Ұлттық мүдденің алтын тұғыры

Елбасымыздың үлкен жүрегінен шыққан шақыруынан жігерленген шетелдік қандастарымыздың арасынан Өзбекстандағы, Моңғолиядағы бауырларымыз суырылып шығып ең алғашқылардың қатарын аса қар­қынмен толықтырып, атажұртқа ағы­ла көшкені өткен күннің тарихи шын­дығы.

Ел тәуелсіздігінің арқасында Дү­ние­­жүзі қазақтары қауымдастығы құ­рылып, оның төрағасы болып Н.Ә.Назарбаевтың сайлануы елім деген қазақтың еңсесін бір көтеріп тастағанын жұрт тебірене айтады.

Биылғы жылы шақырылған Дү­ниежүзі қазақтары қауымдасты­ғының бесінші құрылтайында Ел­басының: «Біз 25 жыл ішінде ғасырға татитын шаруа жасадық. Қазақ­станды дүние жүзіне паш еттік. Еліміздің деңгейін көтердік. Қа­зақстанның көптеген бастамасы әлем­­де қолдау тауып, іске асуда. Осы жылдар ішінде баршаға белгілі бол­ған отандастарымыз да аз емес. Со­ларды іріктеп, аттарын әлемге таныту ке­рек. Әрбір азаматтың табыс жо­лы – еліміздің даму жолының көрінісі. Олар­ды алыстағы ағайын білуі қажет. Сондай-ақ өмір бойы сыртта жүрсе де, білімі мен білігі, өнері мен дарыны арқылы қазақтың атын шығарған бауырларын тарихи Отаны тануға тиіс. Қазақ баласы қай елде тұрса да Ұлы Далада Мәңгілік Ел құрып жат­қан байтақ Қазақстанның ажырамас бөлшегі екенін жүрегінің төрінде ұстасын!» – деуі елге оралған және шет жұртта әлі күнге дейін ғұмыр кешіп жатқан барша қазаққа өз қамқорлығын аямағандығының бір дәлелі.

Ширек ғасыр бойы жалғасып жат­қан көші-қон үрдісі бүгінде көп­теген сынақтардан сүрінбей өтіп, өзін­­дік тәжірибесі мен мектебін, құ­қық­тық базасын құрып қалыптасу үстінде. Аталған кезеңде елге орал­­ған қандастарымыздың бәрі де­ Қазақ­станның азаматы атанып, елі­міздің гүлденіп дамуына өздерінің өлшеу­сіз үлестерін қосуда. Сондықтан бә­рін тәтпіштеп айтуды мақсат тұт­па­дық. Мысал ретінде білім, мәде­ниет, өнер, спорт, кәсіпкерлік саласында қа­жырлы еңбек етіп, халыққа кеңінен танылғандарға көңіл аударуды дұрыс деп таптық.

Қазақстан Республикасы Елтаң­басының авторларының бірі – Жандар­бек Мәлібеков (Өзбекстаннан), атақ­ты әнші, Қазақстан Мемлекеттік сый­лығының иегері – Майра Мұха­медқызы (Қытайдан), физика ғылым­дарының докторы, ғалым-журналист – Досан Баймолда (Моңғолиядан), шығыстанушы ғалым, филология ғылымдарының докторы, Мәдениет қайрат­кері – Ислам Жеменей (Иран­нан), ақын, шығыстанушы ғалым, фило­логия ғылымдарының докторы, Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлт­тық университетінің аймақтану кафедрасының профессоры – Дүкен Мәсімханұлы (Қытайдан), ал бокс­шы, Бейжің олимпиадасының қола жүлдегері – Қанат Ислам (Қытайдан), тарихшы ғалым – Нәбижан Мұқамет­жанұлы (Қытайдан), белгілі кәсіпкер­лер – Төлеубай Нығарбайұлы (Моңғо­лиядан), Жасан Зекейұлы (Қытайдан) сынды азаматтарды бүгінде ел танып, есімін құрметпен атайды.

