Sebebi qazir adamdar ómiri standarttalýǵa aınaldy. Jańa tehnologııalardyń damýy erekshe qarqyn alyp otyrǵan qazirgi zamanda ár nárseniń narqy men qundylyǵy aıqyndalyp keledi. Soǵan saı adamdar óz jaǵdaıy boıynsha túrli standarttarmen ómir súrýge kiristi. Sol standarttalǵan ómirde basty qundylyqtyń biri ýaqyt bolatyn túri bar. Qazir bárin de isteýge bolady, qaıda baram, qandaı bilim alam deseń de jol ashyq, tek soǵan jaǵdaıyń men ýaqytyń jetse.
Ýaqyt tapshylyǵy etek alyp otyrǵan tusta altyn ýaqytyńdy qor qylyp, ózińe paıdasy tımeıtin artyq bilim alýdyń qajeti de joq sekildi. Árıne, bul – bizdiń oıymyz. Endi qazirgi ómir barysyn, halyqtyń tirshiligin oı eleginen ótkizip kóreıik.
Qazirgi jastar bilim jınaýǵa kiristi. Olardyń qolynda eki, tipti úsh dıplomnan bar. Bilim alýdy maqsat etken kóptegen jas qazaqstandyq bilimmen qanaǵattanbaı, shet el asýda. Bizdiń jastyq shaǵymyzda qol jetpeıtin arman, qııal-ǵajaıyp ertegideı kórinetin, biz úshin múldem beıtanys álem sekildi Garvard, Kembrıdj ýnıversıtetteri endi qazaq jastaryna da qoljetimdi bola tústi. Qanshama jas shet eldiń mańdaı aldy ýnıversıtetterin bitirip kelip, elimizde qyzmet etýde. Osyny kórip, qýanasyń. Sebebi bilim degenińiz aqqan saıyn arnasy keńeıe beretin arnaly ózen sekildi ǵoı. El ishinde bilimge degen talpynys kúsheıe berse, munyń sońy elimizdi damýǵa ákeletini sózsiz. Onyń ústine, osy ýaqytqa deıin qazaqtyń bilimge ketken kegi de bar ǵoı, ásirese, tehnıkalyq bilimge. «Qarańǵy qazaq kógine, órmelep shyǵyp kún bolam» dep kezinde Sultanmahmut Toraıǵyrovtyń aıtqanyndaı, tehnıkalyq salada bilimdi jastar kóbeıe berse, kúnimizdiń ashyla túsetindigi, óz qolymyz óz aýzymyzǵa jetetindigi anyq.
Árıne, bári táýelsizdiktiń arqasy. Táýelsizdik – basty qundylyǵymyz. «Eldiń jan-jaqty kemel damýy úshin, eń aldymen onyń basy azat bolýy kerek» dep Shoqan Ýálıhanov kezinde beker aıtqan joq qoı. Sondyqtan táýelsizdiktiń qadirin bilýimiz kerek.
Biraq, qarap otyrsań, táýelsizdiktiń de balań shaǵy bolatyn sekildi. Táýelsizdiktiń alǵashqy jyldarynda kóp másele durys qalypqa túse qoımaǵandyqtan, jastardyń bilimge japatarmaǵaı talpynysy kóp jaǵdaıda ózin aqtamaǵandyǵy baıqalady. О́ıtkeni, jastardyń bilimge qulshynysyn paıdalanyp, eshqandaı materıaldyq-tehnıkalyq bazasy joq kóptegen jeke menshik joǵary oqý oryndary ashyldy. Bilim berýdiń ornyna kóp jaǵdaıda aqsha jınaýmen aınalysty. Mine, sonyń saldarynan qaltasyna ekonomıst pen zańger dıplomyn salyp alyp, satýshy nemese taksıst bolyp júrgen jastar kóp.
