Ұлттық дүниетаным ерекшелігін танытатын оюларды ғылыми түрде дамытып, рухани қазына ретінде айналымға енгізуде Ә.Марғұлан, Б.Ибраев, Қ.Мұратаев бастаған ғалымдарымыз көп еңбек сіңірді. Бірақ оны тұтас ғылым ретінде қарастырып, ептілікке, іскерлікке, шеберлікке баулитын өрнектердің жарасым, үйлесім, сән, парасат, жылылық, сұлулық, ойлылық сыйлайтын қасиетін ашуда сиқырдың тілін білетіндер сылбырлық танытып келеді.
Жақында «Түрі де, атауы да көп қазақтың ою-өрнегінде кеңістіктің жұмбағы жасырулы. Ою – табиғаттың айнасы. Әр оюдың тілі бар. Оюды өз өміріне дұрыс пайдалана алған, қажетіне қисынды үйлестіре алған адам өзі қалаған бақытқа, денсаулыққа, жетістікке қол жеткізе алады» деген пікірді оқыдық. Қазақтың тұрмысы мен дәстүріндегі ою-өрнектің орнын жақсы бағамдай білген астаналық Елена Гомер бұл пікірге ұлттық оюлар әлемін әлденеше жылдан бері зерттеп жүргеннен кейін келгенін айтады. Нәтижесінде, қазақ ертегілері желісімен бірнеше фильм түсіріп, продюсерлік жұмыспен айналысатын Е.Гомер «Радужная матрица» атты отандық фэн-шуй жобасын жасақтап шыққан.
Біз қалайық-қаламайық, бүгінгі күні үйіне, кеңсесіне, үй ішіндегі әрбір бөлікке, бөлмелерінің орналасуына, ішіндегі жасау-жиһаздарына дейін мән беріп, олардың орналасуынан энергетикалық мағына іздейтін, солай жасаса баршасы бақытты болып кететіндей, байып шыға келетіндей жапырыла оқып, жасауға асық болып жүретін Қытайдың фэн-шуй дейтін ілімі бар және ол өз қалауынша табысты жұмыс істеп келеді. Сыртқы есігіне сыңғырлаған қоңырау тағып, сызылған бикеші қарсы алатын алқызыл түсті дүкендерді кез келген ірі қалалардан самсатып ашып тастағандарына қарағанда, қытайдың бұл іліміне қызығушылық бүгін-ертең жойылмайтын сияқты. Сан ғасырлар бұрын халық ұғымына сіңіп, тұрмысына еніп кеткен осы қытайлық ілімді Елена Гомер түбірімен жоққа шығарып отыр. «Әрине, фэн-шуйдың артықшылығы, қылдай нәрсесін қаламмен жазып, қағазға түсіріп, құжаттап қоятын қытай халқының тиянақтылығы мен мұқияттылығынан туындайтын шығар, ал қазақтың даламен, табиғатпен үйлесімде, терең танымынан туған дәстүр-ұғымдары жүйеленбей, шашыранды өмір сүргенінен бағаланбай келе жатыр», дейді Елена ханым.
Аузымен тиын тістеген, өзі бір төбе алтынның үстінде отыратын көлшікте жүрген күлімсі бақаның бақуатты жандардың үйінің төрінен ғана емес, кабинетіндегі кең үстелінің үстіне де қонжиып алып, иесін әне-міне байлыққа кенелтіп тастайтындай бақырайып отыратын сиқына кәдімгідей ашу білдірді. «Тұрып қалған тоспа суда, борсыған батпақтың ішінде өмір сүріп жүрген кебеже қарын құрбақа қалайша адамды байлыққа бастамақ? Байлықтың белгісі – түйе, ал бақуаттылыққа жетелейтін жол – қазақтың ою-өрнектері», дейді оюдың қасиетін зерттеп жүрген орыс келіншегі. Оның ою-өрнектерге негізделген жобасы қытай іліміне мүлде қарама-қарсы. Ол тіпті фэн-шуйдың уақытша көмек беретінін, ал қазақтың ою-өрнегі өмір бойы қуаныш пен бақыттың құшағында ұстайтынын айтып, сендіреді. Ал бұл ілімін өзі былайша тарқатады.
Түйенің байлықтың басы болып саналатын себебі, Мұхаммед пайғамбардың өзі күнделікті шаруа мен күнкөріске түйені пайдаланып қана қоймай, оны айрықша қадірлеген. Шығыста дәуірлеген ұлы өркениеттің де бастауында түйе тұр. Шығыстан Батысқа қарай созылған Ұлы Жібек жолының бойымен тең-тең жүк артып, алтын-күміс, арпа-бидай арқалаған да осы ойсылқара жануары болатын. Түйе – шөлде де, шөлейтте де шыдамы берік, үстіне мың-сан жүк артылса да, мыңқ етпес маңғаз мінезінен айнымайтын төзімді жануар. Дүние де, мал да алдын айнадай болжап, артын бағамдайтын, бақырды еңбекпен тауып, алтынға айналдырғанша бел жазбай жұмыс істейтін, қиындыққа қарсы тұра алар қайсар мінезді, аз сөйлеп, көп іс тындыратын адамдарға беріледі. «Ал бұған ою-өрнектің не қатысы бар?» деген сауалға, Елена Владимировна: «Байқасаңыз, оюларда арна болады, бір-бірімен жалғасып сала-сала болып жатады. Адамның басына бір біткен дәулет те, сөз жоқ, арна, сай-сала қуалайды, яғни ұрпақ қуалайды. Ісі кері кетіп, шаруасы шатқаяқтап, банкротқа ұшыраған миллионерлердің қайта тұрып, бизнесін оп-оңай оңалтып алуының астарында осындай тамыр беріктігі, арна жалғастығы жатады», дейді. Осы бағытта Елена жеті түрлі ою ұсынып, олардың әрқайсысының мазмұнын баяндады. Елена Владимировнаның пайымынша, әр ою кемпірқосақтағы жеті спектрдің түсімен жіктеледі.