Бүгінгі таңда Мемлекет басшы­сының бағыт-бағдар етіп ұсынған ру­ха­­ни жаңғыру мәселесі өз алдына ерекше маңызға ие. Ұлттық код­ты сақтау­дың ұтымды әдісі, әлем­­дегі барша қазақтың бірлігі мен ынтымағын қалып­тастыруда шар­тарапта өмір сүріп жатқан қан­дастарымызбен болған қарым-қаты­насымызды кеңі­нен насихаттауымыз қажет.

Бұлай деуіміздегі басты себеп қан­дас бауырларымыз өздері туып-өскен елдің озық тәжірибесін, таңдаулы мәде­ниетін, қаймағы бұзылмаған ана тілін, ата салтын тарихи Отанына ала келді. Сол арқылы рухани да­муы­мызға сүбелі үлесін қосуда. Аға­йын­дар көшінің құйылып келуінің арқасында, еліміздің демографиясында елеулі ілгерілеу пайда болды. 1991 жылы еліміздегі қазақ­тардың үлесі 40 пайызға жетер-жетпес болса, қазір 70 пайыздан асты. Нәтижесінде өз Отанымызда ел өсімі бойынша басым үлесті бағындырдық.

Дүниежүзі қазақтарының 1992 жы­­лы Алматы қаласында өткен ал­ғаш­қы құрылтайынан бері, көші-қон­ның кең өріс алғаны соншалықты, ор­та­мыз толып, бүгінде елге оралған бауырларымыздың саны миллионнан асты.

Елге оралған және шекараның ар­ғы бетінде ұлтымыздың диаспо­расы ретінде өмір сүріп жатқан қан­дас­тары­мызға жан-жақты қолдау көр­сетіп, қол ұшын беру бірлі-жарым қоғамдық ұйым­дардың ғана айна­лысатын шаруа­сы емес. Оны мем­лекеттік құзырлы органдардан бастап, бүкіл ел-жұрт болып қолға алса құба-құп. Бірлесіп, ынтымақтаса кіріскенде ғана «жұмыла көтерген жүк жеңіл» екенін биылғы Құрылтайда Елбасы ерекше қадап айтты.

Ағымдағы жылдың маусым айын­да өткен Дүниежүзі қазақтары қа­уым­дастығында шекараның арғы жа­ғын­дағы елге көшіп келгісі келетін аға­йындарды қолдау үшін, Президент «Отандастар» қорын құруды тиісті министрліктерге тапсырды. Мұның көрегенділікпен қабылданған шешім екенін әлем саясаткерлері мойындауда. Ал естіген қандастарымыз қуанғаннан бір бірінен сүйінші сұрап, қуанышын төс қағысып бөлісуде.

Осы орайда тегеурінді тапсырма­лардың орындалуындағы толғауы тоқ­сан мәселенің тобықтай түйінін шешу­де, бүгінгі Қауымдастықтың жаңа­дан ­жасақталған құрамының атқарып жат­қан қыруар іс-шаралары сөз етуге тұрарлықтай.

Алдымыздағы мақсаттарды та­­рам­дап айтар болсам, Елбасы тап­сырған мәселенің бірі мен бірегейі әлемдегі танымал қазақтардың электронды базасын дайындау. Бүгінде осы салада тиянақты жұмыстар жүр­­гізіп, әрбір азаматты зерделей оты­рып мәліметтер қорын молайтуды қолға алып, күрделі жұмыстың күрмеуін шешу жолындамыз. Шека­раның арғы жағындағы елге көшіп келгісі келетін ағайындарды қолдау үшін, «Отандастар» қорын құруды Елбасы өз сөзінде қадап айтып тап­сыр­ғандықтан, осы құтты да қайы­рымды іс-шараны жедел жүзеге асы­ру бәріміз үшін де, оның ішінде қа­уымдастықтың аса абыройлы міндеті екені айқын.