Ekinshiden, óz bıligimiz qolǵa tıisimen Abaı atamyz aıtyp ketken halqymyzdyń boıyndaǵy kemshilikter taǵy da andaǵaılap aldymyzdan shyqty. О́ıtkeni úlken bolsyn, jas bolsyn bári portfelge qaraı júgirdi. Osynyń saldarynan kezindegi irgeli sharýashylyq keńsharlardy pyshaq ústinen bólip alyp, taratyp áketý óte jeńil bolǵanymen, daǵdarys kezinde ony basqara bilý qııamettiń qaıymy bolyp shyqty. Sóıtip, bir keńshardyń ornyna qurylǵan 40-50, tipti odan da kóp qojalyqtyń qazir qalsa 2-3 eýi qaldy da, basqasynyń bári quryp tyndy.
Mine, osyndaı portfelge umtylys jastarymyzdyń boıynda da tabylyp otyr. Kezinde Abaıdyń «Oıynda joq biriniń, Saltykov pen Tolstoı. Iа tilmash, ıa advokat, Bolsam degen bárinde oı» dep aıtqanyndaı, jastardyń basym bóligi ózderi úshin paıdaly kásiptik bilimdi mise tutpaı, joǵary bilim alýǵa ǵana umtyldy. Al dál qazir elimizge joǵary bilimdilerden kóri qarapaıym kásip ıeleri, dánekerleýshiler men kranshylar, santehnıkter, burǵylaýshylar, qurylysshylar, júrgizýshiler qajet. Olardyń tabysy da jaman emes. Máselen Astanada qalalyq baǵyttaǵy avtobýs júrgizýshileriniń jalaqylaryn qazirgi 200-250 myń teńgeden 400 myń teńgege deıin kóterý máselesi qarastyrylýda.
Lev Tolstoıdyń «Soǵys jáne beıbitshilik» kitabynda jazýshynyń jan dúnıesi daǵdarysta júrgen súıikti keıipkeri knıaz Andreı Bolkonskıı graf Per Bezýhovqa óziniń túngi saǵat 3-te biraq jatatyndyǵyn, sebebi ártúrli oılar basyna kelip uıyqtaı almaıtyndyǵyn aıta kele qasynan ótip bara jatqan krepostnoı sharýany kórsetip turyp, bul sharýa qojaıynyna qaraǵanda áldeqaıda baqytty degen pikir bildiredi. «Endi sen oǵan bostandyq berý kerek, bilim berý kerek deısiń. Meniń jaǵdaıymdy (materıaldyq baılyq maǵynasynda S.Á) bermeı turyp, meniń bilimimdi bergiń keledi. Sonda sen ony baqytsyz etkiń kelip tur ma?!» deıdi. Bul áńgime sol kezderi Reseıde krepostnoı sharýalardyń basyna bostandyq berip, olardy Sibir men qazaq dalasyndaǵy bos jatqan jerlerdi ıgerýge jiberý jóninde bastama kótergen ataqty Mıhaıl Speranskıı reformasy qarsańynda júredi. Árıne, Speranskıı zamany men qazirgi ýaqytty salystyrýǵa kelmes. О́ıtkeni ol kezde Reseıde de, Qazaqstanda da qarapaıym halyq jappaı saýatsyz bolatyn. Al qazir jappaı bilimdi.
Bilim oı eńbegi arqyly keletin ónim bolǵandyqtan, ony alǵan adam oılanbaı, Bolkonskıı sekildi uıqysyzdyq jaǵdaıyn bastan keshirmeı tura almaıdy. Sonyń ishinde, artyq bilim de artyq tamaq sekildi. Artyq tamaq asqazandy buzsa, semirýge ákelse, artyq bilim de adamnyń jan dúnıesin sharshatady. Eger sol bilimin júzege asyrarlyqtaı jaǵdaıy bolmasa, onda ol adamdy baqytsyzdyqqa qaraı bastaıdy.
Suńǵat ÁLIPBAI,
«Egemen Qazaqstan»
