Бала Бағашардың жастық шағы ауыр өріліпті. Балаларын өте жақсы көрген. Кезінде өзі бағындыра алмаған биікті балаларым алады деген үмітте өмір сүрген. Ұлдары Руслан мен Бақтиярға барлық жағдайын жасаған.
Грек-рим күресінің жарық жұлдыздарының бірі, болашақ әлем чемпионы Бақтияр Байсейітовке де әуелде оңай болмағанға ұқсайды.
Бағашар үлкен ұлы Руслан Байсейітовті олимпиадашылар ізбасарын дайындайтын спорт интернаттың күрес үйірмесіне берген. Спорт интернатта Бақтиярды ұстаздары конькишілер үйірмесіне жазған екен. Кішкентайынан шамдағай, алыса кетсе ауыл балаларын атып ұратын Бақтияр Медеуге барып сырғанап жүргенімен бар ойы күресте болған.
Конькишілерді таңғы сағат алтыда тұрғызады екен. Балуандар сағат сегізге дейін керіліп созылып жатады. Сағат ондағы жаттығуға асықпай барады. Құрамаға алынған өрімдей балуандармен конькиші бұл күрессе ешкімге алдырмайды. Ақыры, әкесіне айтып жүріп, грек-рим күресіне ауысады.
Алғашқы бапкері Жаңабай Оспанов сол кезде Мәскеудің денешынықтыру институтын бітіріп, жаңа келген кезі. Білікті маман, Мәскеудегі даңқты балуандардан тәлім алған жігіт шәкірттеріне бар білгенін үйреткен. «Ағаммен күнде күресемін. Жасым кіші болса да әдісқоймын әрі пысықтаумын. Әке – балаға сыншы. Сол кезде әкемнің «осы Бақтиярым әлем чемпионы болады» деп айтқаны құлағымда қалып қойды. Жанымдай жақсы көретін әкемнің арманын орындау үшін де барымды салдым», дейді Бақтияр.
1990 жыл. Кеңес Одағының Батыры Сұлтан Баймағамбетовті еске алуға арналған жастар арасындағы халықаралық турнир. Қарсыластарын қоғадай жапырған Бақтияр финалға шыққан. Әкесі Бағашар кілем шетінен кетпейді. Алып сарайды басына көтеріп, баласына көтермеші болып жүр. Әдісі дұрыс шықпай қалса, сыбап та алады. Бақтияр күмәнсіз жеңді. Кілемге атып шыққан әкесінің айқара құшақтап, әуелете көтеріп кеткені есінде. Жүзі далау-далау болып, көзінен жас бұрқырап жүр.
Жеңімпазды марапаттау кезінде әкесін көзбен іздегенімен таба алмады. Әлгінде ғана залда қуаныштан құстай ұшып жүрген әкесі қайда кеткен?!
Көргендер айтқан. Бағашарды жуынатын бөлмеден көріпті. Қатты толқығанынан қос танауынан қып-қызыл қан фонтандай атқылап тұр дейді.
«Ештеңе етпейді, депті бақытты әке. – Балам чемпион болды ғой, қаным бойыма сыймай жатыр».
1991 жыл. Әкесі мен анасының қосылғанына 25 жыл. Ағайын-туыс, дос-жаран құттықтап келген. Сол мезетте біреуі теледидарды қосқан. Мына құдіретті қарасаңшы, экраннан ұлдарын, КСРО Спартакиадасының күміс жүлдегері Бақтияр Байсейітовті көрсетіп жатыр екен. Әкесі тағы да қуаныштан көзіне жас алыпты. Қос қуаныш тойға ұласқан. КСРО құрамасының жас бапкері Михаил Мамиашвилидің сол кезде Бақтиярға көзі түсіп, құрама қатарына қабылдайды.
1992 жыл. Кисловодскідегі оқу-жаттығу жиыны. Бақтиярдың жүрегі ауызына тығылып, өзін жайсыз сезінген. Құдай білдіріп тұр екен. Дәл сол күні әкесі инфаркт алып, дүниеден озыпты.
Әкесін жанындай жақсы көретін еді Бақтияр. «Менің балам әлем чемпионы болады». Әкесінің жиі айтатын осы сөзі құлағында жаңғырып, еш ұмытылмады. «Әке, арманыңды орындаймын». Өзіне өзі осылай серт берген.
Бақтияр Байсейітовтің бір емес екі рет әлем чемпионы боларлықтай қарымы бар еді. «Шығасыға иесі басшы». 1995 жыл. Прагада өткен әлем чемпионының жартылай финалында жолы әлемнің үш дүркін чемпионы, Барселона Олимпиадасының жеңімпазы Мнацакан Искандарянмен түйісті. Соңғы бес жылда 74-76 кило салмақта ешкімнен десі қайтып көрмеген Мнац аспандағы айға қол созған бозым еді.
Екеуі сұмдық қарсыласты. Әккі Мнац түрлі айла-амалға барғанымен, қазақтың құрыштан құйылғандай мықты баласына тосқауыл бола алмады. Екеуі де сілелеп шаршады. Бақтияр жеңді. Сондағы қуанғаны-ай.
