Қазақстанның Үкімет басшысының Еуразиялық үкіметаралық кеңестің отырысында атап өткеніндей, бұл шаралар тек контрабандалық тауарлардан келетін зиянның көлемін азайтуға бағытталып отыр.
Расында да біздің ел бұл тарапта зор зиян шегіп келеді. Мұны Еуразиялық экономикалық комиссияның мәліметтері де растайды. Мысалы, ЕАЭО елдерінің импорты 2016 жылы 201,1 млрд АҚШ долларын құраған. Бұл ретте импорттың басым бөлігі ҚХР-ға (22,7%) тиесілі. 2017 жылдың 7 айының қорытындысы да осы көрсеткішке ұқсас. 2014-2016 жылдар бойынша Қытай Халық Республикасынан ЕАЭО елдеріне тауарды импорттау динамикасы Қырғызстанды қоспағанда барлық елдерде төмендеген.
Бұл көрсеткіш Қазақстанда екі есеге азайған. 2014-2016 жылдар бойынша кедендік баж салығынан түскен түсім динамикасы Қырғызстан мен Армениядан басқа Қазақстанда 18,2%; Ресейде 5,1%; Беларусьте 1,4% төмендегенін көрсеткен. Сонымен қатар, аталған көрсеткіш Армения бойынша түсім 2,2 есеге, Қырғызстан бойынша 6,2 есеге өскен. Ал 2015-2017 жылдар аралығында ҚХР мен Қырғызстан арасындағы өзара сауда-саттық қарым-қатынасқа қатысты аталған мәліметтерді салыстырғанда Қытай экспорты – Қырғызстан импорты бағыты бойынша осы елдердің кедендік статистика мәліметтерінде елеулі айырмашылықтың бары анықталған.
Тарата айтар болсақ, 2016 жылғы мәліметтерге қарағанда, Қытайдан Қырғызстанға жөнелтілген экспорттың көлемі 5,6 млрд долларға тең болған. Ал Қырғыз Республикасы қытайлық импорттың көлемін 1,5 млрд доллар деп көрсеткен. Яғни, көрсеткіштер арасында 4 млрд доллардан астам айырмашылық бар. Мұндай айырмашылық 2015 жылғы, сондай-ақ, биылғы соңғы 8 айдағы көрсеткіштерге де тән. Бұл өз кезегінде арадағы мәселенің туындауына өзіндік әсерін тигізуде.
Жалпы, көлеңкелі импортқа, контрабандалық тауарларға қарсы шаралар қолдану аса маңызды. Бұл ел экономикасына тікелей әсер ететін жайттар. Сондықтан, көршілес мемлекеттермен тиісті ақпарат алмасу және де инфрақұрылымды дамыту жұмыстары өзіндік мәнге ие. Осы орайда елімізде 1 қазаннан бастап жаңа «АСТАНА-1» ақпараттық платформасының «Транзит» кіші жүйесі тәжірибе жүзінде пайдалануға қосылғанын, бұл жүйе кедендік декларацияларды электронды түрде табыс етуге, сондай-ақ тиімді кедендік бақылауды жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Негізінен, Қазақстан мен Қырғызстан шекарасындағы кейбір құқық бұзушылықтарды реттеу жұмыстарына саяси сипаттама беріп, бұра тарту орынсыз. Мұндай реттеу жұмыстары айналып келгенде екі елдің бейбіт қатынасын қамтамасыз етуге септігін тигізетін болады.
Тағы бір айта кететін жайт, соңғы кездері шетелдік тасымалдаушылардың ел аумағында көлік заңнамасын бұзу фактілері көбейіп кеткен. Сол себептен еліміз осы салада бақылауды күшейтіп отыр. Бұл шара отандық тасымалдаушылардың мүддесін қорғау үшін қолға алынуда. Бұған біз түсіністікпен қарауымыз керек. Өйткені тексеру барысы көрсетіп бергендей, Қазақстан-Қырғызстан шекарасын басып өтетін әрбір 6-7-ші автокөлік құралының жүргізушілері еліміздің көлік заңнамасын ескермейтіндігі дәлелденген. Мәселен, заң бұзушылардың көпшілігінде тасымалданатын тауарлар құжаттарының жоқтығы (сертификат, декларация және т.б.) анықталған.
Инвестициялар және даму министрлігінің деректеріне қарағанда, Қазақстан Республикасының автомобиль жолдары бойынша трактор (тягач) мен жартылай тіркеме (полу-прицеп) құрамындағы автопойыздың рұқсат етілген массасы 40 тоннадан аспауы тиіс. Ал шын мәнісінде, Қырғыз Республикасының көлік тасымалдаушылары шамадан тыс жүктемеге орын беріп, жолдарымызға үлкен залал келтiріп, олардың өткізу қабілетін азайтады. Мысалы, биылғы жылдың 13 қазанында қырғызстандық тасымалдаушыға тиесілі көлік құралын тексеру кезінде, жүктің рұқсат етілген нормадан 5 тоннаға артық болғаны анықталған. Есепті кезеңде тек қана шамадан тыс жүктеме үшін жиналған айыппұл көлемінің өзі шамамен 5 миллион теңгені құраған.
Сәл шегіне сөйлесек, бұған дейін елордада Қазақстан мен Қырғызстан премьер-министрлері екі ел арасындағы сауда-саттыққа қатысты сұрақтарды талқылаған-ды. Нәтижесінде, Қазақстан мен Қырғызстан премьер-министрлерінің бірінші орынбасарларының басшылығымен жұмыс тобы құрылып, оларға жол картасын әзірлеу тапсырмасы жүктелген еді. Бұл құжат техникалық, ветеринарлық, фитосанитарлық, көліктік бақылау, кедендік және салықтық әкімшілікті бақылау бойынша мәселелерді қамтиды.
Осы кездесуден кейін Б.Сағынтаев арнайы мәлімдеме жасаған-ды. Ол сол кезде екіжақты экономикалық қатынастардың өзекті мәселелері талқыланғанын, бұл екі елдің шекара, көлік, фитосанитарлық және ветеринарлық бақылау салаларына қатысты екенін айта келіп, ЕАЭО мен ДСҰ ережелері мен нормаларына сәйкес, кеден және салық әкімшіліктендіруіне қатысты проблемалық жағдаяттар қарастырылғанын атап көрсеткен. Үкімет басшысы сол жолғы мәлімдемесінде де қырғыз импорттаушыларының Қытайдан Қазақстан аумағы арқылы транзитпен өткізетін тауарларының көлемін жалған мәлімдейтіні анықталып жатқанын атап өткен болатын.
Сондықтан, туындап отырған түйткілді мәселелердің оңтайлы шешілуіне қатысты Қазақстан тарапының қабылдаған шаралары бірінші кезекте еліміздің және ЕАЭО мемлекеттерінің мүддесін қорғауға бағытталғандықтан өз деңгейінде жүзеге асырылуы тиіс деп ойлаймыз.
Жолдыбай БАЗАР,
«Егемен Қазақстан»
