Әлемдік мәселелер Астана клубында талқыланды

Жиында сөз сөйлеген Н.Назарбаев Астана клубының аймақтағы бірегей алаң екенін және тиімді түрде өткір мәселе­лер­ді талқылауға, өзекті түйт­кіл­дердің шешімін табуға мүм­кіндік бере­тінін атап өтті. Елбасы сарапшылар­дың отырысында ашық пікірталас бола­тынына, Еуразия құрлығы мәсе­лелерінің тиімді талқыланатынына сенім білдірді.

«Жаһандық мәселелерді шешу үшін қазіргі таңдағы әлемге жетіспей тұрған бірлік, тұтастық пен толеранттықты әкелуге талпынамыз. Қазақстандық дипломатия диалогқа, мәмілеге, өзара тиімді әріптестік түсінігіне негізделген. Мұның бәрі Сирия мәселесі бойынша бітімгершілік әрекетімізден, ядролық қаруға қарсы бастамаларымыздан, күн тәртібіндегі мәдениет, өркениет және әлеуметтік-экономикалық мәселелердегі дағдымыздан анық байқалады. Қазақстан – БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі. 2018 жылдың қаңтарында еліміз Кеңеске төрағалық етеді. Соған байланысты әлемде болып жатқан өткір оқиғаларды ескереміз», деді Мемлекет басшысы.

Н.Назарбаев әлемдегі өзгерістердің бұрыс бағытқа бет алғанын атап көрсетті. Оның айтуынша, әлемдік дамудың жаңа архитектурасы тереңге кеткен геосая­си, экономикалық және Шығыс пен Ба­тыстың идеологиялық шекарасының бұзылуы жағдайында қалыптасып келеді. «Саяси қудалау, кедейшілік, білім және денсаулық салалары жағдайының төмендеуі, мемлекеттің дамуындағы өмір деңгейінің күрт өзгеруі халықаралық терроризм мен экстремизмнің қалыптасуына ықпал етуде. Аймақтық және халық­аралық қауіпсіздікке арналған қазіргі жүйе ескі мәселелерді шешіп, жаңа түйткілдердің туындауына тоқтау сала алмай келеді», деді Мемлекет басшысы.

Елбасы аталған түйткілге себеп болып отырған бірқатар мәселені атап көр­сетті. Біріншіден, бүгінгі таңда әлемдегі экономикалық және технологиялық кеңістікте қалыптасқан жағдай күрделі. Н.Назарбаев бәсекелес экономикалық орталықтардың айналасында үлкен блоктардың құрылуы нәтижесінде әлемдік жаңа сауда тәртібі қалыптасып, ол Дүниежүзілік сауда ұйымы рөлінің төмен­деуіне, протекционизмнің күшеюіне әкелуі мүмкін екенін айтты. «Сая­си қысымды желеу еткен экономи­калық мақсаттағы санкциялық соғыстар халықаралық сауда мен әділ бәсеке­лес­тікке қауіп төндіріп отыр», деді Елбасы.

Екіншіден, жағдайдың осылай ушығуы кейінгі онжылдықта әлемнің түк­­пір-түкпірінде қарулы топтардың пай­да болып, қақтығыстардың көбеюіне әке­ліп соқты. Мемлекет басшысы шие­ле­ністердің өршуін қарулануға қайта ден қойылуымен байланыстырды.

«Жаһандық қысымның өсуі қару-жараққа сұранысты арттырды. Былтыр әскери шығын тағы да өсіп, 1,7 триллион долларға немесе әлемдік ІЖӨ-нің 2,2 пайызын құрады. АҚШ әскери шығынын – 611 млрд доллар, Қытай – 215 млрд доллар, Ресей – 69 млрд доллар, Үндістан 56 миллиард долларға дейін көбейтті. Мұның бәрі аталған мемле­кеттердегі ұлттық кірістің көп бөлігі. Әскери шығындардың көбеюі – қауіпсіз әлемге қатер ғана емес, экономикалық және адами капиталды өте өзекті даму қажет­тілігі мен жер бетінде береке орна­туға мүмкіндік бермейтін тиімсіз әрекет», деді Н.Назарбаев.

Мемлекет басшысы ядролық қару­дың зияны жөнінде де сөз қозғады. Оның сөзіне сүйенсек, Корея түбегіндегі шие­леніс бүкіл әлемді абыржытып отыр. Бұл мәселеде алпауыт елдер арасын­да ядролық қаруды қысқарту және зы­мыранға қарсы қорғаныс мәселелерінде ортақ келісім жоқ. Н.Назарбаев 2016 жылы жарияланған өзінің «Әлем. XXI ғасыр» манифесінде ядролық қаруды таратпау жөніндегі жеке көзқарасын мәлімдегенін атап өтті. Елбасы Қазақ­станның әлемде тұңғыш рет өз еркімен ядролық қарудан бас тартқан мемлекет екенін жеткізді. Сондай-ақ, еліміз ширек ғасырдан астам уақыт атом бомбасын таратпау идеясын және антиядролық қозғалысты тұрақты қолдайтынын мәлім­деді.

