Міне, содан бері де 5 жылға жуық уақыт өтті. «Асауға тұсаудың» әр қойылымы көз алдымда. Катарина осы уақыт аралығында керемет кемелденді. Сомдаған бейнесінің бояуын қалыңдатып, ешбір баламаға баланбайтын өзінің ғана Катаринасын өмірге әкелді. Көпшілік қауым кезіндегі 1943 жылы қойылған О.Пыжова мен Б.Бибиковтың «Асауға тұсауындағы» Шәкен Айманов ойнаған Петручио мен Хадиша Бөкееваның Катаринасын үнемі мысал ретінде әңгіме өзегіне айналдырады ғой. Ал мен бүгінгінің актрисасы – Айнұр Рахипованың Катаринасын айтқым келеді. Бұл – актерлік шеберліктен бөлек, шынайы маңдай тер, толассыз еңбектің Катаринасы! Петручиодай жігіт серісінің сүйгенін ойнау актрисадан ішкі тереңдік, сан қатпарлы мінез бояуынан өзге, физикалық күш-жігер мен пластикалық органиканы талап етеді. Одан басқа, М.Әуезовтің құнарға бай поэзия тілімен аударылған тәржімасын қосып қойыңыз. Осының бәрінің басын қосып, шашауын шығармай сайрату – кез келген актрисаға қол емес. Катарина – мықтылардың үлесі!
Драматургия дүлдүлі Қалтай Мұхамеджановтың сөзімен айтсақ, Шекспир шығармасын сахнаға қою – әрбір өнер иесінің бұғанасы бекіп есеюіндегі ұлы емтихан. Айнұр үшін де Катарина, сөзсіз, сондай тағылым мен шеберлік мектебі болғаны анық!
...Әне, сахнаға қамшысын оңды-солды сілтеп, адуындығымен, тентектігімен талайды тайсалдырып асау да ерке Катарина шықты. Рөл жауапкершілігі Астана қалалық Жастар театрының талантты актрисасы Айнұр Рахиповаға жүктеліпті.
Шекспир суреттеген Катарина қандай еді? Пьеса желісі әу баста актрисаға тұрпайы, тілге өткір, бірбеткей болуды міндеттейді. Алайда ол кейіпкер Катаринаның табиғи болмысы емес еді. Бұл мінез оның өзі өмір сүрген надан да екіжүзді ортаға, маңын торуылдаған тоғышар топқа көрсеткен іштей қарсылығы болатын. Бойжеткен бойында асаулық та, тентектік те, еркелік те бар. Оны көптен ерекшелейтін «катариналық» қасиеті – жан, рух еркіндігі. Күйкі, бейшаралық өмір оған жат. Айнұр кейіптеген Катарина, міне, бізді осыған илантты. Кезінде аталған бейнені бүтін образ биігіне көтерген Халық әртісі Хадиша Бөкеева жолын жалғаған Айнұрдың кейіпкер болмысын барынша бойына сіңіруге тырысқаны көрініп тұр. Есімі аңызға айналған Хадиша Бөкеевадай талант ойынынан кейін Шекспирдің «ақылды тентегін» тұп-тура 70 жылдан кейін Айнұр өзгеше жаңғыртты. Дұрысы, жарқыратты. Жай ғана ойнап қойған жоқ, ол – Катаринаны ғаламат бейне биігінде бедерледі!
Иә, кез келген рөлді бейне биігіне шығару – актерден тек сыртқы сұлулықты ғана талап етпейді, есепсіз маңдай тер еңбек пен толассыз ізденісті де міндеттейді. Әсілінде, «сахна сұлулықты сүйеді» деп жатамыз. Әрине, әсемдік көз қуантады. Ал сол сұлулықпен қатар тұлға бойында қажымас қажыр, жанкешті еңбек егіз өрілгенде, міне, нағыз өнер сонда туады. Актер халқы үшін бұл жауапкершіліктің жүгі тіпті ауыр. Ізденіс, ізденіс және ізденіс болған кезде ғана бойдағы талант өз тұғырына қонады. Катарина рөлі арқылы Айнұр көрерменіне соны дәлелдеді. Бүгінде Шекспирдің «ақылды тентегі» актрисаның бойтұмарына айналды. Қалың көрермен Айнұрды бірауыздан Катарина деп танып үлгерді. Әрине оның да астарында өнерге деген жанкештілік жатыр. Сөзіміз дәлелді болу үшін айта кетейік, актрисаның Катарина бейнесіне келудегі осы еңбегі лайықты бағаланып, 2017 жылы Түркістан қаласында өткен қазақтың тұңғыш режиссері Ж.Шаниннің 125 жылдығына арналған Түркі әлемі театрларының «Театр көктемі – 2017» Халықаралық фестивалінде Катарина рөлі үшін «Үздік әйел бейнесі» жүлдесін еншіледі. Бұл да өнердің өз деңгейінде мойындалуы деп білеміз.
