Күрес • 31 Мамыр, 2018

«Қазақстан Барысы» қандай күрес?

1721 рет
көрсетілді
6 мин
оқу үшін

«Қазақстан Барысы» турнирі биыл тоғызыншы рет өткелі отыр. Жоба жаман емес. Егер жоба елдің көңілінен шықпаса, жарысты тамашалауға он мыңдаған адам ағылып бармас еді. Демек, бұл сайыс спорт сүйер қауым тамашалауға тұрарлық дүние деген сөз. Жарысты басынан бастап үзбей көріп келе жатқан адам ретінде айтарым, көрермендердің төрешілер ісіне көңілі толмайды. Өкінішке қарай, бұл әрекет әркез қайталануда.

 

«Қазақстан Барысы» қандай күрес?

Неге олай? Осы мәселеге ар­найы тоқталып, талдау жасап көргенді жөн санап отырмыз. Әңгімені әріден бастасақ әуелі, «байырғы қазақ күресі қандай болған?» деген сұрақ туындайды. Шын мәнінде, байырғы қа­зақ күресі қандай болғанын тап басып ешкім айтып бере ал­майды. Өйткені қазақша кү­рес апайтөс қазақ даласының әр өңірінде әр түрлі сипатта дамы­ған. Сондықтан оның бірізді жүйелеген тәртібі де жоқ.

Өткен Кеңес дәуірінде бұл кү­рес қағажу көрді. Негізгі себеп, бұл сайыс кәсіби спорт түріне жатпағандықтан, тек ауыл-аудан аралық тойлар мен ұлттық спорт түрлері дейтін шектеулі, қаражат аз бөлінетін бөлімнің ішін­де күлді-көміс өмір сүріп келді. Сондықтан да бұл спорт түрі­нің маңына олимпиадалық сайыс түрлерінен шеттеп қалған немесе кәсіби бапкерліктің сынына толмай, бәсекелестікке жарамаған, тек күнкөріс қамын күйттеп жүрген адамдар жиналды.

 

Бұған кім кінәлі? Біріншіден, ұлттық құндылықтарымызға мән беріп, бағалай алмаған қоғам, мына өзіміз кінәліміз. Екіншіден, қазіргі таңда кәсібиі бар, былайғы олимпиадалық емес жекпе-жек түрлері бар барлық спорттың ішінде ең аз қаржы бөлінетіні осы қазақша күрес түрі. Ен­де­ше, қырып алар қаржысы жоқ жерде, кім жүреді? Үкімет толық­сытып қаржы бөлмеген соң, қа­зақша күресетіндер ауыл-аудан­ның тойын жағалап күн көруге мәжбүр. Қайта осындай қара та­қырда жатқан күресті өз қаржы­сымен сүйреп, бүгінге жеткіз­ген азаматтарға алғыс айтумыз керек.

Әрі қарай тарқатар болсақ, осылай ауыл-аудан жағалап, кең жайлауда шашылып жат­қан қазақ күресіне төтеден «Қазақ­стан Барысы» дейтін жоба келіп қо­сылды. Сөйтіп, «Қазақша кү­рес» пен «Қазақстан Барысы» бір мақсатқа мін­гесіп қалды.

«Қазақстан Барысы» деге­німіз – бір қарағанда қазақша кү­рес болғанымен бұл мүлдем бас­қа тың дүние. Тіпті күрес-шоу десе де болады. Бұның арғы тегінде моңғолдың ұлттық күресінің мирастық бейне-фор­масы жатыр. Моңғолдың ұлттық күресінің жүйесі қалыптас­қа­нына 2000 жыл. Осы жүйе-форманы қазақшалап, қалпақ пен кестелі шалбар кигізіп халыққа ұсына қойған Арман Шораевқа мың алғыс.

Сонымен бір көлікке мінгес­кен екі күрес түрі соңғы кезде бір қазанға сыймайтын түрі бар. Әрбіріне жеке-жеке көлік, жеке-жеке жайылым керек. Мұның солай болғаны да дұрыс. Өйткені, «Қазақстан Барысы» ғаламдық күрес-шоу нұсқалы жоба ретінде, оған халықаралық деңгейдегі кәсіби мамандар тартылуы керек еді. Сондықтан мамандарды алдын ала дайындап алу керек еді.

Осы іс ә дегенде қолға алын­бағандықтан, өте жоғары дең­гейдегі шоу-жобаны іске асы­руға манағы ауылдың тойында төрешілік жасап жүрген төреші-бапкерлер тартылды. Олар шын мәнінде шоу-күресті түсінбеді, үлкен аренаға ауылдық тойды жүр­гізетін психологиямен шы­ғып кетті. Онымен қоймай ауыл­дың тойында істейтін қалауын мұнда да істеді.

Осындай келеңсіздіктен үне­мі төрешілер тарапынан дау-да­май туындап жүр. Осыдан құты­лу үшін, соңғы жылдары «Қа­зақ­стан Барысы» өз төрешілері мен бапкерлерін бөлек дайын­дауға көшті. Нақтырақ айтқан­да, «шіріген алмадан» құтыл­мақшы. Бұл да оп-оңай шаруа емес. «Шірік алмадан» қанша құтылғанмен оның шірік иісі кетпейді.

Десе де, 2016 жылы аталмыш жобаны Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтың келіп тамашалауы шоудың қаншалықты маңызға ие болғанын білдірсе керек. Демек бұл жоба ары қарай дами береді деген сөз.

Екінші бір ескерер дүние: жобаның тағы бір жаңалығы «Әлем Барысы» мен «Еуразия Барысына» қарап отырып, ойланған едік, осы жобаларды атқарған кезде кілемге шетелдік төрешілерді де шығару керек. Сонда күрестің әділдігі мен танымалдығы артады. Қазақ­ша күрес бір қарағанда жапон­дықтардың дзюдо күресінің партері жоқ түрі болғандықтан, бұған төрелік ету кәсіби дзюдо бапкерлері үшін түкте қиын емес.

Үшінші бір ескерер дүние «Еуразия Барысы» турнирі. Шын мәнінде бұл сайысқа қатысушы шетелдік балуандар сол елдің ортаңқол екінші-үшінші нөмірлі балуандары. Соларды жеңіп мәзбіз. Мысалы, 2015 жылы жеңімпаз атанған моңғолиялық балуандар ол елдің дзюдадан ұлттық құрмасының 3-4-ші дәре­желі балуандары екен. Біз соларды жеңе алмадық. Алда-жал­да бұл сайысқа ресейлік дзю­дошылардың екінші нөмірлі балуандары жетіп келсе қалай болмақ? Біздің қазақша күрестің балуандары олардың жағасынан ұстауға жарай ма?! Сол себепті, қазақша күрес шеберлерін дайындауды өте жоғары деңгейге көтерген дұрыс.

Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ,

«Егемен Қазақстан»