Осы ақпаратты Facebook парағымызда бөлісіп, марқұмның ағайындарына іздеу салғандардың бірі біз едік. Арада үш жылға таяу уақыт өткенде алыстағы Америкадан Виара Смаилова есімді қолданушы хабарласып, «Біз атамызды таптық, ақпаратты бөліскеніңізге рахмет!» деп жазыпты. Міне, қызық!
«ОБД Мемориал» сайтындағы деректерге қарағанда, Калин Кинжигалиев 1903 жылы Батыс Қазақстан облысы, Камен ауданы, Паник ауылында туған, 884 атқыштар полкінде қызмет еткен аға лейтенант. Сталинград түбінде қолға түскен, әуелі Сталаг, кейін Офлаг лагерінде болған. Тұтқын нөмірі – 27 730 жазылған фотосуреті де сақталған. Ол 1943 жылдың 21 мамырында осы лагерде қайтыс болыпты.
«Хабарсыз кетті» деген тілдей қағаздан басқа дерек білмей, майданға кеткен ағаларын өмір бойы жоқтап кеткен жанның бірі – өз әкеміз еді. Соғысқа кеткен ағалары туралы әлі күнге еш мәлімет таппаймыз. Ал мынау – нақты дерек қой! Әрі марқұмның соңғы суреті қолға тиіп отыр. Ақылға сыймаса да «қаза тапты» деген ауыр хабардың өзі сүйіншідей болып естілетін жағдай.
– Қален Кенжеғалиев (дұрысы осылай екен – Қ.Қ.) туралы деректі үш күн бұрын алғаш көріп, «аты-жөні әжеміздің майданға кеткен күйеуіне ұқсайды екен» деген ой келді. Сөйтіп басқа да мәліметтерін қарап, «әйелі Зоя» деген жазбаны оқыған соң күмәнім қалмады. Зияда әжемізді бәрі «Зоя» деп атайтын. Алматыда тұратын Света апайыма хабарласып, суретін көрсеттім. Иә, Света суреттен әкесін таныды! Бұл – күмәнсіз біздің атамыз екен! – дейді бүгінде Флорида штатында тұратын Виара.
Марқұмның жесірі Зияда Отарбаева 1910 жылы туған екен. Біләл Отарбаев есімді алғашқы күйеуінен Гүлбахрам есімді қызын 1934 жылы көрген. Бірақ көп ұзамай Біләл қайтыс болады. Бұдан кейін Зияда біз сөз етіп отырған Кенжеғалиев Қаленге тұрмысқа шыққан. 1941 жылы 14 ақпанда Света дүниеге келеді. Соғыс басталысымен ауылда сауда саласында қызмет етіп жүрген Қален майданға алынады. Света әкесінен үш айлығында қалған.
– Әжеміздің көрмеген қиындығы жоқ. Екі қызын жалғыз асырап жеткізген. Үлкен қызы, менің анам Гүлбахрам 1950 жылдары Алматыдағы музыка училищесіне түсіп, кейін Абай атындағы опера және балет театрында ән айтты. 1957 жылы анасы мен сіңлісін Алматы қаласына көшіріп алған да менің анам. Әжеміз 1989 жылы Алматыда қайтыс болды. Света апайдың үйінің төрінде жап-жас Қален мен Зияданың бірге түскен суреті әлі күнге ілулі тұр. Бірақ әжеміз көзі тірісінде күйеуі туралы еш дерек біле алмай кетті, – дейді Виара.
Біз осы Виараның көмегімен Орал қаласында тұратын зейнеткер Жамал Оразалиеваны тауып алдық. Жамал Қампашқызының анасы Гүлжиян Кенжеғалиева – Қален Кенжеғалиевтің туған қарындасы екен. Бұл анамыз да өмірде жоқ, 1998 жылы қайтыс болған.
– Біз анамыздың өтінішімен нағашымыз туралы деректі көп іздедік. Жергілікті әскери комиссариаттан бастап Мәскеуге дейін талай хат жаздық. Бірақ «хабарсыз кетті» дегеннен басқа жауап болмады. Зияда апаймен жиі араласып тұрдық. Жарықтық жақсы кісі еді. Қайынсіңлісін, оның балалары – бізді ерекше сыйлаушы еді. Алматыда болғанымда біраз уақыт сол үйде тұрғаным бар. Қален нағашымның фотосуреттері көп болатын, альбомға мұқият сақтап қоюшы еді, – дейді Жамал апай.
Деректерге қарағанда, Қален Кенжеғалиев қайтыс болған Офлаг лагері – қолға түскен Қызыл армия офицерлеріне арналған түрме болыпты. Вюрцбург қаласына таяу жерде Төменгі Франкониядағы Хаммельбург полигоны аумағында тұрған лагерьде 1941-1945 жылдары 18 мыңнан аса совет офицері болған екен. Әйгілі генерал Карбышев те осы жерде болғаны айтылады.
– Өмір қызық қой. Інімнің баласы Руслан Оразалиев былтырдан бері Германияда докторантурада оқып жүр. Мына хабар шыққан соң-ақ Русланға тапсырма беріп, нағашымыздың зиратын іздестірдік. Өкінішке қарай, бұрынғы лагерь орнында бүгінде өндірістік кешен салыныпты. «Бұл жердегі бауырластар қабірі басқа орынға көшірілді» дегеннен басқа әзірге нақты мәлімет таппай отырмыз. Бірақ Руслан сол жерде Құран аятын оқып, нағашымыздың рухына дұға етіп қайтты, – дейді Жамал апай.
Туған жерден алыста, жау тұтқынында қаза тапқан қазақ офицерінен қалған жалғыз тұяқ – Света Кенжеғалиева бүгінде Алматыда тұрады. Жалғыз ұлы Ербол өмірден ерте кеткен. Жасы 80-ге таяған кейуананың құлағы тосаң екен, сөйлесе алмадық. Міне, 50 млн адамды жалмады дейтін Екінші дүниежүзілік соғыстың бір құрбаны – қазақ офицері Қален Кенжеғалиевтің тағдыры осындай.
Қазбек ҚҰТТЫМҰРАТҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
ОРАЛ
