– Университетте қазақ жастарына дәріс оқып жүргеніңізге біраз болды. Олардың қарымын жақсы білесіз. Осы орайда, қазақстандық студенттердің қабілетін бағамдай отырып, еліміздің болашағына қандай болжам жасай аласыз?
– Бұл – өте ауқымды сұрақ. «Назарбаев Университет» – елдегі ең үздік студенттерді жинайтын білім ордасы. Оқу орны өзінің оң имиджін қалыптастырған. Біздің мектеп бакалаврдан кейінгі білім беретін болғандықтан, түлектеріміздің дені бәсекеге қабілетті және өте елгезек. Әсіресе жоғары оқу орнын аяқтаған шәкірттердің деңгейі өте жоғары екені таңдандырады. Мәселен, мемлекеттік басқару дәрісінде студенттер айтқанды қағып алып, пікір алмасуға әзір тұрады.
Қазақстанның алға қойған мақсаты биік. Мұндай талаптың болуы құптарлық жағдай. Қазақстанды дамыған елдермен салыстыратындар көп. Бірақ сол экономикасы мен саясаты оза шапқан мемлекеттер қазіргі деңгейіне бір күнде жеткен жоқ. Олардың болмысы ғасырлап қалыптасты. Ал Қазақстанның тәуелсіздік алғанына небары 26 жыл толды. Осы аралықта Қазақстан көп жетістіктерге қол жеткізді.
Кейде біз секілді батыс демократиясынан сусындаған адамдар Қазақстанға өз ұстанымымызбен қарап, сол тұрғыда сынға аламыз. Меніңше, бұл дұрыс емес. Өйткені, бірінші кезекте елдің тарихы, дәстүрі, мәдениеті және даму жолы ескерілуі тиіс.
Президенттеріңіз бір сөзінде дамудың қазақстандық жолы бар екенін айтқан-ды. Меніңше, Нұрсұлтан Назарбаев тарихқа терең үңіліп, дәстүр мен мәдениетті ескере отырып, Қазақстанның өзіндік даму жолын қалыптастырды. Тәуелсіздік алған тұспен қазіргі кезеңді салыстырып қарасаңыз, өзгерістердің өте көп екенін байқауға болады. Мұның бәрі – 26 жылда қол жеткізген табыс.
Әр елдің өзіне тән даму бағыты, өзіндік демократиясы болуы тиіс. Демократияның америкалық немесе франциялық үлгісін Қазақстанда қолдану мүмкін емес. Оны енгізген күннің өзінде бәрі жақсарып кетуі неғайбыл. Өйткені аталған жүйелер ғасырлар бойы, жергілікті ұлтқа негізделе отырып қанат жайды.
Қазақстан басқа елдердің тәжірибесіне сүйене отырып дамудың өзіндік жолын қалыптастырғанымен, қазақы бағытынан ажыраған жоқ. Қазақстанның басқа мемлекеттерден артықшылығы – жаңаруға ашық болуы. Мәселен, «Болашақ» стипендиясы секілді бағдарламалар арқылы елдегі ең талантты жастар шетелден білім алуға жіберіледі. Бұл – елдің дамуына салынған инвестиция.
– Қазақстандағы үкіметтік емес ұйымдарды зерттеген екенсіз. Қандай қорытынды жасадыңыз? Біздегі үкіметтік емес ұйымдар қалай қызмет етеді?
– Жалпы, дамыған елде үш сектор бар деп қарастырамыз: мемлекеттік, жекеше және қоғамдық. Дамушы елдердің көбінде үшінші секторды ілгерілету керек. Қазақстанда аталған саланың қанат жаюы елдің әлеуетін арттыру үшін маңызды.
ҮЕҰ-лардың тағы бір ерекшелігі – мемлекеттік сектормен бірлесе отырып қоғамдық қызметті өркендетуге атсалысады. ҮЕҰ билікке көмекші құрал ретінде қызмет етіп, назардан тыс қалатын шағын топтың дауысын билікке жеткізеді. Қазақстан мұндай ұйымдардың тиімділігін көруі тиіс деп есептеймін.
