Жуырда Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетінде «Қазақстан және жаңа әлемдегі еуразияшылдық идеясы» атты халықаралық ғылыми форум өткені белгілі. Осы форумда ЕурАзЭҚ-тың Бас хатшысы, белгілі мемлекет және қоғам қайраткері, дипломат, ғалым Тайыр Мансұровтың «Еуразияшылдық – Нұрсұлтан Назарбаевтың іске асқан жобасы» атты кітабының тұсаукесер рәсімі болып өтті. Мәскеудің «Реал-Пресс» баспасынан шыққан кітаптың еуразияшылдық идеясын ұғынғысы келген жанға берері мол.
Бұл еңбекте Н.Назарбаевтың 1994 жылы М.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінде ортаға салған Еуразиялық одақ идеясының қазіргі таңда қалай іске асып келе жатқандығы құжат деректерінің негізінде жан-жақты ашып көрсетілген. Кітапта бұл идеяның алғашқы туған сәтінен бастап, эволюциялық жолмен дами отырып, нақты өмірлік мазмұнды тетіктермен қалай толыққаны баяндалады. Соның ішінде, оны іске асырудағы ең маңызды тетік ретінде ЕурАзЭҚ, Кеден одағы және құрылудың аз-ақ алдында тұрған Біртұтас экономикалық кеңістік сияқты интеграциялық құрылымдар екені саяси, ғылыми сараптық пайымдармен көрсетілген. Автор әлем тарихындағы кейбір ұлы қайраткерлердің басында уақыт пен кеңістіктегі ағымдық іс-әрекеттен, тіпті болжалды дүниелерден мүлде бөлек, адамның көзқарас көкжиегін кеңейтіп, әлдеқайда терең әрі биік дүниелерді көре алған қасиеттері болғанын айтады. Н.Назарбаевтың сонау, орталықтанудан қашу идеясы асқақтап тұрған тарихи кезеңде замандастарының ойына келмеген ұсыныс айтуы осы бағаммен салыстырылған. Өзінің көзқарасын дәлелдеу үшін автор Президент Н.Назарбаевтың қарымы мен қасиетін көрсететін бірнеше заманауи ойшылдар мен саясаткерлердің ол туралы айтқан пікірлерін келтіреді. Соның ішінде Сингапур реформасының атасы Ли Куан Юдың 2003 жылы өз елдеріндегі «Бизнес таймс» газетіне шыққан: «Президент Назарбаев – түрлі республикалар басшылары арасындағы аса ірі тұлға. Қазақстанның көшбасшысы – шекті өлшемде қатал, нақты іске бейіл, жылдам және шешімтал адам, сонымен бірге, тартымды, дарынды және табанды. Оны бұрынғы Одақ республикаларының басшылары да түгел мойындаған. Егер республиканың басында Назарбаев тұра беретін болса, Қазақстанның табысқа жету мүмкіндіктері өте зор», деген сөзі де бар.
Сонымен бірге, Н.Назарбаевтың Еуразиялық одақ туралы идеясы жалғыз Қазақстан емес, барлық қатысушы жақтарға экономикалық тұрғыдан тиімді екенін айта келіп, тату көршілік пен өзара сыйластыққа оның жеке басының қасиеттері арқасында да қол жеткізілгенін Ресей Федерациясының Президенті Д.Медведевтің де жоғары бағалаған сөздері кітап мазмұндылығын арттыра түскен. «Көбінесе оның саяси ерік-жігері мен көрегендігінің арқасында біздің елдеріміздің халықтары ХХ ғасырдың қиын-қыстау кезеңдерінде тату көршілік пен сенім дәстүрлерін сақтап қана қойған жоқ, оны арттыруға қол жеткізді», делінген онда.
Кітап жеті тараудан тұрады. Алғашқы тарау «Президент Н.Назарбаев – қазіргі Қазақстанды құрушы» деп аталып, онда Елбасының Тәуелсіз еліміздің іргетасын қалау жолындағы барлық істеріне сараптамалық шолу жасалған. Тайыр Мансұровтың өзі де сол кездегі Жоғарғы Кеңестің депутаты болғандықтан, кеңестік көзқарастағы көпшіліктің нарықтық заңдардың қабылдануына өре түрегеліп, қарсы болғандарын көзімен көргенін айтады. Сол кездерде Президент өзінің ұстанымын дәйекті түрде дәлелдеп, сағаттар бойы Жоғарғы Кеңесте уақытын өткізуге мәжбүр болатын, дейді автор. Ол кездегі Жоғарғы Кеңестің өкілеттігі де қолданыстағы Конституция бойынша Президенттен кем болмайтын. Сондықтан ескі әдетпен жаңаның бәрін жарадай көргендердің дауысы нарықтық реформаға қарсы қатты шығып тұрды. Тек 1995 жылғы 30 тамызда бүкілхалықтық референдум арқылы қабылданған Конституциядан кейін ғана Президенттің құқықтық өкілеттігі артып, оның еркін әрекет етуге қолы жетті. «Осы оқиға, асыра айтқандық емес, тәуелсіз Қазақстанды саяси тұрғыда реформалау үдерісіне мүмкіндік берген негізгі кезең болды», дейді автор.
