Тіпті кейбіреулері Ресейдің үлкен қалаларында қазақ өмірінен көрме ұйымдастырып, фотоальбом жасап, сатуды жалғастырған. Бұл фото-барлаушылар Абай ауылын айналып өтпеді. Ол тұста қыр елі мұндай фото түсірушілерді таңсық көріп, алма-кезек қонақ етіп, суретке түсуге барынша әуестенген.
Заман өзгеріп, жаңа низам орнағанда, байдың тұқымдары, би-болыс болғандар, дін таратушы молдалар қуғандалып, осы тұста ел қорыққаннан қолда бар құжат-суреттерін жыртып, өртеп, жойып жіберуге мәжбүр болды. Сөйтіп көп сурет құрдымға кетті. Десе де кейбір жүрек жұтқан адамдардың арқасында ойшыл, дана аталарымыз Абай мен Шәкәрімнің бір-екі фотосы жасырын сақталып, біздің заманымызға жетті.
Соның бірі – 1896 жылы Абай екі әйелінен туған ұлдарымен бірге түскен суреті. Ортада отырған Абай 51 жаста. Елағасы ретінде кемеліне келіп, кемеңгерлікке жеткен шағы. Сонымен қатар ол тоғыз баланың әкесі және сегіз немере сүйіп отырған ардақты ата. Абайдың оң жағында бәйбішесі Ділдәдан туған тұңғышы Ақылбай 35 жаста, соның өзінде 5 баланың әкесі. Сол жағында екінші әйелі Әйгерімнен (Шүкіман) туған ұлы Тұрағұл 21 жаста, әлі үйленбеген. Екеуі де қазақ әдебиеті мен мәдениетінде өзіндік із қалдырған тұлғалар.
Бұл фото Семейде Н.Кузнецов фотосалонында түсірілген екен. Түпнұсқадағы көлемі – 9 х13см. Суретті жазушы Мұхтар Әуезов 1941 жылы 6 ақпанда актісі бойынша Абай мұражайына өткізіпті. Егер бұл фото Мұқаңның қолына тимегенде бүгінге жетпей де қалуы кәдік еді.
Кемеңгер қаламгер музей қорының тіркеу кітапшасына: «Абай с сыновями Акылбаем и Турагулом (подлинник) снято 1896 году в Семипалатинске фотографом Н.Кузнецовым. В дар музею Абая от Мухтар Омархановича Ауезова» деп жазып, қол қойған.
Бұл суреттің тағы бір түпнұсқасы Абайдың «Жидебай-Бөрілі» мемлекеттік тарихи-мәдени және әдеби-мемориалдық қорық-музейінің қорында сақтаулы тұр. Бұл фотоны 1941 жылғы 6 наурызда №40 қабылдау актісі бойынша қорық-музейге тапсырған Қайым Мұхамедханұлы. Қайым аға фотоны ұстазы Мұхтар Омарханұлынан алған көрінеді.
Қайыржан КҮЗЕМБАЕВ,
Ұлттық музейдің ғылыми қызметкері