Мысалы, денсаулық оюы – денсаулықты жақсартады. Отбасы оюы – ерлі-зайыптылардың қарым-қатынасын нығайта түсуге септігін тигізіп, шаңырақты берекеге толтырады. Сәттілік оюы – ойға алған мақсатқа жетуге көмектеседі. Шығармашылық оюы – ой арпалысына түсіп, тоқырауда жүргендердің шабытын оятады. Ал мұны қалай пайдалану керек? Үйіміздегі ең көзге түсетін биік жерге, кеңсеміздің оңтайлы бұрышына әлгі бақаны қалай орналастырсақ, ою да өзіміз пайдаланатын әрбір бұйымнан көрініс табуы тиіс. Үстіміздегі киім-кешек, қолымыздағы ыдыс-аяқ, дастарқан, жатын орын жабдығы, бір сөзбен айтқанда, күнделікті тұтынатын бұйымдары оюмен, өрнекпен көмкерілсе, ойға алған іс те бірте-бірте оңға қарай қадам баспақ. Ою – бойына энергия жинақтап, ақпарат сіңірген.
Әрине, біз көбіне оюды әдемілік деп танимыз, сән үшін қолданамыз, ал оның қырық қатпарлы философиялық мәніне бойлай бермейміз. Әрбір өрнектің тұрақтандырылған жүйе екенін, оның дене мен психикаға қолайлы әсер ете алатын қасиеті бар екенін этнография ғылымын бір ғалымдай еңсерген Ақселеу Сейдімбек ағамыз да тамсана айтып отыратын еді. Зер салып қараған адам, оюлардан жан-жануарлар әлемін, аспан әлемін, өсімдіктер өлкесін жазбай таниды. Қазақ оюының атасы арқар мүйіз бен қошқар мүйізден бастап, құс тұмсығы, құс қанаты, ай, күн, жұлдыз, гүлдің әлденеше түрі, сүйір, сопақ, дөңгелек пішінді түрлі геометриялық бұрыштар табиғаттан сыр тартып қана қоймайды, олар бойына қазақ халқының санғасырлық тәжірибесімен тексерілген энергиялық ақпаратты дарытқан, тартылыс қасиеті жоғары нағыз магиялық мәнге ие орасан күш болып шықты. Шынында да, әжелеріміздің текеметі мен алашасы киіз үйдің көркі ғана емес, оның көлемі мен бояуы, саны мен сапасы сол үйдің әлеуметтік жағдайының көрініс-көрсеткіші болғанын еске алайықшы. Ою тек кілем мен сырмаққа ғана салынған жоқ, ою-өрнектер есік көзіндегі әбдіре мен бүйірдегі сандықтан да, айран құйылған торсық пен қымыз ұсынылған тостағаннан да, жағалата жайылатын құрақ көрпелерден де көрініс беріп, көзді арбайтын.
Түркі, парсы, араб оюларынан қазақ оюларының айырмашылығы жер мен көктей. Еленаның бұдан арғы жоспарында қазақтың басқа да кең тараған өрнектерінің қыр-сырын танып-білу болып отыр. Тіпті ол йогтардың медитациясы үшін қазақ ою-өрнектері бейнеленген кілемше шығаруды ойға алып отыр. Алдағы мамыр айынан бастап ұлттық ою-өрнекпен әдіптелген балалар киімінің бір легін сатылымға шығарып, нәтижесін байқап көрмек. Ең қуанарлығы, Еленаның авторлығымен дүниеге келген«Радужная матрица» – «Қуанышты қалып» жобасының франчайзингін Украина кәсіпкері сатып алып, екі жылдан бері өз елінде табысты жұмыс істеп жатқан көрінеді. «Қазақтың фэн-шуйын жобалап шыққалы бері менің өмірімде адам айтса нанғысыз қуаныш пен жақсылықтар болып жатыр. Ең бастысы, не нәрсені мақсат етіп, ойыма алсам, сол орындалады», дейді Елена. Бақытты болудың формуласын білетін ниеті адал адам басқамен бөлісуге асығады емес пе? Қазақтың оюы қаны басқа өзгені де қуанышқа кенелтіп жатса, төл өнеріміздің өзімізге тигізетін әсері тіпті ғажап болар ма екен?
Айгүл АХАНБАЙҚЫЗЫ,
«Егемен Қазақстан»
АЛМАТЫ