Қазақстан тарихына байланысты қызықты деректер де еңбекте көп. Мәселен, автор қазақ жерін аралаған поляк саяхатшысы А.Янушкевич өзінің қазақ даласын саяхаттағанын жазған «Күнделіктер мен хаттар» еңбегінде 1846 жылы-ақ Ақмоланы қазақ жерінің астанасы болуға лайық екенін айтып кетіпті.
Кітаптың екінші тарауы еуразияшылдар атанған ойшылдардың еңбектеріне, олардың философиясын қарастыруға арналған. Құрлықтағы халықтардың өсіп-жетілуі мен қалыптасуын орыс тарихының ғана емес, барша еуразиялық өркениеттің шеңберінде қарастырып, бағамдары мен пайымдары «еуразияшыл ағым» деп аталғандар қатарында П.Савицкий, Г.Флоренский, Н.Трубецкой, Г.Вернадский, С.Соловьев, Л.Гумилевтар болған. Олар Еуразия тарихының қалыптасуына даланың қаншалықты оң әсер еткеніне айрықша назар аударған.
Амал не, ұйымдасқан қозғалыс ретінде еуразияшылдық идеясы ХХ ғасырдың 30-жылдарының ортасынан бастап жойылды. Бірақ ол 90-жылдардың ортасынан қызыл империяның жойылумен бірге қайтадан жаңғырды және оның басында Қазақстан Президенті Н.Назарбаев тұрды. Бұл жәйт кітап авторының орынды мақтанышын тудырады. «Нұрсұлтан Назарбаевтың айрықша еңбегі сол, ол еуразияшылдық теориясын саяси нақтылықпен күшейтті, сөйтіп, еуразияшылдық тұжырымын өміршең әрі тиімді жағдайға жеткізді», дейді ол. Осы тарауда Н.Назарбаевтың аталған бағыттағы айрықша еңбегіне қазіргі орыс ойшылдарының бірі, философ А.Дугиннің, М.Ломоносов атындағы ММУ ректоры В.Садовничийдің, белгілі саясаткер Е.Примаковтың және т.б. берген бағалары келтірілген.
«Нұрсұлтан Назарбаев – осы заманғы еуразияшылдық идеясының авторы. Мемлекеттердің Еуразиялық одағының құру жобасы» атты келесі тарауда автор Қазақстан Президентінің еуразияшылдық идеясын теориялық және практикалық тұрғыдан байытқанына кеңінен тоқталады. Осы істердің өмірдегі алғышарттары мен сол кездердегі қым-қиғаш оқиғалардың себептері мен салдары оның тереңдей түсуіне айтарлықтай әсер еткенін түрлі дәйектермен негіздеп береді.
Сонымен бірге, автор Президент Н.Назарбаевтың әлемдік мәні бар басқа да бастамаларының маңызына өзіндік бағасын береді. Осы қатарда Орталық Азияны ядролық қарудан азат аймақ деп жариялау туралы бастамасы бар. Ал ЕҚЫҰ-дағы қазақстандық төрағалық пен оның 11 жыл бойы өтпеген Саммитінің Астанада өткізілуінің тарихи маңызына автор тіпті жоғары баға береді. «Осынау оңай емес жұмыстың жемісі отырыс қорытындысынан көрінді: «қауіпсіздік» деген терминнің өзінің мазмұны артып, жаңа қауіп-қатерлер мен заманауи тәуекелдерді еңсеру жолдары келісілді, Ұйымның өз ішіндегі сенімсіздік алаңының шеңбері тарылды. Осы жерде ЕҚЫҰ-ға мүше мемлекеттер басшыларын саяси шамшылдықтарынан аттап, ымыраға келіп, Қорытынды декларацияға қол қоюға көндірген Нұрсұлтан Назарбаевтың көшбасшылық факторы айрықша жарқырап көрінді», дейді автор.
Еуразияшылдық идеясының нақты іске асуын және оның авторының көшбасшылық факторын жан-жақты және терең білгірлікпен көрсеткен еңбектің қорытындысында Тайыр Аймұхаметұлы Нұрсұлтан Назарбаевтың саяси әдісі осы заманғы әлемдік үдерістердің философиясын терең меңгерумен ұштасқанын дәлелдейді. ХХ ғасыр мен ХХІ ғасырдың өліара шағындағы қатерлі өзгеріс кезеңінде Қазақстан лидерінің осы қасиеттері оның ең дұрыс стратегиялық бағыт таңдауына мүмкіндік берді, дейді автор.
Жақсыбай САМРАТ.