Самаладай жарқыраған кең сарайдың қақ ортасына құрылған мольберттің алдында балуан денелі жігіт ағасы тұр. Жай тұрған жоқ, сол қолына уыстай ұстаған түрлі-түсті пастельдерді кезек-кезегімен алып, кезекті кейіпкерінің кескінін жылдам мәнерде салып жатыр. Кескін болғанда, шарж сурет. Қимылына көз ілеспейді-ақ. Ара-арасында әлдебір күлдіргі әңгімелерді айтып, натурада тұрған кейіпкердің ішек-сілесін қатырып қояды. Енді бірде құдды шаршы алаңдағы боксшыдай алдындағы адамға төніп келеді де, лезде екі-үш қадам артқа шегініп кетеді. Лып етіп оң жағына, тағы бірде шалт қимылдап сол жағына шығады. Өзінің сурет салудағы мәнері осы. Сондағы іздегені – натурашының нақышты образы...
Бұл жігіт қарағандылық суретші – Қайрат КЭЙ-КЭЙ Кожухов. Бір қызығы, оның есімін Қарағандыны айтпағанда, елімізде көп жұрт біле де бермейді. Есесіне, ол халықаралық деңгейде танымал болып үлгерген қылқалам шебері. Көбіне әзіл сурет – шарж сызады, керек жерінде қылқаламды майлы бояуға малып, картина да салады. «Қайрат КЭЙ-КЭЙ» деген бүркеншік ат ағылшын тіліндегі қос «К» әрпі: «Қайрат Қанатұлы Кожухов» деген есім-сойының қысқарған нұсқасы. Суретші аты-жөнінің тура төлқұжаттағыдай жазылуына қатты мән береді. Себебі шетелдегі іскерлік қарым-қатынаста жүрген әріптестері ныспысындағы қандай да бір өзгерісті түсінбей қалуы әбден мүмкін деп сақтық етеді өзі. Халықаралық деңгей демекші, Қайрат Қанатұлының әр жылдары Мәскеудегі дүниежүзілік және Франциядағы Канн кинофестивальдерінде атақты киноактерлерге салған достық шарждарының көрмесі әлденеше рет табыспен өткен.
Қайрат КЭЙ-КЭЙ Қарағандының маңындағы серіктес қала Саранның тумасы. 1977-81 жылдар аралығында Алматыдағы Абай атындағы педагогикалық институтты көркемграфика факультеті бойынша тәмамдаған. Кәсіби білім алғаннан бергі бүгінгі күнге дейін ол өзінің мамандығына деген адалдықтан айнып көрген емес. Қолында – қылқалам, жүректе – сурет өнеріне деген құштарлық.
* * *
Бүгінде суретшінің өзі құрған «Monarbat» шеберханасына 20 жыл болды. «Монарбат» атауының шығу төркіні мынадай: Париждің Монмартры мен Мәскеудің Арбатының қосындысынан туған сөзжасам. Бұл екі қаладағы әлемге әйгілі осы көшелерде Қайрат КЭЙ-КЭЙ өткен ғасырдың 80- жылдарының аяғы мен 90-жылдарының басында сурет салған. Әлемге әйгілі актерлер Ален Делон, Жерар Депардье, Армен Джигарханянның, былғары қолғап шебері Майк Тайсонның және басқа да төрткүл дүниеге танымал тұлғалардың күлдіргі кескіндерін осы Монмартрде дүниеге келтірген еді. Суретші осы атақты кейіпкерлерімен күні бүгінге дейін достық рәуіштегі қарым-қатынасты сақтап қалған. Олармен хат алмасып, хабарласып тұрады.
Әлбетте Арбат пен Мон- мартрде отырып алып сурет салуға кімкөрінгеннің рухы жете бермейтін. Бұл жердегі бәсекеге төтеп беру үшін жалғыз ғана талантты болуың тым аздық етер еді. Сол себепті де жат жерде, бөгде ортада күтпеген жерден туындауы мүмкін небір төтенше жағдайларға сақадай сай дайын болуың шарт-тұғын. Ал кезінде грек-рим күресі және каратэмен кәсіби деңгейде шұғылданған Қайрат КЭЙ-КЭЙ мұндай сынақтардың талайын көріп, көше суретшісінің күреске толы мехнатты тірлігін бастан сан мәрте өткерген.
