БЖТ 2019 жылдың 1 қаңтарынан бастап енгізіледі
Елімізде азаматтардың құқығын қорғау бағытында жүйелі шаралар қабылданып жатыр. Алайда әлеуметтік және еңбек құқығының толық пакетін ұсыну үшін өзін өзі жұмыспен қамтыған азаматтарды формализациялау қажет. 2010 жылдан бері өзін өзі жұмыспен қамтыған халықтың үлесі азайып келеді. Осы мәселені оңтайлы шешу үшін формалды емес жұмыспен қамтылған халыққа, яғни қызмет көрсету, ауыл шаруашылығы саласында еңбек етушілерге ұйымдастырушылық, құқықтық мүмкіндік беруге бағытталған арнайы механизм жасалу үстінде.
Ол – Бірыңғай жиынтық төлем (БЖТ) механизмі. БЖТ өзін өзі жұмыспен қамтығандарға зейнетақы жүйесіне қатысуға мүмкіндік береді. БЖТ жаңа салық түрі емес, бұл төлемнің төрт түрін, яғни жеке табыс салығын, әлеуметтік және медициналық сақтандыру қорларына, сондай-ақ бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына аударымдар жасауға жағдай туғызады.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Парламент палаталарының бірлескен отырысында Бірыңғай жиынтық төлем енгізуді тапсырған болатын. Президент өз сөзінде ең маңызды мәселелердің бірі – өзін өзі жұмыспен қамтушыларды әлеуметтік қамсыздандыру жүйесіне тарту екенін атап өтті. «Табысынан ешқандай төлем жасамайтындар бар және тиісінше, олар зейнетақы жүйесімен және әлеуметтік қолдау шараларымен толыққанды қамтылмаған. Осыған байланысты қажетті заңнамалық өзгерістер жасалды. Өзін өзі жұмыспен қамтушыларды тіркеуді жеңілдету үшін бірыңғай жиынтық төлем енгізу ұсынылады. Оны төлеу өзін өзі жұмыспен қамтушылардың медициналық әлеуметтік сақтандыру жүйесіне, зейнетақымен қамсыздандыруға қатысуға мүмкіндік береді», деді Мемлекет басшысы.
Сондай-ақ Президент бұл өзгерістердің жыл соңына дейін қабылдануы керек екенін мәлімдеген болатын. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Мәдина Әбілқасымованың айтуынша, аталған жаңашылдық 2019 жылдың
1 қаңтарынан бастап 2023 жылдың
31 желтоқсанына дейін енгізілмек.
Бүгінгі таңда еліміздің заңнамасына сәйкес, бұл аударымдар барлық азаматтар үшін міндетті болып табылады. Алайда халық арасында қызметін тіркемеген, еңбек келісімшарты жоқ немесе жеке кәсіпкер ретінде тіркелмегендер бар. Олар бүгінде әлеуметтік, зейнетақылық қамсыздандыру, әлеуметтік сақтандырудан қалыс қалып отыр. Ведомство басшының айтуынша, бұл бірыңғай жиынтық төлем, ең алдымен, түрлі себеппен қорғансыз қалып отырған азаматтарымызды әлеуметтік қорғауды көздейді.
Министрлік нақтылағандай, жаңа режімнің бірнеше артықшылықтарын атап кетуге болады. Мұнда салық сомасы азырақ, салық пен әлеуметтік төлемдерден тұратын бірыңғай төлем жасауға болады, салық бойынша есеп беру, салықтық тексерулер және әкімшілік жазалар болмайды. Сонымен қатар ауылдық елді мекендерде өмір сүретін халықтың жүктемесін азайту мақсатында, бұл төлемді ауыл тұрғындары үшін айлық есептік көрсеткіштің жартысына дейін қысқарту ұсынылған. БЖТ төлеу қызметті автоматты түрде тіркеуге және медициналық әлеуметтік сақтандыру, зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесіне қатысуға мүмкіндік береді.
«БЖТ енгізу нәтижесінде формалды емес жұмыспен қамтылғандардан 500 мың адамның жұмысын формализациялау қарастырылған және патент пен жеңілдетілген декларация негізінде қолданыстағы салық режімдерінен 65,4 мың төлемшілердің ағымы күтіліп отыр», дейді М.Әбілқасымова.