Актриса Катаринаға дейін де талай рөлдерді кемеліне келтіре кейіптеді. Атап айтар болсақ: Ш.Айтматов пен Ә.Кекілбаевтың «Шыңғысхан» әфсанасында – Гүрбелжің сұлу, «Жан азабында» – Бұғы-Ана, Н.Гогольдің «Ревизорында» – Шпекина, Д.Саламаттың «Мәңгілік махаббат сазында» – Гүл, Ғ.Мүсіреповтің «Қозы мен Баянында» – Баян, С.Раевтың «Меккеге қарай ұзақ жолында» – Ремарка, Н.Оразалиннің «Шырақ жанған түнінде» – Нұргүл, Ә.Кекілбаевтың «Нартәуекелінде» – Топыш және тағы басқа бейнелер актриса сараптауында өзінше өрнек түзіп, бір-біріне ұқсамайтын кейіпкерлер галереясын түзді.
Мәселен, режиссер Нұрқанат Жақыпбай сахналаған Ш.Айтматовтың «Жан азабы» спектакліндегі Айнұр жасаған Бұғы-Ана бейнесі өзінің ішкі драмалық қуатымен көрерменін сан түрлі сезім сілеміне жетеледі. Жан дүниесінің ішкі талас-тартысына құрылған драмалық күй сахнагер ойынында сәтті сарапталады. Актриса бойындағы қуаты мықты ішкі рухани тереңдік көрерменнің жан дүниесін бір сәт те бейтарап қалдырмайды. Спектакль бойында Бұғы-Ана, Найман ана секілді психологиялық бояуы қалың ролдердің шашауын шығармай, бір өзі бірнеше кейіпкердің амплуасына еркін ауысып, шыңдалған шеберлік шыңында келісті бейне түзуі – өнер иесінің актерлік алапат қуат-күші мен кәсіби қарымын әйгілеп тұрғандай. Актриса кейіпкерінің көңіл күй қатпарларына тұнған ішкі трагедиялық күйді, ащы драмалық зарды қанын сорғалата отырып көрерменіне шынайы жеткізе білді. Оны көрермен де сөзсіз сезді. Шымылдық жабылған сәттегі толассыз қошемет – соның айғағы.
Айнұрдың кейіптеуіндегі тағы бір шоқтықты бейне – қырғыз драматургі С.Раевтың «Меккеге қарай ұзақ жол» әфсанасындағы – Ремарка рөлі. Актриса өмір мен өнердің ара жігін ажыратудан қалған, қиялға шектен тыс беріліп кеткен шығармашылық адамның жан дүниесіндегі нәзік иірім, қияли мінездерді шебер жеткізеді. Өзінше кербез, өзінше сылаң. Әрекеті шынайы, қай қимылы да сөз мағынасына, кейіпкер табиғатына сай өзін ақтайды. Образдың шынайылығы сол, Ремарканы қойылымның алғашқы бөлімінде сахнаның падишасы деп қабылдаған сіз, екінші бөлімде мүлдем басқа қырынан танисыз. «Ерекше бір сахналық көріністі ешнәрсемен толтыра алмай қалғанда немесе немен толтыратынын білмеген сәтте, автор драмалық үзінділеріне мәнерлік пен образдық теңеулерді таба алмай, өзінің әлсіздігін сезінгенде, мен шығамын. Шығармасының бос жерлерін менімен тығындайды. Мен – Ремаркамын. Сыншылар мені көбінесе – Штамп, Ескілік, Қарабайырлық – бір сөзбен айтқанда, Фальш (Жалғандық) деп атайды». Кейіпкердің өзі айтпақшы, ол – Ремарка, кәдімгі театр Ремаркасы. Ол ешуақытта сөзі бар рөл ойнаған емес, ол – сөзі жоқ рөл, яғни ишара, белгі, аллегория... Бір сөзбен айтқанда, көлеңке. Бұл жердегі театр да, Ремарка да – шартылық. Тағы да өз танымыңызға жүгінесіз. Сырттай өзін падишаһ көрсеткенімен, іштей қуыс, жай ғана кеңістікті толтырып жүрген көлеңке бейнелердің айналаңызда да толып жүргенін есіңізге аласыз. Бұл актриса ойынының жеңісі!
Бір-біріне мүлдем ұқсамайтын, бірақ барлығын тек Айнұрға тән өжеттік пен өрлік, жанкешті еңбекқорлық біріктіретін сан салалы, түрлі характерлі бейнелер өнер иесінің шығармашылық биографиясында жетіп артылады. Және ол бейнелердің барлығы да Катарина рөліне бастар актриса ізденісінің алғашқы баспалдағы еді.
...Кезекті қойылым аяқталды. Режиссер Нұрқанат Жақыпбайдың «Асауға тұсау» комедиясы. Шымылдықтың арғы бетінде Катарина тұр. Айнұр жоқ. Кейіпкер бейнесінен әлі шыға қоймаған... Жанына бардым.
Қолын алып, құттықтадым. Ол: – Әлі таңғалдыра алмадым ба? – деп әзілдей тіл қатты. ...Мен үнсіз ғана жымидым. Ол жымиыста қандай мойындаудың жатқанын актриса сезбеді, білем. Бірақ, дәл сол сәтте оның жанарынан Катаринаға ғана тән өжет өткірліктің астарында жасырынған ғаламат нәзіктікті аңдадым. Міне, нағыз АКТРИСА!
Назерке ЖҰМАБАЙ,
«Егемен Қазақстан»