Жауапкершіліктің нақты айғағы – өз кезегінде қазақ бизнесмендерінің басын қосып, аталмыш қорға өз үлестерін қосуға олардың намысын жанып, рухын көтеру сияқты нәзік те, күрделі жұмыстарды қолға алғандығымыз. Осы ретте тағы бір айта кететін жайт, қорға аударылған қаражатты Дүниежүзі қа­зақтары қауымдастығы мақсатқа сай жұмсауды әрі қаржының есебін халыққа дер кезінде беріп тұруды өз борышы санайды. Сонымен қа­тар келелі мәселелерге қатысты бар­лық сұрақтарды әкімшіліктермен, министрліктермен үзеңгі қағыстыра отырып шешу. Ол үшін – отандастарға жан-жақты қолдау мен көмек беру жолындағы іс-тәсілдерді жүйелеу.

Қазақ диаспорасы өкілдерінің басым көпшілігі өмір сүріп отырған шет мемлекеттердегі Қазақстанның елшілік, консулдық өкілдіктерімен де қарым-қатынасымыз тығыз болмақ. Оларға сол елдердегі қазақ азаматтарын еш кедергісіз қабылдап, елге оралғысы келетіндердің құжаттарын мейлінше жедел, тыңғылықты да­йын­дауына көңіл бөлудеміз. Оған қоса еліміздің өлкелерінің да­­му ерекшеліктері жайында кең ақ­параттар беруді, қай жерге қоныс­та­нудың қолайлы екендігі жайлы кеңес беріп отыруын өтінудеміз. Мұ­ның бәрі өз кезегінде елге орал­ған қандастарымыздың алдын ала психологиялық дайындықпен келуі­не, өзі қалап қоныстанған жерінде тұрақтануына барынша игі ықпал етеді. Осындай маңызды сұрақтар мен өтініш-тілектерімізге Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі түсіністікпен қарап, қолдау көрсететініне сеніміміз мол.

Елбасы кезекті Құрылтайда біздің жар­қын болашағымыз – жастарға қолдау көрсету екендігін ерекше­ ықыласпен айтты. Үкіметке отан­дас­та­рымыздың жоғары білім алуын қолжетімді ету үшін, оларға бөлінген квотаны 2 есеге көбейту мәселесін тапсырды. Сол себепті шетелдегі қазақ балаларының Қа­зақстанда білім алуына жағдай жа­сау үшін, бөлініп отырған екі пайыз­дық мемлекеттік гранттың санын өсіру жолдарын іздестірудеміз. Оның оңтайлы шешімін табу үшін, елі­міздің жоғары оқу орындары ректорлары мен жергілікті облыс, қала әкімдері өз өңірлеріндегі жоғары оқу орындарына оқуға түскен шетелдік қазақ студенттеріне өздерінің іш­кі мүмкіндіктерінің есебінен грант бөлуіне ықпал жасау шарала­рын қолға алудамыз. Алыс-жа­қын шетелде өмір сүріп жатқан қандас­тарымыздың жас буыны қазіргі таңда ана тілінен, ұлттық салт-сана­сынан уақыт озған сайын алыс­тап барады. Келешекте жастардың ассимиляцияға түсуі жиілей беретіні басы ашық әңгіме. Осындай күрделі кезеңде олардың тарихи Отанына келіп білім алуын қолдауымыз – жастардың ұлттық бітім-болмысын сақтап қалудың бірден-бір жолы екенін түсінетін уақыт жетті.

Мемлекетіміздің 2015 жылы 24 қа­рашада халық қолдауына ие болған «Халықтың көші-қоны туралы» Заңына жаңадан өзгертулер мен толықтырулар енгізілгені белгілі. Шеттен келетін қан­­дас­тарымыздың ата­жұртына тұ­ра­қ­тап қалуы үшін Үкімет қаулы шы­ғарып, солтүс­тіктегі жеті облысты еліне оралған қан­дастарымыз бен халқы тығыз орналасқан үш облыстың тұрғындары қоныстанатын арнайы өңір етіп белгіледі. Осы қаулының салтанат құрып, тез арада ел игілігіне жарауы үшін не істелді?