Н.Назарбаев халықаралық терроризм мәселесіне де тоқталды. Мемлекет басшысының айтуынша, бүгінгі таңда халықаралық терроризм ауқымы кеңейіп, оның шекарасы қалма­ған. «Қазіргі кезде әлемнің кез келген түкпірі содырлардың нысаны болуы ық­тимал. Үшінші мыңжылдық басталға­лы бері террорлық актілерден қаза бол­ған­дар саны он есе артты. 2016 жылы 104 елде терактілер болды, яғни бұл – әлемнің жартысына жуық. Солардың геогра­фиясы мен ауқымын есепке алсақ, қа­зіргі әлем шартты түрде үшінші дүниежүзілік соғыс пен террорға қарсы күреспен бетпе-бет келіп отыр», деді Президент.

Елбасы кейінгі кезде терактілер бірте-бірте дамыған елдерге ауа баста­ғанын атап өтті. Экономикалық ынты­мақ­тастық және даму ұйымы елдері үшін 2015 жылдың қиыншылығы көп болды. Президент келтірген мәліметтерге сүйен­сек, екі жыл бұрын жер жаһандағы терро­ризм оқиғаларының саны жеті жүзден асып жығылса, ЭЫДҰ құра­мын­дағы мемле­кеттердің 21-і лаңкестердің нысанасына іліккен.

«Ислам атын жамылған ағымдар өздерінің әсер ету аумағын үлкейтіп, көптеген мемлекеттердің территориясына күшпен еніп отыр. Қайшылықтың туындауына қарамастан, бейбіт алпауыт елдер Таяу Шығыста ИЛИМ-мен (ДАИШ) күрестің іс-қимылдарын үйлес­тіруге мүмкіндік тапты. Әйтсе де, талқан­далған содырлар басқа аймақтарда қайта бас көтеруі мүмкін екенін түсінген жөн. Бұл – барша Еуразия үшін үлкен сынақ», деп түйіндеді Мемлекет басшысы.

Тағы бір түйткіл ретінде Н.Назарбаев жаһандық көші-қон мәселесін атап көрсетті. Президенттің пайымдауынша, әлемдегі бақылаусыз миграция алаң­датар жағдайға айналды. Мұның себебін Мемлекет басшысы кедейшілік пен аймақтардағы соғыстармен түсіндірді.

«Көші-қон үдерісі түбегейлі қайта қарастыруды қажет етеді. Адамзат тарихында мұндай демографиялық теңсіздік бұрын-соңды болған емес. Мәселен, дамыған мемлекеттерде халықтың саны бір миллиард төңірегінде болса, дамушы елдердегі тұрғындардың саны 6,5 миллиардқа жеткен. Кейінгі 25 жылда халықаралық көші-қон көлемі 2 есе ұлғайып, олардың саны 250 миллион адамға жетті. Халықаралық валюта қорының мәліметі бойынша, дамыған елдердегі миграция үлесі 5 пайыздан 10 пайызға дейін артқан. Шамамен солардың 66 миллионға жуығы босқындар мен заңсыз көшіп-қонғандар», деді Елбасы.

Президент заңсыз миграцияның әлеуметтік шиеленіске, қылмыс пен жұмыссыздықтың көбеюіне әкеп соғатынын мәлімдеді. Таяу Шығыс пен Африкадағы босқындар Еуропада әлеу­мет­тік-саяси дағдарысқа душар етіп, сыңаржақ пікірді өршітті. Н.Назарбаев­тың сөзіне сүйенсек, Түркия, Иордания және Ливан секілді бірқатар мемлекет босқындарды асырау үшін ІЖӨ-нің 1,5-3 пайызын жұмсап отыр.

Н.Назарбаев жер жаһанды толған­дырған келесі мәселе ретінде табиғи ресурстардың тапшылығын атап өтті. Әсі­ресе, Елбасы таза ауыз судың жетіс­пеу­шілігіне кеңінен тоқталды.

«Адам өміріне керек ресурстардың шектеулі болуына лайықты көңіл бөлініп отырған жоқ. Ең әуелі, тұщы су жетіспеуі мемлекетаралық қарама-қайшылыққа әкеліп соғады. Су ресурстарының тапшы­лығы Үндістан мен Пәкістан қарым-қа­тынасын шиеленістіріп жіберді. Мұндай жағдайдың Таяу Шығыс пен Орталық Азияда туындау ықтималдығы жоғары. Жер шарында халық санының артуына байланысты жекелеген өңірлерде азық-түлік дағдарысы орнап, егістік ал­қаптары қысқарып, топырақтың құнары қай­тып барады», деді Мемлекет басшысы.

