Кейбір қазақ зерттеушілерінің жазбаларында Томиристің есімі түрліше аталады. Тамаша, Томырыс, Тұмар т.б. Томирис есімі 2005 жылы шыққан «Жүз тұңғыш» атты кітапқа енген. Бұнда «Сақтан тараған массагет тайпасының тұңғыш әйел патшасы. Парсылар державасының негізін қалаған Камбистің ұлы Кир патшаны біздің дәуірімізге дейінгі 529 жылы жеңіп, соғыста өлтірген тұңғыш әйел қолбасы» делінген.
Жақында облыстық қазақ драма театрында «Томирис» атты тарихи драманың премьерасы болды. Бардық, көрдік. Маған бұл спектакльдің режиссерлік шешімі ұнамады. Би мен пластикалық қозғалысқа қойылған дүние екен. Менің қолыма қалам алғызған да осы нәрсе еді. Театр – ұжымдық өнер десек, сол ұжымның негізгі бір мүшесі – режиссер. Режиссерлік мамандық хақында бүгінгі театр зерттеушілері мен бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері қаншалықты дәрежеде жазып жүр деген мәселе әркімді-ақ мазалайтыны даусыз. Менің айтпағым: режиссер Дина Жұмабаеваның сахналаған «Томирис» тарихи драмасы жайында еді. Қазіргі заманда біз тарихи тұлғаларды қалай сомдаймыз? Қалай ойнаймыз?.. Тарихи тұлғаларды, патшаларды, батырларды көруге шөлдеген жұрт нені көргісі келеді? Баяғының адамдары қалай сөйлеген, қалай күлген, қалай жүрген?.. Міне соны көргісі келеді. Ал пластикалық биді, айналып түскен сальтоны халық күнде көріп жүр ғой. Кейінгі жылдары осындай үрдістегі қойылымдар белең алып барады. Сондай қойылымдармен не айтқысы келеді екен? Шашы жалбыраған, кешке дейін жанын жұлып жеген Тұмар ханымды көрдік. Сөз деген жоқ. Сөз қадірі кетті. Сөзбен де көп әрекеттердің астарын ұғындыруға болады ғой. Жартылай жалаңаш батырларымызды көріп, терең ойға баттым. Тұмардың тұлға болып тұратындай тұсын көре алмадым. Биге қойылған шайқас, биге қойылған көріністер. Музыкасы да миды жеген мистикалық бірдеңе. Құдды бір, модерн-балет театрында отырғандай болдым.
Менің осынау айтып жатқандарымның актерлерге қатысы жоқ. Сахнадағы ұлы мәртебелі актерлер қауымының кінәсі жоқ қой. Режиссер тапсырма береді, актер соны жанын салып ойнап шығады.
Қайран, сөз қадірі. Қара сөздің майын ағызып сөйлейтін классикалық қойылымдар. Қазір ондайлар көзден бұл-бұл ұшып барады. Классикалық сөз саптау және қазіргі заман тілі деген бар. Классиканы классиканың тілімен, қазіргі заманды қазіргі заман тілімен қою керек қой. Үрдісінен айырылған ұлт құриды. Біз классикалық дүниелерді қазіргі заманға лайықтаймыз деп құримыз. Бұл дұрыс емес. Режиссерлердің былай ақталатыны бар: «Бұрынғыны қазіргі заманға лайықтап қоймасаң, көрермен көрмейді, келмейді». Би мен айқай, жарқ-жұрқ еткен техникалық эффект, тарс, тұрс!.. Мұндайдан қандай тағылым аласың? Әрине мен театр сыншысы емеспін. Бұл барлық режиссерлерге қатысты емес. Жақсы режиссерлер бар. Бірақ біздің, сахнадан көркем дүние көргіміз келеді. Қазақ драма театры мұндай дүниелерді қоя берсе, драма театры емес, модерн-балет театрына айналып кетпей ме?! Театр өнері не боп барады? Костюм-шалбар киіп, бөкебай (шарф) таққан Гамлетті де көрдік. Бір күні, басына кепка киген, қолында телефоны бар, шпагатқа отырған Төле биді де көреміз-ау.. деп қорқамын. Мен мұны көрермен ретінде айтып отырмын. Қазақпын! Соның ішінде қаймағы бұзылмаған қазақпын.
Спектакль бітті. Әйтеуір дәстүр бойынша шапалақ ұрып жатыр. Біреу көріп ұрып жатыр, біреу еріп ұрып жатыр. Мен де орнымнан тұрдым, шапалақ ұрмадым. Қарасам, қасымда бір жас қыз тұр екен. Ол да шапалақ ұрмай тұр екен. Бұрылып қарадым да: қалай, спектакль ұнады ма? – деп сұрай салдым. Жоқ, – деп басын шайқады. Еее, – деп ішімнен бір күрсіндім де, театрдан шығып жүре бердім. Маған бұл спектакль ұнамады. Ешқандай тағылым, әсер алмадым.
Адам, өзіне ұнайтын нәрсесін көргісі келеді. Өзіне ұнаған нәрсені мойнына тұмар ғып тағып алады. Өзіне ұнағанын іздейді. Қайда менің ұнарым? Қайда менің Тұмарым?!
Фархат ОМАРБЕКОВ,
музыкалық продюсер
ТАРАЗ
