Қыркүйек айының басында Техас штатын су тасқынының астында қалдырған «Харви» дауылы АҚШ-тың ішкі мұнай өндірісін тоқырауға ұшыратты. Қазіргі таңда АҚШ әлемдегі ең ірі мұнай өндіруші елдердің үштігіне кіреді. Сонымен бірге бұл елдің экономикасы дүние жүзіндегі жетекші экономика ретінде мұнай өнімдерін тұтыну көлемі бойынша әлемде бірінші орынды иеленеді. Сондықтан АҚШ-тың мұнай өндіру және оны тұтыну деңгейі әлемдік нарықтағы мұнай бағасының реттегіші рөлін атқарады.
«Харви» және «Ирма» жойқын дауылдары Американың мұнай өндіру және өңдеу индустриясы шоғырланған өңірлерін басып өткенін ескерсек, әлемдік мұнай нарығында шешуші рөл ойнап тұрған АҚШ мұнай қорына елеулі нұқсан келгенін байқауға болады. Мамандардың пікірінше, АҚШ-тың мұнай өндіретін қуатының бестен бір бөлігіне, мұнай өңдеу өндірісі қуатының төрттен бір бөлігіне «Харви» дауылының әсері тиген көрінеді. Әлемдегі экономикасы ең қуатты елдің мұнай өндірісі саласына тигізген «Харви» дауылының кесірі 2008 жылы АҚШ экономикасына зор шығын әкелген «Густав» және «Айк» жойқын дауылдарының табиғи апаттарымен пара-пар болып отыр. Сонымен бірге әлемдік мұнай бағасына 2017 жылдың алғашқы айларынан бастап, АҚШ-тың стратегиялық қорларын пайдалана бастауы да әсерін тигізбей қалған жоқ. Биылғы жылдың қаңтар-тамыз айларында АҚШ-тың стратегиялық мұнай қоры 16 миллион баррельге азайған екен. Қыркүйек айындағы бірқатар штаттарды су астында қалдырған табиғи дауылдардың салдарынан бұл көрсеткіштің одан әрі өсетіндігі даусыз. Ендеше, таяу болашақта мұнай бағасының 50 доллардан кем болмайтындығына сенім арта түспек. Бұл өз кезегінде экономикасы негізінен мұнай шикізатына тәуелді болып отырған Қазақстан сияқты дамушы елдердің тынысын кеңейтіп, табысын арттыратыны да анық.
Сарапшылардың айтуы бойынша, таяу болашақта мұнай, газ және көмір энергетикалық баланстағы өзінің көшбасшылық рөлін сақтайтын болады. Бүгінгі таңда жаһандық электр қуатына деген сұраныстың 86,8 пайызы көмір, мұнай, газ және уран шикізаты арқылы қамтамасыз етіледі. Нақты болжамдар бойынша, алдағы ширек ғасырда бұл көрсеткіштің 80 пайыздан төмен түсетіндігі де екіталай. Осы ретте «Мұнай мен көмірдің заманы өтті. Сондықтан жер астындағы мұнай қорларын жылдамырақ игеріп, кәдеге жаратып алуымыз керек», деген пікірдің жаңсақ ойдың салдары екендігін де атап айтуымыз керек. Қазіргі нақты есептеулер бойынша, 2018 жылы әлемдегі мұнайға деген сұраныс тәулігіне 100 миллион баррельге жетіп жығылатын көрінеді. Ал осыдан он жыл бұрын ғана, планетамыздағы тәуліктік мұнай тұтыну көрсеткіші 90 миллионға жетіп тоқтайды, одан әрі әлемдегі мұнай тұтыну деңгейі күрт төмендейді деген пікір үстемдік құрған болатын.
Дәл қазіргі күні әлемдік нарықтағы мұнай бағасының бір баррелі 55 долларға жетіп отыр. Өткен жылы ғана қара алтынның бағасы 40 долларға дейін құлдырап, мұнай шикізатын экспорттаушы елдер бюджеттерінің бүйірі сола бастап еді. Әлемдік мұнай нарығындағы осындай жағдайға қарап, еліміз жыл басында экономикамызды дамытудың базалық мүмкіндігін мұнай бағасының жылдық көрсеткішінің бір баррельге 45 доллардан айналатын бағамын алған болатын. Соңғы уақытта әлемдік нарықтағы мұнай бағасы сенімді түрде 50 доллардан төмендеген жоқ. Мәселен, тек соңғы он күндегі әлемдік рыноктағы мұнай бағасын саралайтын болсақ, 11 қыркүйекте мұнайдың бір баррелі 53,86 АҚШ долларына бағаланса, 12 қыркүйекте – 54,24, 15 қыркүйекте – 55,55, 20 қыркүйекте 56,20 долларға тең болды. Яғни тұрақты түрде өсім бар.
Дуалы ауыз сарапшылардың айтуынша, әлемдік нарықтағы мұнай бағасының алдағы уақытта бір баррелі – 56-58 АҚШ долларына дейін өсіп, жылдың аяғында психологиялық 60 долларлық межені де алуы мүмкін. АҚШ-тың мұнай өндірісіндегі табиғи дауылдардан кейін қалыптасқан тоқырау жағдайы сақталатын болса және бұл елдегі тақтатас мұнайын өндіру саласындағы бұрғылау ұңғыларының банкротқа ұшырау жағдайы жалғасатын болса, әлемдік нарықтағы мұнай бағасы 60 долларлық межеден де асып жығылатыны даусыз. Ендеше, Қазақстан экономикасы биылғы жылды айтарлықтай өсіммен аяқтап, келесі жылды жақсы табыспен бастамақ. Өкінішке қарай, экономикамыздың өсуі де, мұнай бағасының қымбаттауы да төл теңгеміздің жағдайын жақсарта алатын емес. Оның себебін саралау алдағы уақыттың еншісінде.
Жылқыбай ЖАҒЫПАРҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
