Bul kúnde de tórtkúl dúnıeni dúrliktirip jatqan dúleı oqıǵalar az bolmaı tur. Sol dúleıge tutylyp qalmaı, aman qutylýdyń joly qandaı degen suraqqa Elbasy Nursultan Nazarbaev «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» atty maqalasynda taıǵa tańba basqandaı jaýap berip, sózben dúrlikpeı, naqty is atqarýdy tapsyryp, jańǵyrýdy op-ońaı jańǵyryqqa aınaldyrmaýdy júktedi.
Aqıqatyna kelsek, Memleket basshysynyń bul maqalasy el ıesi, jer ıesi qazaqtyń ózin-ózi tanýyna, tartynbaı tek tamyryn tanyp, túsinip túısinýine, eń bastysy jastardyń oıyna otanshyldyq rýhty jadaǵaı kúıinde emes, naqty halyqtyq qalyppen sińirýdi atap, ondaı qundylyqty esh nársemen ólsheýge bolmaıtynyn alǵa tartady. Osyny tıimdi paıdalanyp, ult urpaǵynyń sanasyna eldik jumysty sińirsek, qane. Muny tal besikke bólengen kúnnen bastap qolǵa alsaq, teriske bastar jat qylyqtar tyıylar edi. Teksizdikke jol qalmas edi.
Jurtty qynjyltyp júrgen jastar arasyndaǵy «áı, shirkin-aı!» degizetin qylyqtyń arǵy jaǵynda aldyńǵy tolqynnyń uqypsyzdyǵy jatqan joq pa degen oı mazalaıdy. Bilim alýǵa jasalyp jatqan jaǵdaı bolǵanmen, tárbıeni úılestirý isinde olqy soǵatyn tustar bar. Bul – osy saladaǵy reformalardyń retsiz jasalýynan, áleýmettik jaǵdaıdyń ala-qulalyǵynan, tizgin ustaǵan bılik ıeleriniń jumysty úılestirýdegi sózýarlyǵynan bolyp otyrǵan jaǵdaı ma deısiń keıde. Bilim reformasy bir tyıylmaı keledi. Nátıjesin sarapqa salyp, mynaý durys boldy, mynaý olqy soqty dep jatqandar joqqa tán. Onyń azabyn muǵalimder men oqýshylar, ata-analar tartyp keledi. Mektep tabaldyryǵyn attaǵan 6 jastaǵy ul men qyzǵa salmaǵy birshama, kúrekteı oqýlyqtardy ustatyp qoıdyq. Ǵylym júzinde dáleldengen dáıekke júginer bolsaq, 1-4 synyp oqýshylary úshin árbir kitaptyń salmaǵy –300 gramnan, 5-6 synyptar – 400, 8-9 synyptar – 500 gramnan, odan joǵary synyptar úshin – 600 gramnan aspaýy kerek eken. Oqýlyqtardyń uzyndyǵy – 28,5, eni – 21,5 santımetr, betteri – 100-150-di quraıdy. Sol barlyq kitapty oqýshy sómkesine salyp ıyǵyna asqanda qarǵadaı balanyń tirsegi dirildemeı turmaıdy eken. Álippeni «Saýat ashý» dep atadyq. «Saýatty elmiz» deımiz. Sonda bul qandaı «saýat ashý» dep jurt birazdan beri kúmándi oımen keledi. Álippeni qaıtaramyz dedi. Sapaly bolyp oralsa deımiz. Buryn «Jazý úlgisi» degen bolýshy edi. Qazir S.Trofımova degen avtordyń «Meniń altyn jazý úlgim» degen úlgisin oqýshylar qoldanyp júr. Bul qurttyń atyn jańyltyp malta qoıý emes pe?!.
Iá, álemdik úrdisten qalýǵa bolmaıdy. Degenmen ár eldiń ereksheligi, turmys-tirshiligi bar ǵoı. Biraq osynyń bári bar isti ysyra salyp, jańany tuspalmen jasaýdan bolyp otyrǵan joq pa? Qalaı desek te, qazaq jurtynyń ózindik bolmysyn órkenıetti eldiń úlgisimen ushtastyryp, azat eldiń urpaǵyn bilim darıasymen sýsyndatyp, jetik tárbıe-taǵylymmen «qarýlandyrsaq» utylmas edik.
Muhtar Áýezov: «Qazaqty jýyrda jetildirmeıtin taǵy bir sebep, dinı fanatızm (dinı soqyr senim, qadymdyq jol) nadandyq, eski ǵuryp, ǵadet», dep osy jaǵyna ár qazaq saq bolýdy, urpaqty jat qylyqqa uryndyrmaýdy atap aıtyp, «...jańa oqý haram, jańa muǵalim kápir» deý qate ekenin taratyp, «Qazirgi saıası qalimiz, memleket qurylysymyz ne bolary ázir belgisiz, «qazaq shań jutyp, tesik ókpe bolyp qalmasyn» depti. Uly qalamgerdi sekem aldyrǵan dinı aǵym qazir de jurtty alańdatyp otyr. Bul aldaǵy ýaqytta ulttyq uǵymǵa selkeý túsirip, birligimizge kedergi keltirmeı me degen qaýpimiz joq emes, bar. Qalaı desek te, qazir az kóringen ala-qulalyq erteń úreı týdyrmas úshin, ult bolyp oılanǵanymyz, jurt bolyp jumylǵanymyz jón sekildi. Bulaı deýimizge sebep, eń soraqysy ultqa jat uǵymdarǵa beıkúná ul-qyzdarymyzdy tartyp, taqıa-bórik kıgen jas urpaqty oramal-shálimen tumshalap, qasiretke kıetin qara kıimdi ıyqqa iletinder azaımaı otyr. Kezinde mektepke kıetin kıim úlgisi burynǵy qalypta qalsa degen tusta erkindik kerek dep, ata-analar ekige jarylyp, qolynan kelgender balasyn ton-torqaǵa orap, joqtar julyǵyn shyǵaryp júrdi. Endi mektep formasy bir úlgige túskende din jolyndamyz deıtinder oǵan qarsylyq tanytýmen keledi. Dáleli tolyq emes, mınıstrliktiń buıryǵynan sańylaý tapqandar – toqtar túri joq. Bıyl da bul jat qylyq keıbir óńirlerde kórinis tabýda. Bul az deseńiz, elimizdegi júzdegen balabaqsha dinı baǵytta tárbıe bere bastaǵany aıtylyp júr. Sonda 6 jasar búldirshin óz tilin úırene me, aǵylshyn tilin bile me, dinge den qoıa ma? Urpaqty balalyq bal dáýreninen aıyryp, bulaısha bultaqtatý erteń ultqa qater tóndirip júrmeı me?
