Расында, «Жел болмаса, шөп басы қимылдамайды» дегендей, «Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Әділет министрлігі әзірлеген заң жобасында полицейлерге сот шешімінсіз жүргізуші куәлігінен айыру құқығын беру ескерілген болатын. Алайда бұл ұсыныс қоғамда қызу талқыланып, көпшіліктің көңілінен шықпады. Соған байланысты ма, аталған кодекстегі тап осы түзетуге орай Ішкі істер министрі Қалмұханбет Қасымов: «Бұл тек тұжырымдама ғана. Ал біздің ұстанымымыз бойынша, куәліктен айыру, әкімшілік қамауға алу және басқа да мәселелер сот тәртібімен шешілуге тиіс», деп өз пікірін түйіндеген болатын. Демек, Ішкі істер министрлігі жоғарыдағы мәселе сот төрелігімен ғана шешілуі тиіс екенін құптайды. Өйткені жол ережесін бұзған жүргізушіні куәлігінен айыру заң бойынша қалыптасқан тәртіппен ғана жүзеге асуы керек. Яғни бұл процесті сот арқылы жүзеге асыру – оңтайлы тетік. Оны басқаша өзгертудің қажеттілігі жоқ. Біріншіден, бұл өзгеріс сотты артық жүктемеден арылта алмайды. Екіншіден, полицейлерге жүргізуші куәлігінен айыру құқығын беру жемқорлыққа жол ашуы мүмкін. Қарапайым ереже бұзып, айыппұл салу кезінде жол-патрульдік полицейімен ауыз жаласуға тырысып бағатын жүргізушілер, куәліктен айырылмау үшін одан да бетер амал-айлаға баратыны белгілі. Яғни бұл өзгеріс тәртіп сақшыларын жемқорлыққа итермелейді. Үшіншіден, куәліктен айыру табан астында шешіле салатын іс емес. Оған жүргізушілер келіспей, бәрібір сотқа жүгінуі мүмкін. Ал жол-патрульдік полициясы қызметкері бұл іспен айналысып жүргенде жол тәртібін бақылау тіптен ақсай түседі. Демек, мұндай түзету тиімсіз деген сөз.
Осыған орай біз біржақты пікір білдірмес үшін «Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Әділет министрлігі әзірлеген заң жобасына қатысты заң саласы өкілдерінің де пікірін келтіруді жөн көрдік. Біздің қойған сұрағымызға орай бұл мәселе бойынша адвокат Сейфулла Шыңғыс былай деді: «Әділет министрлігі сот билігі құзыретінен әкімшілік шара ретінде қарастырылған көлік құралын басқару құқығынан айыруды шығаруды ұсынбақшы. Заң жобасы авторының пікірінше, бұл өзгерістің мақсаты соттарды мыңдаған әкімшілік істер жүктемесінен құтқарып, сот жүйесінің жұмысын жақсарту болмақ. Бұған қатысты пікір екіге жарылды. Басым көпшілік арнайы құқықтан айыру әділ сот процесі үстінде шешілуі тиіс деп есептейді. Яғни бұл олардың сот жүйесіне сенім артқандығының белгісі. Ішкі істер министрлігіне сенбейді деген ұғым емес. Менің ойымша, жаңа ереже бізге қажет болғанымен, бұған әлі де болса ерте деп есептеймін. Оның жүзеге асырылуына қоғамымызда шешімін таппай жатқан бірқатар күрделі мәселелер кедергі жасауы мүмкін. Мәселен, жоба авторларының айтуынша, егер жүргізуші жол полиция қызметкерінің қаулысымен келіспесе, оны Әкімшілік кодексте (683-бап 5-бөлім) бекітілген тәртіппен сот арқылы бұздыру құқығы қарастырылған деп қорытындылайды. Десек те, жалпы қоғамда құқықтық сауаттылықты көтерудің қажеттігін ескерсек, жаңа ереже азаматтар құқықтарының елеулі түрде бұзылуына әкеліп соғуы мүмкін. Себебі басым көпшілік, әкімшілік құқық бұзушылық туралы қаулымен келіспей, сотқа шағымданудың жолын білмек түгілі, өздерінің ең маңызды құқықтары мен міндеттерін қорғай алмай жатыр. Бұған бірден-бір дәлел заң жобасындағы Әділет министрлігінің берген статистика. Мысалы, 2016 жылы апелляциялық инстанцияда тек қана 7,5 мың шағым қаралған. Ал ақиқатында бірінші сатыдағы сотқа жете алмай қалған шағым қаншама. Бұған тағы бір себеп, елімізде білікті құқықтық көмек көрсете алатын адвокаттардың аздығы. Сондықтан жоғарыдағы ұсыныс әлі де талқылауды қажет етеді».
Ендеше қоғам талқысына шығарылып, түрлі қарсы пікірлер тудырған бұл кодекстегі түзетудің әлі де бір қайнауы кем болып тұрғаны байқалады. Оның үстіне Ішкі істер министрінің пікірі бойынша, арнайы құқықтан айыру құзыреті сот билігінде қалуы қажет. Демек, жүргізушілерді түрлі уайымға салған бұл ұсыныс әлі де терең талқылауды қажет ететіні сөзсіз. Яғни заң жобасын жүзеге асыратын мемлекеттік органдармен қоян-қолтық жұмыс жүргізіп, оның баршаға тиімді болу жағының реттелуін ескеру керек. Ал әзірге «сотсыз жүргізушілік куәліктен айырады» екен деген жоғарыдағы ақпараттардың да алыпқашпа сөз екендігін ескеру қажет.
Дайындаған
Александр ТАСБОЛАТ,
«Егемен Қазақстан»
