Оқу мотивациясы оқушының білім мазмұнын белсенді меңгеруді, танымдық әрекеттерді оятатын үрдіс. Білім игеру үрдісі белсенді әрекет арқылы ғана жүзеге асырылады. Бұған қоса іс-әрекеттердің түрлері мен өзіндік дәрежесі неғұрлым көп және жоғары болса, білімді игерудің тиімділігі де арта түседі. Әдетте сабақта оқушы көбіне-көп екі жұмыс атқарады – тыңдау мен жазу. Ал белсенді әрекеттер дегеніміз – өздігімен түсіну, таңдау, талдау, шешім қабылдау, жаңа мазмұн құрастыру, біліміңді бағалауға негізделген ойлану, талқылау, пікіріңді қалыптастыру, оны дәлелдей және қорғай білу, пікір алмасу мен таластыру, өзгенің пікірін тыңдап, оны қабылдау, пікіріңді жазу секілді жеке және бірлескен жұмыс түрлері.
Баланың сабаққа белсенділігін арттыру үшін алдымен оқушының тұрақты танымдық қызығушылығын оятуға тырысамын. Оның түрлері көп. Оқу материалдарының жаңалығын жақсылап айтып берсең де, оқытудың жаңа формаларын пайдалансаң да, компьютердің көмегін, интерактивті компьютерлік, мультимедиалық құралдарды пайдалансаң да оқушы назарын сабаққа қайтарасың. Екіншіден, сыныптағы әр оқушының жеке ерекшелігін де есепке алмай болмайды. Сыныпта отыз бала отырса, отызының сабақты қабылдауы, талабы, қалпы да әртүрлі. Сондықтан мұғалімнің пайдаланған әдістемесі кейде ойлағандай нәтиже бере бермейтіні де осы бала ерекшелігіне мән бермеуден деп білемін. Баланың тақырыпқа қызығушылығы әр деңгейде болады. Мұғалім қызметінің қиындығы да түптеп келгенде осында жатыр. 45 минутта сыныптағы әр баланың тақырыпты қаншалықты түсіне алғандығын, ең бастысы, оған назарын салғандығын мұғалімнің аңғара алуы еңбегінің нәтижесін көрсетеді. Бұл үшін мұғалім педагогикалық әдіс-құралдардың барлығын мүмкіндігінше пайдаланғаны дұрыс. Мысалы, менің тәжірибемде қызық жағдайлар да кездеседі. Бір оқушы өзінен жауапкершілікті талап еткеніңе қарай қалыптасады. Ал бір бала мақтау сүйеді, арқасынан қағып қойсаң, ол бар назарын тақырыпқа салады, «тау қопарады».
Ұстаз баланың ересек емес, әлі бала екенін ұмытпағаны дұрыс. Сондықтан бала қанша алғыр болғанымен, тақырыпты өткенде «қарапайымнан күрделіге көшу» принципін ұстанғаны дұрыс деп ойлаймын, соны өзімнің тәжірибемде жиі қолданамын. Осылайша оқушы күрделілігі жоғары тапсырмаларды орындауға ынталанады. Баланың меселі қайтпауы тиіс. Оқушылармен ғылыми жобаларды жасауда да осындай әдістемелер дұрыс. Оқушының ынтасын жетектеп отырсаң, ол ғылыми жұмыстар жазуға, білсем, көрсем дегенге өзі-ақ талпынады. Осындай сәттерде шәкіртімнің ойлануына, көзқарасын білдіруге батылдық танытуға үйретемін. Оқушының көңілінде сенім ұялауы керек. Сенім жоқ жерде бала кез келген кедергіден қорқатын болады.
Қазіргі кезде дұрыс пайдалана білсе компьютерлік, интерактивті құралдар оқушының сабаққа деген ынтасын оятуда көмекші құрал болады. Ал дұрыс пайдаланбаса, ол – кедергі. Кедергі дейтінім, мұғалім оқушының сабаққа, тақырыпқа, белгілі бір пәнге деген ынтасын оята алмаса интерактивті әдістер оны тез жалықтырады. Сол үшін бүгінгі мұғалімді қарқыны жылдам заман ағымына ілесетін, тек кәсіби шеберлігі жоғары адам ғана емес, рухани дамыған, шығармашыл, мәдениетті, білім құндылығын, оқушының жан дүниесін түсінетін ұстаз деп тануымыз қажет.
Бүгінгі мұғалім баланың рухани ең жақын адамы бола біле ме? Әңгіменің түйіні осында. Өмірде жоғары жетістікке жеткен кісілердің мектептегі ұстазын ерекше ілтипатпен еске алып, тіпті көзі тірі болса, олармен қарым-қатынасын үзбей, баласындай қамқорлығын көрсетіп тұратынын көріп жүремін. Сондай ұстаздың бақытты жан екенін мойындаймын. Демек, ұстаз бен мектеп партасында отырған шәкірт арасында шынайы рухани байланыс орнаған. Мұғалім баланың «бұлақ көзін» аша білген. Ұстазының өзіне деген сенімін сыйлаған шәкірт өмірде тек биіктерге ғана талпынған. Міне, осындай ұстаз болуды мен бүгінгі әр мұғалімге тілер едім.
Сайран ӨМІРЖАНОВА,
№15 орта мектебі биология пәнінің жоғары санатты мұғалімі
Қостанай облысы,
Рудный қаласы
