ТАСҚАЛАДА ЦЕМЕНТ ЗАУЫТЫ САЛЫНА МА?

Батыс Қазақстан облысы­ның Тасқала ауданы аумағында цемент зауыты салынады екен деген сөздің тарағанына алты жыл өтіпті. Бүгінгі зымыран уақыт өлшемімен алғанда алты жыл әжептәуір уақыт. Тіпті бұл мерзімнің ішінде бір емес, бірнеше зауыт тұрғызуға да болады. Алайда, тұрғызылған немесе салынып жатқан цемент зауытын көре алмай батысқазақстандықтар аң-таң күйде жүр. Тақырыпқа шығарылып отырған сауал ақпан айының 5-і күні облыс әкімінің елге есеп берген кезінде  қойылған еді. “Егемен Қазақстанның” Батыс Қазақстан облысындағы тілшісі Темір Құсайын Батыс Қазақстан облысының әкімі Бақтықожа Ізмұхамбетовке: – Сіз бұған не дейсіз? – Сөз жоқ, сонау 2004 жылы белгіленген цемент зауыты құ­ры­лысы жобасы – құптауға тұр­арлық  өте жақсы жоба. Ең бас­ты­сы – елге керек жоба. Ол өңір­де құрылыс индустриясы­ның өркендеуіне мол үлес қоса алар еді. Оның үстіне соңғы уақытта цемент бағасы жоға­ры құрылыс материалына ай­нал­ды. Аталған жоба іске асқан жағ­дайда осы аспандап кеткен баға­ны төмендетуге де әсерін тигізген болар еді. Алайда, кез келген жоба ке­шенді көзқарас тұрғысынан жан-жақты ойластырылмаса, ол то­лық іске аспай, жартыкеш күйін­де қалып қоймақ. Мұндай жо­ба­лардан үміт те, қайыр да шама­лы. Өкінішке қарай, цемент зауы­ты құрылысына қатысты да осылай деуге тура келеді. Өйткені о баста цемент зауы­ты құрылысын жобалау­шы­лар ең басты мәселені, яғни үлкен жобаны энергетикалық қуат көз­де­рімен қамту жайын, оған кете­тін шығындар мен ресурстарды қоса есептеу қажет­тігін түпкілікті түрде қарастыр­маған. Соның сал­дарынан бү­гінде тәп-тәуір жоба тұйыққа тіреліп тұр. Қыс­қасы, аталған зауыт құрылысы­ның тағдыры – тек осыған байланысты. Оны энергетикалық ресурстармен байыту мәселесі шешімін тапса, зауыт жобасы аяғы­на дейін жете алады. Тап­паса жетпейді. Орал. БАЛ ТАТЫҒАН БАРҚЫТ ҚЫМЫЗ Көшпенді қазақтың көне асын өзгелер иемденіп кетпесін Көшпенді қазақ өз тірлігінде бір маусымда ғана емес, жыл бойы бие байлап, қымыз ашытудың сырын білген. Күніне ересек адам 15 литр­дей қымыз ішкен. Қымызды атам заманнан бері қарай қара сабада сақтайды. Саба көшпенді­лердің кезінен қалған бір белгі десе де бола­ды. Оны жылқы терісінен жа­сап тігеді. Біріншіден, сабада ашы­тылған қымыздың дәмі керемет болса, тағы бір маңыздысы көш­пен­ді қазақ үшін әрі-бері көші-қон кезінде өзімен алып жүруге саба өте қолайлы. Қымыз сақталатын, бие сауылатын шелек, піспек, шө­міш­тер жиі ыста­лып отырады. Өйт­кені, бал татыған барқыт қымызды темір ыдысқа құйып бере алмай­­сың. Қымыз қазақ­тардың сүйікті асы. Оның емдік, шипалық қасиет­тері мол. Ең алғаш рет қымыз емханасын 