Оқиға қалай басталды?
Қаржы нарығы ашыла сала бірқатар қор индекстері құнын жоғалта бастаған. Кейінірек бұл дағдарыс үдеп кетті. Dow Jones бір күн ішінде 1175 пункт жоғалтып, 4,6 пайызға құлдырады. Соңғы рет мұндай жағдай 2011 жылы байқалған-ды. The Guardian басылымы Dow-дың мұндай жағдайға тап болуы тарихта мүлдем кездеспегенін айтады. Соңғы рет Dow 2008 жылы жаһандық дағдарыс кезінде 777 пунктке құлдыраған болатын. Газеттің ақпаратына сүйенсек, Уолл-стрит кейінгі алты жылда мұндай деңгейге дейін түскен емес.
BBC-дің хабарлауынша, Dow-дың дүмпуі басқа қор индекстеріне де әсер еткен. Нәтижесінде S&P 500 ‒ 4,1 пайызға, Nasdaq 3,78 пайызға төмендеген. АҚШ-тағы қор биржасындағы дүрбелең әлемнің басқа бөлігіндегі қаржы нарығына әсер етіп, жағдайды ушықтырып жіберді. Мәселен, Гонконгтағы Hang Seng нарықтағы құнын 5 пайызға жоғалтса, Оңтүстік Кореядағы Kospi ‒ 2,6 пайыз, Аустралиядағы S&P/ASX 200 индексі 3,2 пайызға төмендеді. Жапониядағы кейбір қор индекстері жеті пайызға дейін құлдыраған.
Бұл оқиға қалталы азаматтарға да оңай тиген жоқ. Әлемнің бірқатар миллиардері бір күн ішінде қыруар ақшадан айырылды. Әсіресе Berkshire Hathaway инвестициялық компаниясының басшысы Уоррен Баффет бір күнде 5,1 миллиард долларға «кедейленіп» шыға келген екен. Facebook-тің негізін салушы Марк Цукерберг те қаржы биржасының кесірінен 3,6 миллиард долларынан айырылды. Әлемдегі ең бай адам Amazon компаниясының басшысы Джефф Безос 3,3 миллиард долларын жоғалтыпты. Бұдан бөлек, шартараптың ауқатты тұрғыны саналатын бірқатар байлар қор индексі құлауының зардабын тартты. Жалпы, инвесторлар 1,25 триллион доллар ұтылған.
Әлем назарын өзіне аударып отырған биткойн да құнсыздана түсті. BBC арнасының деректеріне сай, сейсенбідегі оның бағасы 6000 доллардың шамасында тұрақтаған. Естеріңізде болса, былтырғы қарашада биткойнның бағасы 20 мың долларға бір-ақ секірген еді. Бұған дейін АҚШ пен Ұлыбританияның үлкен банктері өз тұтынушыларын аталған электронды ақшаны сатып алуға тыйым салған-ды.
Қаржы нарығы неліктен құлады?
Guardian басылымы қор биржасының құлдырауын былай түсіндіреді. Осыған дейін экономистер мен сарапшылар кейбір үлкен нарықтардың биылғы инфляцияның 3 пайызға көбейгенін орталық банктер дамыған елдер үшін тиімді деп есептейтінін ескерткен-ді. АҚШ-тағы орташа айлық жалақы мөлшерінің 2,9 пайызға өсуі жөніндегі ресми деректер өткен аптада бұл қауіпті шындыққа айналдырды. Өз кезегінде бұл дүкендердегі бағаның өсіп, экономиканы тұрақтандыру үшін пайыздық мөлшерлеме деңгейінің көтерілу қаупін тудырды. Нәтижесінде инвесторлар ақшаның құнсыздануынан пайда тауып қалу үшін қаржысын жұмсауға тырысады, делінген Guardian басылымындағы мақалада.
CNN қор биржасының құлдырауына инвесторлардың елдегі салық реформасын ескермегенін себеп ретінде келтіреді. Арна өткен күзде Морган Стенлэйдің салықты қысқарту экономикаға кері әсер етуі мүмкін екенін болжағанын айтады. Bloomberg мәселенің туындауын мынандай себептермен түсіндіреді. Біріншіден, АҚШ-тағы экономиканың инфляциясыз тұрақты өсуі қор нарығы үшін кері әсерін тигізген. Екіншіден, қысқа мерзімде акциялардың көптеп сатып алынуы қор индекстерінің арзандауына әкеліп соқты. BBC арнасы АҚШ қор нарығының мұншалықты шайқалуына үлкен инвесторлардың өз акцияларын сатып, пайыздық мөлшерлемесі жоғары басқа қаржы құралдарына салуы әсер етті деп есептейді.
Мұның салдары қандай болмақ?
Guardian басылымының пікіріне сүйенсек, әлемнің көптеген дамушы елдері шетелден доллармен қарыз алғандықтан, қызмет көрсету құнының өсуінен зиян шегеді. Әйтсе де, мұның екінші жағы бар. АҚШ экономикасының қарқын алуы дамушы мемлекеттерден келетін тауардың құнын өсіріп, аталған елдерге мол пайда әкелмек. Басылым Еуроодақта пайыздық мөлшерлеменің өсуі неғайбыл екенін айтады. Яғни еуроның құны долларға қарағанда өсіп, қарт құрлықтағы мемлекеттердің АҚШ-қа тауар экспорттау-
ын қиындатуы мүмкін.
CNN әзірге қаржылық дағдарыс туралы айтуға ерте деп есептейді. Арнаның пайымдауынша, қор биржасындағы дағдарыс инфляцияның алғашқы белгілері болуы ықтимал. Сондықтан алдағы уақытта бағаның тұрақтануы күтіліп отыр. BBC-дің сарапшылары да осындай пікір ұстанады. Арнаға сұхбат берген Rathbones брокерлік компаниясының директоры Джейн Сиденхам оқиғаны дағдарыс емес, тұрақтану деп есептейтінін жеткізген.
«АҚШ қаржы министрі Стивен Мнучиннің айтуынша, индекстердің құлауы үлкен түйткілдің белгісі емес. «Ешқандай жүйелі мәселе жоқ. Нарықтың мұндай құбылуы қаржылық тұрақтылыққа қауіп төндіреді деп ойламаймын», деді ол Конгресстің жиынында. Сарапшылар бұған дейін қор биржасы тұрақты өсіп келгендіктен, мұндай құлдырауды болжаған еді», деп хабарлады BBC.
Сарапшылардың мұндай пікір білдіруі бекер емес. Өйткені Уолл-стриттегі жағдайға қарамастан, Dow Jones-тің индекстері өткен жылғы деңгеймен салыстырғанда 20 пайыз жоғары тұр. Қор биржасы жабылар тұста нарықтағы жағдай тұрақталып, индекстер қайта көтеріле бастады. Осылайша АҚШ-тағы қаржылық мәселе әлемді дүр сілкінтіп алды.
Шолуды әзірлеген
Абай Асанкелдіұлы,
«Егемен Қазақстан»