Жартылай финалда атағы жер жарып тұрған Мнацакан Искандарянды жеңді ғой. Енді Байсейітов – әлем чемпионы. Солай ойлаған. Олай емес екен. Бұрын еркін еңсеріп жүретін француз балуанымен беттескенде бәрін ұқты. Ұстаған жеріне желімдей жабысатын қолы қол емес, анау бір сілкіп қалса ажырап кетеді. Аяқ та дегеніне бағынбайды.
Мнацты жеңген қуаныш күшін сарқып алыпты. Күміс те аз олжа болмағанымен, қолда тұрған алтын көз алдында тозақ отындай жымыңдап, француз Ивон Римердің мойнында кетті. Ой, сондағы өкініштен өртенгені-ай.
Евледегі әлем чемпионатында да оңай жеңістер болған жоқ. Болмайындығы да белгілі. Бұл сынға әлемде дараланған балуандар келеді ғой. Жартылай финалда ресейлік Мұрат Қардановпен кілемге шықты. Кезінде КСРО құрамасында даңқты Дәулет Тұрлыхановпен әлемдік жарыстарға бару үшін тайталасқан Карданов кілем ортасында шынжырлы трактор секілді табандап тұрып алады. Арпалыс кезінде араға екі жыл салып Сидней Олимпиадасының қаһарманы болған оғланды Бақтияр кеудеге салып тік көтеріп кетті. Екеуі де әбден болдырған. Соңғы күш, соңғы мүмкіндік.
Әуеге шарасыз, мағынасыз қараған Бақтияр секундтар ішінде әкесінің нұрлы жүзін көз алдына елестетті. Жайдары. Күліп тұрған секілді. Осының өзі бойына қуат бітірді. Болашақ Олимпиада жеңімпазын кеудеге алған күйі оң жаққа шалқая бере тастап жіберді. Ұпай санымен жеңіп тұрған. Ендігісі күмәнсыз.
Финал. Қарсыласы әйгілі Феливерто Аскуя. Екі рет жеңіліс тапты осы кубалықтан. Қолы аяққа тұрмай соңғы минуттарға дейін айқасатын қара қабылан әлем чемпионаты мен Олимпия ойындарында жолын кесті. Енді қалай болады?!
Ер кезегі үшке дейін. Бақтияр қатты толқымайтын еді. Бірақ мына жарыстың жөні бөлек. Бұл жолы әлем чемпионы болмаса, әке аруағына берген уәдесі адыра қалады.
Кілемге беттеп бара жатқанда Дәулет Тұрлыханов арқасынан қақты. «Бауырым, бұл жеңісіңді әкеңе арна!». Көзінен ыстық жас бұрқ ете қалып, Дәулет ағасына жалт қараған.
Бес қаруын асынып майдан даласындағы жекпе-жекке ат ойнатып шыққан баһадүр бабаларындай қаһарға мініп Аскуяға жолбарыстай атылған. Ол да келсең келдің өзі. Бұл қазақты бір емес екі рет жеңген. Үшіншісінде жеңбей жын ұрды ма? Көзінде өзіне сенімділік бар.
Бақтияр оң қолын қолтыққа қысып, иығынан қапсыра ұстап, сәл жантая бере оң жаққа шиырып жіберді. Кубалық қабылан өзіне қарсы әбден дайындалған бұл әдісінен бейхабар екен. Қанкөбелек ойнап кетті. Кезінде Қажымұқан бабасы қолданған «обратный пояс» әдісін Аскуя үшін бапкерлері таңдаған еді. Қара қабылан тағы түсіп қалды. Есе бермей жатқан қазақты иығымен еңсеріп келе жатыр еді. Бақтияр жай оғындай лып етіп ішке өтіп кетті де, аш белден қысқашса қысқан қалпы кеуделетіп әкетті.
Партерде бір көтеріп тастады. 8-0! «Сол кезде оның көзінен жеңіске деген үмітсіздікті көрдім», дейді Бақтияр.
Тегін адам Олимп шыңы мен әлемнің алтынын бағындыра ма, Аскуя үш ұпай алды. 9-3. Осымен бәрі бітті.
Жеңіс. Бақтияр Байсейітов – әлем чемпионы. Жеңіс тұғырында тұрып, әкесін еске алды.
«Естисің бе, әке! Арманыңды орындадым. Бағашардың ұлы – Әлем чемпионы».
Көзін ыстық жас көміп кетті. Қазақ әнұраны ойнап, көк ту жоғарылап барады.
Бақтиярға талай шәкірт «сіздің қол астыңызда жаттығайын. Сіз сияқты болғымыз келеді» деп келген. Айтатыны бір жауап. «Сені осы күнге жеткізген өз бапкерің бар. Шын ықыласың ауса, келісімін ал, өзін ертіп кел. Сосын көреміз». Құдайға шүкір, Бақтияр Байсейітовтің тәлімінде қуатты жас толқын өсіп келеді. Шәкірттерінің алды әлемдік додада олжа салғаны баршылық болғанмен жеңімпаз атануға бір қадам жетпей жүр.
Бақтияр Байсейітов грек-рим күресінен әлем чемпионы болғаннан бері бір қазақ ұланы осы биікке көтеріле алмапты.
1998 жыл. Қазір 2018 жыл. Алтынсыз өткен 20 жыл.
Әлем чемпионы «Абылай аспас сары белді» өз шәкірттерінің бірі бағындырарына іштей сенеді.
Бақтияр ТАЙЖАН,
«Егемен Қазақстан»