Қандастарымыздың әлеуметтік жағдайын қамтамасыз ету мақсаты­мен өңірлерге Үкiметтiң 2009 жылғы 8 мамырдағы № 674 қаулысымен бе­кiтiлген «Нұрлы көш» бағдарламасы аясында Оңтүстік Қазақстан облысы, Шымкент қаласында салынған «Асар» қалашығы, бүгінде елімізде ша­ғын ауылдар салудың теңдесі жоқ үлгісі болып отыр. Бұл жетістік Ел­ба­сымыздың тікелей тапсырмасымен жүзеге асқанын жұрт жақ­сы біле­ді. Ауыл тұрғызудағы бұл әдістің артық­шылығы – абаттан­дыру мәселесі қоса жүр­гізіліп, мемлекет есебінен үлкен мектептер мен балабақшалар салынып, қажетті инфрақұрылымдардың дер кезінде ретке келтірілгенінде. Әр үйдің алдына салынған шағын жылы­жайлардың бүгінде тыңғылықты өнім беруіне байланысты мыңдаған отбасы ешкімге жалтақтамай-ақ табысты кәсіпке ие болып отыр.

Сондықтан біздің Қауымдас­тықтың алға қойған мақсаты, осы­ «Асар» қала­шығын салудың ізгі­лікті әрі заманауи іс-тәжірибесін елі­міздің солтүстік өңір­лерінде шағын қалашықтарды салуда мемлекет тарапынан жүйелі түр­де қолдау тауып, қолға алынуы үшін мәселенің орындалу тетіктері жіті қа­рас­тырылуда. Мұндағы мұрат пен мақсат – азаматтарға заман талабына сай баспаналар салып беру ғана! Әрине, бұл мәселенің бір жағы.

Екінші жағы – көшіп келген жұрт­тың тұрақтап орнығуы үшін, оларды жүйелі еңбекпен қамту. Осы мә­селенің шешімін табуда жоғарыда аталған «Асар» қалашығындағыдай жылыжайлар немесе жер жағдайына байланысты мал шаруашылығын өр­кен­дету нысандарын тұрғызуды қол­ға алмақпыз. Оны іске қосу үшін тұр­ғылықты елдің мүмкіндігі аясында­ қа­жетті төрт түліктің басының болуы керек. Сосын малдың жайылымына, азығына жер ажыратылуы, заманауи мал бордақылау кешендері құрылып, қысы-жазы іс-әрекетте болуы шарт. Ал ол – өз кезегінде сарқылмас жұмыс кү­шін талап етеді. Сол себепті, біз осын­дай келелі істер арқылы елді еңбекпен қамту мәселесін шешуді қол­ға алмақпыз. Ол үшін өндірілген сүт, ет, тері, жүн өнімдерін қайта өң­деп халықтың қажетіне жарайтын мем­лекеттік стандартқа сай дайын өнімдер шығаратын шағын зауыттар қажет. Дайын өнімдердің сатылу жолдарын сау­да орындарымен келісімшарт арқылы жүзеге асыруды жолға қоймақпыз.

Болашақта құрылатын елді ме­кен­­дердегі инфрақұрылымдарға, әлеу­­меттік нысандарға облыстық бюд­­жеттен қаржы қарастыру және шетелден оралған қандастарымызды еңбекпен қамту мәселесін шешу об­лыс әкімдерімен дер кезінде ке­лісілгені – Қауымдастықтың қол жет­­кізген табыстарының бірі. Осы рет­те Президентіміздің: «Мен үшін шет­те жүрген бауырларға жанашыр болу – әрбір қазақстандыққа қам­қорлық жасаумен бірдей маңыз­ды» деген сөзі бәрімізді ортақ мәсе­леге жұмылдыратын ұран деп қабыл­да­уымыз керек.

Елімізде қазірдің өзінде оңтүстік облыс тұрғындарын солтүстікке қоныс аудару шаралары қызу қар­қын­мен жүруде. Солтүстік өңірлерде еңбек етуге, кәсіпкерлікпен айналы­суға, жал­пы өмір сүруге қолайлы ел­ді ме­кендер баршылық. Мұнда кел­ген аға­йындардың ортаға тез бейім­де­луіне, тұрмыс-тіршілігін жақ­сартып орнығуына, қолайлы мүм­кіндіктерді қолдан шығарып алмай, жедел қимылдап іске асыруына сан-салалы әрі ауқымды мәлімет беретін кестелерді жасау үстіндеміз.