1858 жылы Самарада Николай Постинов деген дәрігер ұйымдас­тырған екен. Қы­мыз­бен емделуге оған Лев Толстой мен Антон Чехов келіп, қатарынан бес айдай жатып ем-дом алады. Көш­пенді қазақ қымыздың емдік қасие­тін жақсы білген. Әсіресе, өкпе-қолқаға суық тигенде қымыз­дың емдік шипасы мол. Қымыз имуни­тетті нығайтумен қатар, ағзаны жасартады. Қан құрамын жақсар­тып, жүрек-қан тамырларының жұмыс­тарын қалпына келтіреді. Әсіресе, орталық жүйке жүйелері ауруларын емдегенде шипасы мол. Жаңа сауыл­ған бие сүті мен түйе сүті гепатит пен асқазан жарасы, іш ауруы дизен­териядан емделуге көмектеседі. Ерте заманда грек тарих­шысы Герадот біздің эрамызға дейінгі V ғасырда сақтардың өмірі мен тұрмы­сын жаза келе бұл халық­тың сүйікті асы бие сүтінен жасалған керемет бір тағам дейді. Сондай-ақ, ХШ ғасырда саяхат­шы монах-миссионер Виль­гелм Рубру­кус пен венециандық Марко Поло қазақ жерінен өткен кезде керемет дәмді, жұғымды сусын ішкендік­терін айтып, қымызға баға берген бола­тын. Шығыс ғұламасы Ибн Сина осыдан мың жылдай бұрын “Дәрі­герлік ғылыми жина­ғында” несеп жүретін қуық түтігі бойын­­дағы жараны емдеуге биенің саумал сүті пайдалы екендігін жаз­ған. Ол бүйрек тасы ауруына шал­дыққан уәзірді қымызбен емдеп, жаздым дейді. Негізінде қазақтардың ер адамдары ас қамдау, ыдыс-аяқ жию сияқты дүниелерді әйелдерге беріп, өздері аң аулау, мал бағу сияқты дала жұмыс­тарында болса да, бие саууға келген­де бұл ұғым өзгеріп сала береді. Салт бойынша биені ер адамдар өздері сауып, бұл дәстүрге ерекше құр­мет көр­сеткен. Бұл Герадот жазған кез­ден бас­тап, әлде одан да ерте қалып­тасқан жайт сия­қты. Қазақ жылқы малын қа­шан­­­да киелі сана­ған. Айдалада кез­дес­кен суды ең ал­ды­мен жыл­қысы татпай ішпеген. Ал жыл­қы кір суға жо­ла­­майды. Шөл­де­генде қазақтар өзге де түркі­лер сияқ­ты айран, шұ­бат, қы­мыз, ашыған көжені пайда­лана­ды. Қазақ дала­сында қымыз­дың 40 түрі дайын­дал­ған екен. Ең таны­малдары уыз қы­мыз, жазғы, күзгі қы­мыз, түне­мел қымыз, сары қы­мыз, дөнен қымыз, бесті қымыз, асау қымыз, қысыр­дың қымызы, қорабал қымыз, бал қымыз, сірге жияр қымыз. Әрқай­сысының дайын­далуы да, денсау­лыққа қажетті маңыз­дылығы да өте керемет. Біздің айтпағымыз, қазір Батыс Еуропада қымыз ішу әдетке айнала бастаса, Берлин мен мюн­хен­діктер де соңғы кезде қы­мыз­­дың емдік қасиетіне ден қоя бас­таған. Бірақ, олар қымыз деген атын өзгертіп, бие сүтінен жасалған йогурт деп атайтын көрі­неді. Сөздің тоқ етері, халқы­мыздың сүйікті ұлттық асын арнайы бағдар­лама аясында патенттеп алмасақ, оны өзгелердің иемденіп кетуі әбден мүм­кін. Сан соғып қалмайық, ағайын! Раушан НҰҒМАНБЕКОВА.