Цифрлы эволюциядан туындайтын технологиялық өзгерістердің қарқыны мен қарымы адамзат тарихында бұрын-соңды болып көрмеген ауқымда дамитын көрінеді. Адамзат ертеңі үшін цифрлы әлемнің берер мүмкіндіктері орасан зор, сонымен бірге ықтимал қауіптері де жойқын болмақ. Ендеше, қоғамдық формацияларды қиратып, егемен ұлттардың даму бағдарламаларын басқа арнаға бұрып, мемпакеттерді күйретуге қабілетті цифрлы технологиялардың тегеурінін бағындыратын ұлттық әлеуетіміз бар ма? Цифрлы дәуірдің ақпарат тасқынына шайылып кетпей, әлемдік бәсекелестік бәйгесіне ілесу үшін ұлттық интеллектуалды әлеуетімізді қалыптастыра алдық па? Міне, төңірегімізді түгел торлаған төртінші өнеркәсіптік төңкерістің егемен еліміздің ертеңіне төндіретін сын-қатерлерінің алдын алудың алғышарттары осы болмақ.
«Цифрлы Қазақстан» бағдарламасын қабылдап, еліміздің барлық өңірлеріне мыңдаған шақырым оптикалық-талшықты кабельдер жүргізіп, миллиондаған тұрғындарды кең жолақты интернет желісіне қосқаннан іс бітпейді. Әрине бұл да маңызды қадам. Егемен еліміздегі цифрлы бағдарламалардың басты мақсаттарының бірі – ұлттық ақпараттық жүйенің жоғары дәрежеде қорғалуы. Ал тәуелсіз Қазақстан Республикасының ақпараттық кеңістігінде Ресей телеарналары түгелге жуық тәулік бойы кедергісіз хабар таратып тұрғанда, қандай ақпараттық қауіпсіздік туралы сөз қозғауға болады. Елімізде ерекше бір тосын жаңалық бола қалса, мемлекеттік төл телеарналардан бұрын Ресей ақпараттық орталықтары бұл хабарды өздерінің қажетінше өңдеуімен өз телеарналары арқылы таратады. Яғни бөтен елдің ақпараты қазақстандықтардың сұранысын қанаттандырып, санасына сіңіріледі.
Ұлттың интеллектуалды әлеуетінің негізі, әлемдік бәсекеге қабілеттілігінің басты көрсеткіші – сапалы білім, сындарлы ғылым. Білім жағынан кенжелеп қалдық деп айта алмаймыз. Еліміздегі сауаттылық көрсеткішінің деңгейі 99,8 пайызды құрайды. Жоғары оқу орындары жүйесі – қазақстандық білікті кадрларды қалыптастыратын және еліміздің интеллектуалды әлеуетін дамытатын орта. Қазір Қазақстандағы жоғары оқу орындары 200-ден астам мамандық түрі бойынша кадрлар даярлайды екен. 1990 жылмен салыстырғанда еліміздегі ЖОО-ларда оқитындар саны үш есе артқан. Оның үстіне 10 мыңдай қазақстандық дүние жүзінің беделді университеттерінде білім алып жатыр. Бүгінде Қазақстан жоғары оқу орындарының саны жағынан әрбір миллион тұрғынға шаққанда Ұлыбритания, Германия, Жапония сияқты дамыған елдердің өзін басып озыпты. Алайда ЖОО-лар жүйесіндегі сандық көрсеткішке сапалық деңгейі мүлде сәйкес келмейді.
Цифрлы технологиялардың қуатын төл экономикамыздың дамуына жұмыс істететін негізгі күш ұлттық ғылым саласы және өзі таңдаған ғылыми тақырыбына саналы ғұмырын арнап ізденетін жас та білімді, нағыз ғалымдар (фанатиктер) болмақ. Өкінішке қарай, бұл салада да ауыз толтырып айтар жетістігіміз жоқтың қасы. Соңғы жылдарда қазақстандық ғылымның терең тоқырауға ұшырағаны, ащы да болса ақиқат. Ғылыми атақтарынан ат үркетін «ғалымдардан» көз сүрінеді. Бірақ ұлттық ғылымымыздың абыройын асқақтататын Қаныштар жоқ. Ғылыми атаққа ие болу тамыр-таныстық пен бедел бизнесіне айналған. Шенеунік атаулының түгелдей дерлік ғылым докторы атанулары соның айғағы. Ғылыми зерттеулердің иісі мұрнына бармайтын «академиктер» қоғам дамуына қажетті жаңалық ашатын орталықтарды непотизм (туыстық-жиеншарлық) ордасына айналдырған. Осының салдарынан Қазақстан ғылымы экономикадан мүлде қол үзіп қалған. «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасы бойынша қолданысқа енгізілетін озық технологияларда отандық ғылымның ешқандай қолтаңбасы жоқ. Ғылыми қамтымды экономика құру мақсатында нағыз ғылымды дамытпай, таңдаған тақырыбы жолындағы ізденіске ғұмырын сарп ететін таза ғалымдар тәрбиелемейінше, цифрлы технологиялар дәуірінде ұшпаққа шыға алмаймыз. Цифрлы эволюцияның барар бағытын дұрыс болжау арқылы Қазақ елінің даму жолын айқындау үшін жоғары білім мен ғылым саласында түбегейлі бетбұрыс ауадай қажет.
Мемлекет басшысы «Қазақстан жолы-2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Жолдауында алдағы 10-15 жылда ғылыми қамтымды экономикалық базис жасауымыз керектігін, онсыз біз әлемнің дамыған елдері қатарына қосыла алмайтынымызды, мұны тек дамыған ғылым арқылы шешуге болатындығын атап айтқан. Ғылыми қамтымды экономика құру – ең алдымен, Қазақстан ғылымының әлеуетін арттыру. Сондықтан Мемлекет басшысы қазақстандық экономиканың жаңа жоғары технологиялық салаларын құруға және ғылымды дамытуға ІЖӨ-нің 3 пайызы деңгейінде қаржы бөлуді күн тәртібіне қойып отыр.
Азаматтары білімді, мамандарының кәсіби біліктілігі жоғары, инженер-техникалық ғалымдары ғылым мен экономиканы құстың қос қанатындай дамытқан елдің ғана цифрлы өркениеттегі өрісі кең болмақ. Адамдарының рухы биік, денсаулығы мықты, адамгершілік танымы таза, кәсіби біліктілігі берік елдің ғана цифрлы технология дәуіріндегі бәсекеде бәсі жоғары. Елбасы атап көрсеткендей, «ақылды ұлт өзінің ұлттық рухынан, тілі мен дінінен ажырамай цифрлы ортаға бейімделуі» қажет.
Жылқыбай ЖАҒЫПАРҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