«Monarbat» шеберханасында сурет өнерінің тылсымына бойлап, қылқаламын ұштаған талай талант иесі бүгінгі күнде Қазақстанның әр қиырында, тіпті шетелдерде шығармашылықпен айналысып жүр. Түрлі байқауларда жүлде алып, топжарған шәкірттері де көп. Алайда Қайрат Қанатұлы үшін шәкірттерінің адам деген ардақты атқа лайықты болып, өмірдегі өз орындарын адаспай тапқаны әлдеқайда маңыздырақ. Мұндай ұстанымды ол «Сурет салу арқылы тұлғаны үйлесімді дамыту» деген өзінің философиялық тұжырымымен әдемі үйлестіре білген.
* * *
«Monarbat» шеберханасында бәрі де Арбаттағыдай, тіпті Монмартрге де қатты ұқсап кеткендей: сәкілерге жағалай жайғасқан сұлу бикештер қолдарындағы веерлерімен әуез тұнған ауаны наздана желпіп қояды. Залдың орта тұсына таман орналасқан шағын оркестрдің орындауындағы сырлы да сазды музыка жан әлеміңді әсерлі де жұмбақ күйге бөлейді. Екеу-үшеуден топ құрған жұрт өзара ақырын ғана әңгімелесе жүріп, қабырғалаларға қатар-қатар ілінген картиналарды, еріксіз езу тарттыратын әзіл суреттерді тамашалауға кіріскен. Бір қарасаңыз, бұл жерде кім жоқ дейсіз: түрлі стильдегі суретшілерден бөлек, фотографтар мен музыканттар, ақындар да осында жүр. Бәрі де жай жүрген жоқ. Әркім өз шаруасын күйттеп, қазаны бүлкілдей қайнап жатқан тұтас бір әлемнің ажырамас бөлшегіне айналып кеткен. Мұны Қайрекеңнің өзі бүгінгі заманның «тусовкасы» деп қалжыңдайды. «Әрине бұл сөздің қазір қадірі де қалмады ғой, дейді суретші байсалды қалпына оралып. – Мұны мен қазір «Арт-қиылысу» деп атаймын...».
Кейінгі жылдары Қайрат Қанатұлы ұлттық құндылықтарға баса мән беріп, қылқалам күшімен көне тарихымыздың тылсым сырларын, салт-дәстүріміздің озық үлгілерін кейінгі толқын жастарға, өзге ұлт өкілдеріне танытуға құлшына кіріскен. Таяуда ол «Монарбаттағы» Наурыз!» атты кеш ұйымдастырды. Әдеттегідей шеберхана ішін жанға жайлы шығармашылық атмосфера баурап алды: ұлттық музыканың әсем сазы қалықтап, бейнелеу өнерінің туындылары көз алдыңда пайда болып жатты. Hand Made стиліндегі шеберлердің қолынан шыққан ұлттық нақыштағы эксклюзивті қолөнер бұйымдары, ересектер мен балаларға арналған авторлық кәдесыйлар көрермен назарына ұсынылды. Ең бастысы, жастар, түрлі ұлттың өкілдері, тіпті қалада оқып жүрген шетелдік студенттер Наурыз мейрамының ауанымен тыныстап, кештен керемет танымдық әсер алып қайтқан еді.
Ал суретшінің жеке шығармашылығына келсек, қазіргі таңда ол «Номад», «Ақын», «Бүркітші» және «Ғашықтар» деген картиналардан тұратын сериялық жұмыспен айналысып жүр.
Сөзімізді түйіндер болсақ, Қайрат КЭЙ-КЭЙ-дің төл туындысы – «Monarbat» Қарағандыдағы шығармашылық қауымның жиі бас қосатын, тәжірибе алмасып, рухани шабыт алатын өнер ордасына айналып келеді. Бұған көз жеткізу тіпті де қиын емес: бар болғаны «Monarbat» шеберханасына бас сұғып, өнерге өзгеше көзбен қарап, өзіндік қолтаңба һәм орта қалыптастыра білген суретшінің шап-шағын әлемімен жақынырақ таныссаңыз жетіп жатыр.
Қайрат ӘБІЛДА,
«Егемен Қазақстан»
ҚАРАҒАНДЫ
