Balalarǵa básire» degen aıdarmen basylymdarda jarıalanatyn dúnıelerdi qyzyǵa, qunyǵa oqýǵa asyǵatynbyz. Balabaqshada júrip, bastaýysh synyp partasynda otyryp jattaǵan dúnıelerimizdiń birazy áli kúnge sanamyzda saırap turǵandaı.
«Kúshigim meniń saqqulaq,
Keledi áne shapqylap» dep bastalatyn taqpaqty jattamaǵan bala joq shyǵar. Onyń avtory qazaq ádebıetiniń klassıgi Berdibek Soqpaqbaev ekenin bilmeýińiz múmkin, biraq dál osy joldar sanańyzda tasqa basqandaı saqtalyp qalǵanyna kepildik beremiz.
Sol sıaqty, alǵashqy shýmaǵy:
«Uzyn qulaq sur qoıan,
Estip qalyp sybdyrdy.
Oıly-qyrly jerlermen
Ytqyp-ytqyp júgirdi» dep bastalatyn eki-aq shýmaq taqpaq bar. Qatelespesek, avtory Toqash Berdıarov bolý kerek. Qarymdy qalamger qoıannyń túr-kelbetin, qımylyn, qorqaq minezin, búkil tabıǵatyn eki shýmaqpen kóz aldymyzǵa keltirip, usyna qoıǵan eken. Tanymdyq máni tap-tamasha.
Ospanhan Áýbákirovtiń «Sút qalaı uıyqtady?» degen ertegi óleńi she?! Dorbada turyp uıyp qalǵan sútti jany bar dúnıe sıaqty sýrettep, basy bar, aıaǵy bar, ekspozısıasy bar qyzyqty sıýjet quryp, ony qulaqqa quıyla ketetin óleńmen órnektegende, bala túgil eresektiń ózin eliktirip jiberedi.
«Ish aýyrsa, tis aýyrsa,
Anam dári beredi.
Barlyq bala, barlyq ana,
Ony jaqsy kóredi» degen taqpaqty jattamaǵan bala joq shyǵar. Anaǵa degen mahabbat, mamandyqqa degen qurmet, jan-jaǵyńa qamqor bolý sıaqty qasıetterdi balalarǵa kishkentaı kezinen bastap úıretýdiń úlgisi osyndaı-aq bolar.
Muzafar Álimbaevtyń Ánýarbek Dúısenbıev, Múbárák Jamanbalınov syndy aqyndardyń tom-tom bolyp shyqqan kitaptaryn qazirgi pedagogtеr bilmeıdi-aý. Áıtpese sol kitaptarda balalarǵa arnalǵan shap-shaǵyn taqpaq, kólemdi ertegi, jańyltpash, jumbaq, sanamaq, sheteldik qalamgerlerdiń aýdarmasy deısiz be, janyńyz qalaǵan janrǵa jatatyn jaýharlar tolyp tur emes pe?!
О́kinishke qaraı, balabaqshaǵa baryp júrgen baldyrǵandarymyzdyń qazirgi jattap júrgen dúnıelerine qarasań, qarnyń ashady. Apaılarynyń tildeı paraqqa jazyp bergen tórt jolyn tórt-bestegi bala túgili óziń ázer jattaısyń. Baldyrǵannyń jańa damyp kele jatqan tanymyna syımaıtyn uǵymdar, tartymsyz tirkester, kúrdeli sózder. Kishkentaılar taqpaqty jattap alǵanymen, sonyń ishinde kezdesetin túsiniksiz sózderge baılanysty «Konstıtýsıa degen ne?» «Shetel degen ne?», «Zańnyń baby degen ne?» dep suraqtaryn jaýdyrǵanda, qalaı túsindiretinińdi bilmeı shekeńnen ter shyǵyp ketedi.
Aqyn-jazýshylar eshteńe jazbaıdy dep aýyzdy qý shóppen súrtýge bolmaıdy, árıne. Máselen, ótken jyly «Ádebıet portaly» uıymdastyrǵan «Rýh» halyqaralyq ádebı konkýrsynda balalarǵa arnalǵan sapaly dúnıelerdiń az emestigin baıqadyq. Qul-Kerim Elemes, Serikbol Hasan, Ernur Seıdahmet, Lılıa Kalaýs syndy qalamgerlerdiń shyǵarmalary qazylar alqasynyń da, daýys bergen oqyrmandardyń da kóńilinen shyqty. Baıqaýǵa qatysqan júzge tarta úmitkerdiń ishinde basqa da tartymdy dúnıeler jetkilikti boldy. Alaıda baıqaýdan keıin sol shyǵarmalardy da, avtorlaryn da nazardan joǵaltyp aldyq.
Qazaq balalar ádebıetiniń jazba úlgisin Ybyraı Altynsarınnen bastap tarqatyp júrmiz. Qarap otyrsaq, sodan bergi aralyqta osy taqyrypta qalam terbegen tulǵalardyń qaı-qaısysy da eldiń betke ustar tulǵalary bolypty. Sáken, Ilıas, Beıimbet, odan keıin Qalmaqan Ábdiqadyrov, Jumaǵalı Saın, Qasym Amanjolov, solaı jalǵasyp kete beredi. Jetpisinshi jyldary balalar men jastarǵa arnalǵan shyǵarmalardy jarıalaıtyn «Jalyn» baspasy ashylǵanyn da atap ótý kerek. Bir ǵasyrdan beri úzilmeı jalǵasyp kele jatqan osy úrdis sońǵy kezde álsiregendeı áser qaldyrady.
Sóz basynda aıtqanymyzdaı, «Bárimiz balalyq shaqtyń aýylynanbyz». О́zimiz eseıgennen keıin sol «aýyldaǵy» baldyrǵandarǵa básire bereshek ekenimizdi umytpasaq eken.
Arnur ASQAR,
«Egemen Qazaqstan»