Президент алдағы 40 жылдың ішінде әлем астыққа арналған егістік алқабы көлемін 2 есеге ұлғайту мәселесімен бетпе-бет келетінін жеткізді. Осы орайда, Қазақстан ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші ел ретінде аталған салаға ерекше көңіл бөлуі маңызды екеніне тоқталды.

Н.Назарбаев сенім дағдарысы төңі­ре­гінде де ой қозғады. Еуразия әлемдік саясат пен экономикада жетекші орынға ие. Сондықтан, өзара қарым-қатынастың оңтайлы тәжірибесін қалыптастырудың маңызы зор. Елбасы көне Жібек жолы бойындағы «Бір белдеу, бір жол» жобасы жаңа геоэкономикалық парадигма қалыптастырып, күшейген дағдарысқа жауап болғанын атап өтті.

«2017 жылдың 9 айында Еуразиялық экономикалық одаққа мүше елдер арасындағы тауар айналымы үш есеге өсті. Қазіргі жағдайда Азия, Еуропа, Солтүстік Америкадағы инвестициялық және инновациялық мүмкіндікке ие алпауыт елдер арасындағы тығыз қарым-қатынастың маңызы зор. Одаққа түрлі форматтағы елдер қосылып келеді. Иран, Египет, Үндістан, Израиль және Оңтүстік Кореямен сауда-саттыққа арналған еркін аймақ құру жөнінде келіссөздер жүріп жатыр. Жалпы одаққа 50-ге жуық мемлекет қызығушылық танытып отыр», деді Н.Назарбаев.

Президент аталған мәселелерді шешу үшін Еуразия құрлығы қауіпсіздік, экономикалық өсім мен диалог саласында біріктіруші күн тәртібін ұсына алатынын айтты. Н.Назарбаев «Бір белдеу, бір жол», Еура­­зиялық экономикалық одақ, Шан­хай ынтымақтастық ұйымының эконо­ми­калық өлшемі атты бастамаларды, «Нұрлы жол» бағдарламасын және басқа да жобаларды іске асыру Еуразия құр­лы­ғының жаңа геоэкономикалық кескінін жасауға мүмкіндік беретінін атап өтті.

Жиынға төрағалық еткен Сенат Төрағасы Қасым-Жомарт Тоқаев шара­ның жаһандық үрдістер мен Еуразияға ықпал ететін ең өзекті мәселелер бойынша шешімдер іздейтінін мәлімдеді.

форумға Түркияның бұ­рынғы басшысы Абдолла Гүл, Сло­ве­нияның бұрынғы басшысы Данило Тюрк, Чехияның экс-президенті Вацлав Клаус, көрнекті қоғам және мемлекет қайраткерлері, әлемнің жетекші сарапшылары, белгілі саясаткерлер мен дипломаттар қатысуда. Бүгінгі отырыс әлемдік үрдістерді қайта пайымдауға, соның ішінде Еуразияның күн тәртібін талдауға жақсы мүмкіндік береді», деді Сенат Төрағасы Қ.Тоқаев.

Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Қоры­ның атқарушы директоры Қанат Жұ­ма­баевтың айтуынша, Астана клубы ауқымындағы Еуразияның үлкен түйт­кілді мәселелері мен оның келешегі жөнінде сарапшылық талқы­лаулар, Елбасы Н.Назарбаев әрдайым насихаттайтын ашықтық пен тең қарым-қатынас ұстанымына негіз­дел­ген жаһандық саяси диалогты ны­ғайту­ға қосылған сүбелі үлес болып сана­лады. Клуб мүшелері ал­дағы онжылдық­та құрлықтың даму бағдарын айқын­дайтын негізгі үрдіс­терді талқылады.

Жиынға 27 елден 60-тан астам сая­си қайраткерлер, беделді ғалымдар мен бірқатар дамыған елдің «ақыл-ой орта­лық­тарының» сарапшылары келді. Астана клубының отырысы «Chat­ham house» ережесі бойынша өткі­зілді. Астана клубы отырысы дәстүрлі түрде Қазақстан Республикасы Тұң­ғыш Президенті – Елбасы Қорының ғима­ра­тында өткізіліп келеді. Іс-шара Карнеги қоры (АҚШ), Қытайдағы заманауи халық­аралық қатынастар академиясы (CICIR) және Халықаралық істер жөніндегі Ре­сей кеңесінің пікірталас алаңы саналады.

Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»