Біздің бір студентіміз Қазақстандағы аутизммен ауыратын балаларға көрсетілетін қызмет сапасын зерттеп көрген еді. Елде ондай науқасы бар жандарға көптеген азаматтар әлеуметтік желілер арқылы өздерінің ақыл-кеңестерін айтып, қолдау көрсетіп тұратын көрінеді. Егер үкіметтік емес ұйымдар осы бағытта жүйелі жұмыс істесе, аутизммен ауырғандарға көрсетілетін мемлекеттік көмек ұлғая түсетін.
– Өмір сапасы да сіздің зерттеу объектіңізге кірген екен. Жалпы, Қазақстан халқының әл-ауқатын қалай бағалайсыз?
– Білім, денсаулық, әлеуметтік қамсыздандыру секілді салалар – қоғамдағы өмір сапасының негізгі іргетасы. Дамыған елдерде биліктің басты міндеті – солардың сапасын көтеру. Үкімет өзіне берілген мерзім ішінде халықтың әл-ауқатын қалай көтергенімен бағаланады.
Үкімет өзіне берілген мерзімдегі атқарған жұмысына қандай баға береді? Әуелден биліктің басты мақсаты халықтың тұрмыс-тіршілігін жақсарту емес пе?! Бұған жауап айту үшін мынаны ескеру керек. Қазақстанды дамыған елдердің жағдайымен салыстыру дұрыс емес. Өйткені олар әлдеқашан көп нәрсенің қыр-сырына қаныққан, жүйесі орныққан мемлекеттер. Есесіне, Қазақстанды өзімен деңгейлес елдермен салыстырып көруге болады. Мәселен, Қазақстан әлемнің дамыған 30 елінің қатарына енуді көздейді. Ендеше, сол тізімнің 26-30 сатысы аралығында жайғасқан мемлекеттердегі жағдайды бағамдап көрген жөн. Содан кейін қай салаға көңіл бөлу керек екені нақтыланады. Өйткені Қазақстан сол 26-30 орындардағы елдерді тізімнен ығыстырып шығуы тиіс.
– Астанаға келгеніңізге біраз уақыт болыпты. Содан бері елорда қалай өзгерді? Алғаш келгенде қандай ерекшеліктер байқадыңыз?
– «Назарбаев Университетте» жұмыс істегеніме бір жылдан асып кетті. Әйтсе де оған дейін бір мәрте Астанада болғаным бар. Он жылдай бұрын қысқа мерзімдік жобаны жүзеге асыру мақсатында Қазақстанға екі апталық іс-сапармен келдім. Содан бері Қазақстан, әсіресе Астана өте қатты өзгерген. Батыстан келгендер Астананы кейде «крандар қаласы» деп атайды. Өйткені әр келген сайын крандардың көптігін, қаланың үздіксіз дамып жатқанының куәсі боламыз. ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесі де шаһарға үлкен серпін әкелді. Таяуда көрмені аралап шықтым. Өте керемет, бетке ұстар жоба екен.
Ең алғаш келгенімде университеттің қазіргі тұрған орны мидай жазық дала болатын. Бірақ білім ордасының аумағы жыл санап көркейіп келеді.
Бұрын университет пен шаһар арасы ашық алқап еді. Аз мерзімнің ішінде екі араға көптеген ғимараттар салынды.
– Мұнда қандай пәндерден дәріс оқисыз?
– Біздің мектепте негізгі үш бағыт бар. Ең әуелі, мемлекеттік саясат бойынша магистратура. Бұл пәнге бакалавриатты аяқтағанына көп уақыт өтпеген, жұмыс тәжірибесі аз және мемлекеттік қызмет атқаруды қалаған үміткерлер қабылданады. Екінші магистрлік бағдарлама – мемлекеттік басқару. Үшіншісі – мемлекеттік саясат бойынша докторлық оқу. Яғни мен дәріс оқитын сабақтардың дені осы мемлекеттік саясат пен мемлекеттік басқаруға негізделген.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен
Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
