Руханият • 06 Қазан, 2017

Алаш сарбазы

856 рет
көрсетілді
4 мин
оқу үшін

Биыл еліміздің тарихындағы елеулі оқиғалардың бірі Алаш үкіметінің құрылғанына 100 жыл толды. Осы айшықты датаға орай, Алаш арыстарының жанында жүрген, олардың азаттық жолындағы ерен істеріне қолынан келгенше қолғабыс жасаған азаматтар туралы да айту парыз. 

Алаш сарбазы

Осындай азаматтың бірі  Еміл­­байұлы Омарғали 1897 жы­лы қазіргі Кабанбай ауылдық окру­­гінің аумағындағы Еміл өзе­нінің бойында кедей отбасында дүниеге келген. 

Бала кезінен тұрмыс тар­шы­лы­ғын көріп өскен ол өзі­нің еті тір­ілігінің арқасында он­­ үш жасында сол кездегі Көк­­­­тұма (Бақты) ауы­лына барып бай орыстарға жал­данады.

Он­ алты жасында Қы­тайдың Шә­уе­шек қаласындағы орыс кон­сулдығына ат бағушы болып жұмысқа кіреді.

Оның бұл жұ­мысқа орналасуына бола­шақ ірі, дүние жүзіне әйгілі түр­колог ғалым Әмір Нәжібтің сол кезде Ресей консулдығында кыз­мет іс­тейтін әкесінің көп көмегі тиеді.Әмір Нәжіб 1899 жылы туған, Омар­ғалидан 2 жас кіші, болашақ ғалым екеуі жақын қарым-қаты­нас­та болады.

1916 жылы ақ патшаның июнь жар­лы­ғына сәйкес Ре­сей азаматы­ болғандықтан Омар­ғали қара жұ­мысқа, окоп қа­зу­­ға алынып орыс пен не­міс со­­ғысып жатқан Батыс май­дан­­ға тап болады. 1917­ жыл­ғы ақ­­пан төңкерісінен кейін­ ақ пат­­ша тақтан құлап оның әй­гі­лі июнь жарлығы кү­шін жой­ған­­­нан кейін қара жұ­мыс­қа­ алын­ған бұ­ратаналар ел­ге қай­тарылады. Міне, сол кез­де­ Әли­хан Бө­кейхановтың жұ­м­­­­са­­уы­­­­­­мен қазақтарды топ­тас­ты­рып, ұйымдастырып елге аман-есен алып қайтуға барған, өзі­ заңгер Отын­шы Әлжанов Омар­ғалимен танысады.

Орыс, қытай тілдеріне судай азаматты Отыншы бұдан былай жанынан тастамай өзіне көмекшілікке алады.

1917жылы желтоқсанда, Орын­­­­­­­­­­борда Алашорда үкіметі жа­сақталған соң оның мүшесі болып тағайындалған Отыншы Әлжанов Же­тісуда атап айт­қан­­­­да сол кездегі 12 болыс Қа­­­­­­­ра­­­­керей орналасқан Леп­сі­ уе­­­­зінде Алаш әскерін жа­сақ­тай бас­тайды.

12 болыстың әр­­қай­­сысына мініс аттарымен, әс­кер­ге керек-жарақтарымен қам­­­тамасыз етілген 100 атты сар­баз, жасақтау міндеттеледі.

Бұл істі бо­лыстар бір ауыздан мақұлдап, қысқа уақыттың ішін­­де 11болыс­тан 1100 сарбаз ал­ Қабанбай ба­тыр­дың ал­тыншы­ ұрпағы Қанағат 200 сар­баз жа­сақтап, барлығы 1300 атты сарбаз Жетісу Алаш полкі болып құ­рылады. Қа­нағат қосымша 100 сарбазды Кытайдағы дүнген жігіттерінен жасақтап, барлық шы­ғы­нын өз мойнына алады.

Әскерге басшы болып Лепсі қа­ла­сын­­дағы уездік әскери гар­ни­зон­ның офицерлері Кеңсаба Муха­рабов пен­ Керім­бай Аса­нов тағайындалады.

Алаш пол­кі қызылдармен соғысып жатқан атаман Анненковтың ар­мия­сының құрамына кі­ріп, со­ғыс өнерін үйренеді.Әс­ке­ри жат­тығулар Үшарал қала­сын­да өтеді.

Алаш әскерін қа­­­­зақ­­ша тілге судай жүйрік, кейін 1933 жылы Шәуе­шекте дүн­ген көтерілісін қан­ға бояп басқан капитан Хи­ловский жат­тықтырады.

Айта кететін бір жайт, 1918 жы­лы Ахмет Байтұрсынов пен Мір­­жақып Дулатовтың Шәуе­шек қаласында өткізген жи­­на­лысына барар жолда­ Омар­ғали бастаған Алаш жүз­дігі оларды Лепсі уе­зінің шека­расынан күтіп алып, қы­зыл­дардан қорғап Шәуешекке алып барады. Жиын біткен соң олар­­ды қайтадан Семей жаққа шы­ғарып салады.

1920 жылы Ресей кұрамында Қа­зақ автономиясы құрылып Ле­нин бұрынғы болшевиктерге қарсы күрескендерге толық кешірім берген соң Омарғали да ел ісіне кіріседі.1920 жылдан­ 1925 жылға дейін Қарағаш болысында милиционер,1925-1927 жылдары Қарағаш болысының бас­­қарушысы.1927 жылдан 1937 жылға дейін Шығыс шека­ра округі Еміл комендатурасында аудармашы(тілмәш) болып жұмыс істейді.1937жылы жергілікті белсенділердің көр­­сетуімен Омарғали «халық жауы» ретінде ұсталып, Үржар­дың абақ­тысына қамалады.Омар­ғалидың ба­ғына орай тер­­­геуші татар кезінде Ан­нен­­ков­тың әскерінде болған, оның үстіне Омарғали ажалдан құт­қар­ған азамат болып шы­­ғады. Ол Омарғалиды ақ­тап, бо­­сатып қоя береді.

Бұл жағдай Омар­ғалиға жайсыз тиеді. Ол аудар­машылық жұ­мысынан босап қалады да шекара отрядының қосалқы шаруа­шылығының қой­ фермасына мең­геруші бо­ла­ды. Бұл жұмысты 1942 жыл­дың қазан айына дейін қашан со­ғысқа кеткенше істейді.

1944 жы­лы­ 9 наурызда фашистер­мен со­ғыста Белоруссия же­рін­­де ер­лікпен қаза болады.­Сүйегі Мо­ги­лев облысындағы Чауссы ауда­­нының Скварск селосын­дағы бауырлас­тар зиратына жер­ленген.

Мұхаметкәрім ОмарҒалиев

Шығыс Қазақстан облысы