Бір сөзбен айтқанда, қауымдас­тықта осындай ұйымдасты­ру және құрылымдарды реттеу шаралары дер кезінде қолға алынып, жаңа мекен­де жұмыс ырғағынан жаңылмай, өз қызметін сапалы атқаруға толық мүм­кіндіктер жасалуда.

Еңбек ресурстары мол, Солтүстік, Батыс, Шығыс өңірлердегі халқы сан жағынан аздау елді мекендердің әкім­де­рімен, дәуірдің өзекті мәсе­ле­сін ақылдасу шаралары едә­уір жолға қойылып, Елбасы тап­сыр­ма­сының орындалу жағы қарас­тырылып, оның шешу тетіктері айқын­далуда. Сондай-ақ Солтүстік Қа­зақстан, Қостанай, Павлодар, Ақмола, Ақтөбе, Қарағанды, Шығыс Қазақстан, Атырау, Батыс Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан облыс­тарының әкімдерімен қанатқақты жобалар үшін болашағы жарқын өңірлерден 200-300 гектардан заманауи елді ме­кендер құруға келісім жасалды. Бұл жобада алғашында көшіп келе­мін деп тілек білдірушілерге жаңа салынған үй кезек күттірмей берілетін болғандықтан, олар бас­тапқыда үйдің өзіндік құнының 30 пайызын төлей алатын шамада болуы керек. Ал қалған 70 пайызын қаржылық институттар арқылы несие алу тәсілімен жүзеге асыру жобалары арқылы амалға асырмақпыз.

Осы жылы Астанада өткен Дү­ние­жүзі қазақтары қауымдас­тығы­ның құрылтайында Елбасы Н.Назар­баев бізге орталық аппаратты Алма­тыдан Астана қаласына көшіру мә­се­лесін жүктеген болатын. Бұл мә­се­­ле өз шешімін тауып, орталық ап­па­­рат­ты көшіру жұмыстары жедел­ ұйымдастырылуда. Бір сөзбен айт­қанда, Құрылтай мінберінен Елбасы берген тапсырмаларды орын­дау мақсатында және белгіленген бағыттарымыз бо­йын­ша іс-қызметімізді жүйелеп, құ­зыр­лы ведомостволар және сала ми­нистрліктерімен қоян-қолтық араласып, келелі істерді жүзеге асыруға ат­салысудамыз.

Әлемнің төрт бұрышына тарыдай шашылған бес миллион қазақтың елге оралу мәселесін, олардың елге кел­гендегі орналасу жағдайын түзеу, төл­құжат, жер телімін беру, бас­панамен қам­тамасыз ету сияқты маңызды мә­се­лелердің бәрін бір ғана қоғамдық ұйы­мның шешуі мүмкін емес. Бұл өте күрделі дүние. Сондықтан мемлекеттік мекемелер мен министрліктердің, жергілікті басқару жүйесі әкімдіктердің қолда­уы мен бірлесіп жұмыс істеуі біз үшін ауадай қажет.

Шетелдердегі қазақтың елге дер кезінде оралуы бұрынғы құндылықтар өзгеріп, қоғам өркениетке бағыт алып жатқан кезеңде тәуелсіз елдің алға басқан қадамы қарымды болуы үшін қажет. Бұл – ұлттық мемлекет ретінде дамуымыздың кепілі. Осы тұрғыдан алғанда ұлы көші-қон мемлекет саясатының алтын тұғыры. Сондықтан дүние жүзіндегі қазақтардың басы қосылып, елі­міз­­дің өркендеуіне атсалысуы, ­жа­һан­дану дәуірінде рухани тұтастық пен қазақтың ғасырлар сынынан сүрінбей өтуінің негізі біздің ажырамас бірлігімізде екенін өмір көрсетіп берді. Ендеше елім деген қазақтың «Ұлтына, жұртына қызмет ету – білімнен емес, мінезден» деген Әлихан сөзінің мәнін терең түсінетініне сенгім келеді.

Зауытбек ТҰРЫСБЕКОВ,
Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы төрағасының бірінші орынбасары