Халықтың 60%-тен астамы мүлдем салық төлемейді
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметінше, 2018 жылдың екінші тоқсанының қорытындысы бойынша жұмыспен қамтылған халық саны 8,6 млн адамды құрады, оның ішінде 6,5 млн адам жалдамалы жұмыскер, ал 2 063 мың адам өзін өзі жұмыспен қамтығандар.
Қазіргі жағдай көрсетіп отырғандай, формалды емес жұмыспен қамтылуға салық органдарына тіркелу мен есептен алудың процедураларының күрделілігі, көптеген төлем жүйелерінің болуы және салық режімін айқындаудың қиындығы тәрізді факторлар ықпалын тигізеді.
Мәселен, Бірыңғай жиынтық төлемді енгізу салық органдарында тіркелудің жеңілдетілген тәртібін қарастырады, бұл формалды емес жұмыспен қамтылғандарды заңдастыруды жылдамдатады.
CSI аға серіктесі Олжас Құдайбергеновтің айтуынша, Қазақстан халқының бір бөлігі есепке алудан тыс қалған. Басында 5,5 млн адам болса, одан кейін аула-ауланы аралау және басқа да әдістердің нәтижесінде бұл сан 1,5 млн адамға дейін азайған. «Елімізде халықтың 60%-тен сәл астамы мүлдем салық төлемейді. Біздің негізгі міндетіміз – адамдарды есепке алуға шығару. БЖТ-ның үш оң сипаты бар. Біріншіден, ол ерікті түрде жүргізіледі, екіншіден, жеңіл әрі қолжетімді, тіпті есеп беруден мүлдем хабары жоқ адамдарға да лайықталған. Сонымен қатар БЖТ тек жеке тұлғаларға ғана қатысты қолданылады, заңды тұлғалар бұл механизмді пайдалана алмайды және ол мүлдем ештеңе төлемейтін адамдар санатына бағытталады», дейді О.Құдайбергенов.
Сарапшы Т.Әбілдаев болса, төлем жасау арқылы ертеңгі күні қымбат тұратын қызметтерді алуға болатындығын айтады. «Азаматтарды формализациялау оларды тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемімен, сондай-ақ медициналық сақтандырудың міндетті жүйесі арқылы медициналық қызметтермен қамтамасыз етуге жол ашады», дейді ол.
Министр Мәдина Әбілқасымова айтып бергендей, зейнетақымен қамтамасыз етудің мүмкіндіктері кеңейтіліп келеді. «Өздеріңіз білетіндей, біз 2018 жылғы шілдеден бастап базалық зейнетақыны еңбек өтіліне байланысты сараланған түрде төлеуге көштік. Осыған дейін күнкөріс минимумының 54% болса, енді – егер еңбек өтілі 10 жылдан жоғары болса, онда жоғарылатылған көлемде сараланған түрде тағайындалады. Максималды түрде – күнкөріс минимумының 100%», дейді ведомство басшысы.
Осылайша, БЖТ енгізу азаматтардың өздерінің еңбек қызметін тіркеуіне ықпал етеді. Жалпы алғанда, БЖТ азаматтардың әлеуметтік қорғалу деңгейін арттыруға, сондай-ақ, олардың кірістерінің деңгейін ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Бұдан өзге, жүктілігі мен бала тууы, бір жылға дейінгі бала күтімі бойынша Әлеуметтік сақтандыру қорынан берілетін әлеуметтік төлемдер мемлекеттік бюджеттен бөлінген аударымдарға қарағанда жоғарылатылған көлемде болады. Мәселен, бүгінгі таңда мемлекеттік бюджеттен 1 жылға дейінгі бала күтіміне байланысты берілетін жәрдемақы қарастырылған. Оған қоса, жүктілік пен тууға байланысты төлем тек Әлеуметтік сақтандыру қорынан беріледі.
«Біздің есептеуіміз бойынша, әйелдер жүктілігі мен бала тууына байланысты 124 732 теңге мөлшерінде төлем ала алады. Сондай-ақ 1 жылға дейінгі бала күтіміне байланысты төлем алады. Осылайша, БЖТ төлеген әйел Әлеуметтік сақтандыру қорынан берілетін төлемдерге үміткер бола алады», дейді министр.
Мирас АСАН,
«Егемен Қазақстан»
