың іс жүзіндегі кезеңі өткен жылдың қаңтарынан басталған болатын. Осыған дейін мемлекетті, экономика мен қоғамды дамыту үшін қағидатты жаңа құқықтық орта қалыптастыратын 59 заң күшіне енді. Бұл 2015 жылдың 30 қарашасында жарияланған Елбасының Қазақстан халқына Жолдауында айтылған міндеттерді межелеудің негізгі бағыт-бағдары. Бес институттық реформа, шыны керек, ел экономикасына жаһандық экономикалық қиындықтардың ықпалы зор күрделі кезеңде қолға алынды. Мұндағы ауқымды жұмыс – индустрияландыру мен экономикалық өсімді қамтамасыз ету бойынша жаңғыртулар кешенімен тікелей байланысты.
«Біздің ұзақ мерзімді ұстанымымыз экономика қызметіндегі транзакциялық шығындарды ұдайы қысқарту болуы тиіс. Олардың көлемі, ең алдымен, мемлекеттік институттардың қалай жұмыс істейтініне байланысты. Салықтық және кедендік әкімшілік жүргізуді жақсартуға бағытталған шаралар зор маңызға ие болады», деді Елбасы Ұлт жоспарында белгіленген міндеттерді межелеу мақсаттарына орай. Бұл арада әңгіме алдымен салықтық және кедендік жүйелерді кіріктіру туралы болып отыр. Екіншіден, табыс пен мүлікті жалпыға ортақ декларациялауға кезең-кезеңімен көшу қарастырылатыны айтылды. Үшіншіден, салықтық әкімшілік жүргізуді оңайлату мақсатында қосымша құн салығының орнына сатуға салық енгізудің орындылығы мәселесі қарастырылды. Айталық, салық төлемдері Қазақстанның мемлекеттік кірістерінің шамамен 64 пайызын құрайды. Демек, салық және кеден саясатын оңтайландыру – сапалы экономикалық өсім мен еліміздің инвестициялық тартымдылығын арттырудың маңызды бөлігі. Ұлт жоспары аясында бүгінде аталған бағыт бойынша қолданыстағы салық режімдерін оңтайландыру жұмыстары жүргізіліп жатыр. Мәселен, Салық және Кеден кодекстерінің жаңа жобалары әзірленді.
Салық тұрғысынан мемлекет тарапынан бизнесті әкімшіліктендіруді жеңілдету, несиелеуді ынталандыру, сондай-ақ геологиялық барлау жұмыстарына инвестициялар салу көзделген. Сонымен қатар, салық консультанттары институтын, дистанциялық аудит және салық несиелерін енгізу жоспарланған. Ұлт жоспары негізінде жаңа Кеден кодексінде декларациялауды цифрландыруға көшу жүзеге асырылады және экспорттық-импорттық операциялар бойынша «Бір терезе» қағидаты енгізіледі. «Бір терезе» жобасын 2019 жылдың басынан бастап енгізу жоспарланған. Ұлт жоспарының үшінші бағыты аясында жүргізілген шаралар, сонымен қатар, мүлікті заңдастырудың жұмыстарына да оң әсерін тигізген.
Ұлт жоспарының экономикалық блогына кіретін шаралар ел экономикасының өңдеуші секторына кем дегенде 10 трансұлттық корпорацияны тартуды қарастырады. Сондай-ақ, жоспарда экономиканың бірқатар перспективалы секторларын дамыту бойынша шаралар қарастырылған. Бірінші кезекте ол электр энергиясы секторына және энергиялық тиімділіктің өсуіне қатысты.
Жоспарда 2020 жылға қарай ІЖӨ-нің энергия сыйымдылығын 25 пайызға және ғасырдың ортасына қарай 50 пайызға төмендетуге қол жеткізу керектігі жөнінде нақты тапсырмалар көзделген. Ол үшін энергия сервистік келісімшарттар тетігі арқылы энергия үнемдеу саласына стратегиялық инвесторларды тарту қажеттігі айтылады. Жеке энергия сервистік компаниялардың дамуын белсенділендірудің, оларды энергия үнемдеу саласына қызметтер кешенін ұсынуға ынталандырудың маңызы зор. Осыған орай бүгінде заңнамаға бірқатар жаңашылдықтар қарастырылған түзетулер енгізілді. Сонымен қатар, салаға инвестициялар тартуды ынталандыратын жаңа тарифтік саясат іске қосылады. Сондай-ақ, өңірлік желілік компанияларды ірілендіруге мүмкіндіктер ашылады. Бұл электрмен жабдықтау сенімділігін арттыруға, өңірлерде электр энергиясын жеткізу шығындарын қысқартуға және соңғы тұтынушылар үшін оның бағасын төмендетуге мүмкіндік береді.
Индустриялық-инновациялық дамудың екінші бесжылдығының нәтижелері бойынша да бірқатар шешуші көрсеткіштерге қол жеткізілмек. Бизнестің инновациялық белсенділігі ІЖӨ-нің 20 пайызына дейін, инновациялық өнімдер үлесін 2,5 пайызға дейін арттыру межеленген.
Көлік тасымалдары жүйесі мен транзитті дамыту мақсатында, «Нұрлы жол» мемлекеттік бағдарламасында қаралғандай, республикалық маңыздағы 7 мың шақырымнан астам автомобиль жолдары қайта жаңғыртылатын болады. Оларда ақылы жүйе енгізу жоспарланған. 2022 жылға қарай жол жүруден түскен алымдар шамамен 41 млрд теңгені құрайды, ал ол республикалық маңыздағы автожолдардың бүкіл жүйесін ұстауға жағдай жасамақ.
Қазақстанды халықаралық көліктік-коммуникациялық ағындарға интеграциялау мақсатында мультимодальды «Еуразиялық трансқұрлықтық дәлізін» құру бойынша жоба басталды. Ол жүктердің Азиядан Еуропаға кедергісіз транзитін қамтамасыз етеді, жүк жеткізу құнын 2 еседен астамға төмендетеді. Қазақстандық маршруттарға қосымша жүк ағындарын тарту көліктің барлық түрлерімен транзиттік тасымалды 2020 жылы қазіргі 18 млн тоннадан 33 млн тоннаға дейін және 2030 жылы 50 млн тоннаға дейін ұлғайтады. Контейнерлік тасымалдарды мемлекеттік реттеуден босату таяудағы 5 жылда олардың көлемін 500 мың тоннадан астамға ұлғайтуға жағдай жасайды.
Өткен жылы елдің ішкі жалпы өнімінің өсімі 1 пайызды құрады. Ал биылғы жылдың алғашқы алты айының қорытыныдысы бойынша, өсім 4,2 пайызды көрсетті. Бірінші жартыжылдықта өсім өнеркәсіпте 7,8 пайыз, ауылшаруашылық өнімдерінің өндірісінде 3,1 пайыз болды. Құрылыс жұмыстарының көлемі 5,9 пайызға артып, тұрғын үйлерді пайдалануға беру көлемі 11 пайызға ұлғайған. Өндірістік сектормен қатар, қызмет көрсету саласы мен бөлшек саудада да өсім бар. Әрине, бұл көрсеткіштерге қол жеткізуде Ұлт жоспарының үлесі, көптеген саладағы жаңғыру жетістіктерінің әсері зор.
Динара БІТІК,
«Егемен Қазақстан»
