«Doing Business-2019» рейтингінің көш басында Жаңа Зеландия, Сингапур, Дания, Корея елдері орналасқан. Грузия, Норвегия, АҚШ, Ұлыбритания, Македония елдері алғашқы ондық сапында. Әр елдегі кәсіпкерлікті реттейтін нормативтік-құқықтық актілер, оның сол елде, елдің ірі қалаларында, өңірлерінде сақталу барысы, шағын және орта кәсіпорындардың жұмысы, тағы да басқа факторлар назарға алынатын тізімде еліміз Әзербайжан, Аустрия елдерінен кейінгі орынды иеленіпті. Испания, Ресей Федерациясы, Польша, Португалия, Жапония, Франция, Қытай, Швейцария, Түркия бізден кейінгі сатыда.
Осы жағымды жаңалықтан кейін іле-шала Ұлттық экономика министрлігі арнайы баспасөз мәслихатын өткізген болатын. Вице-министр Серік Жұманғарин баспасөз мәслихатында айтқандай, бүгінгі таңда елдердің, ұлттық экономикалардың бәсекеге қабілеттілігін бағалайтын түрлі объективті рейтингтер бар. Солардың бірегейі – Дүниежүзілік банктің «Doing Business» рейтингі.
Оның нәтижесі ірі корпорациялардың басшылары, ірі банктердің президенттері, танымал саясаткерлер басшылыққа алатын халықаралық журналдарда жарияланады. Яғни, инвестицияға қатысты шешім қабылдауға ықпал етеді. Түптеп келгенде, бұл Қазақстанда жаңа кәсіпорындар ашуға, инвестиция тартуға, жаңа жұмыс орындарын ашуға, тұтас бизнес климатты жақсартуға әсер ететіні түсінікті.
Рейтинг нәтижелері Қазақстанның негізгі 10 позицияның алтауы бойынша өрлегенін көрсетті. Атап айтқанда, «Миноритарлық инвесторларды қорғау» индикаторы бойынша бірінші орынды сақтап қалды.
«Келісімшарттардың орындалуын қамтамасыз ету» бойынша 6-орыннан 4-орынға көтерілді. «Құрылысқа рұқсат алу» көрсеткіші бойынша 52-позициядан 35-позицияға көтерілді. Кәсіпорын ашуға ыңғайлылық, несие алу, халықаралық сауда, электрмен жабдықтау жүйесі сынды индикаторлар бойынша да жоғарылағаны белгілі болды.
Жалпы, Қазақстанда отандық және шетелдік бизнесмендерге қолайлы ахуал қалыптастыру үшін жасалып жатқан жұмыстар аз емес. Атап айтқанда, «Астана-1» кедендік декларациясының ақпараттық жүйесінің іске қосылғаны тауарларға декларация беруде адами факторларды болдырмауға ықпал етті. Кедендік баж салығы мен алымдар және басқа да міндетті төлемдер туралы деректерді алуға бұрын бірнеше күн кететін болса, қазір оны 15 минутта алуға болады. Экспортқа шығаратын тауарларға кедендік декларацияны кеден қызметкерлері тегін толтырып береді.
Сол сияқты, жобалық мекемелердің «бір терезе» қағидасы бойынша топографиялық түсірілімдермен, геологиялық деректермен, сәулет-жоспарлау талаптарымен, инженерлік желілердің схемасымен қамтамасыз етуі, «Құрылысқа рұқсат алу» индикаторы бойынша жақсы нәтижеге қол жеткізуге септігін тигізді.
– «Азаматтарға арналған үкімет» корпорациясы қазір жылжымайтын мүлікке құқықты тіркеу, ақпараттық қызметтер көрсету бойынша табысты жұмыс істеуде. Яғни, Doing Business-тің индикаторлары сіз бен біздің күнделікті өмірімізде ыңғайлы жағдай жасауға ықпал етеді. «Салық салу» индикаторы бойынша 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап елімізде салықтық тексерулердің 2 түрі қарастырылған. Оның бірі ерекше тәртіп бойынша тағайындалған тексеру, екіншісі жоспардан тыс тексеру. Осы жоспардан тыс тексерудің негіздері қысқартылды және жеңілдетілді, – дейді С.Жұманғарин.
Үкімет ағымдағы жұмыстарды жиып қойып, рейтингте өрлеудің қамына көбірек көңіл бөледі деген сыни пікірлер жиі айтылады. Ұлттық экономика министрлігінің өкілі бұл ұшқары пікір деп санайды. Doing Business барынша сенімді рейтингтердің бірі саналады. Жоғарыда айтып кеткеніміздей, елге инвестиция тарту, кәсіпорындарды көптеп ашу, жұмыс орындарын көбейту сынды жағымды өзгерістер халықтың тұрмысын да жақсартады.
Қарапайым тілмен түсіндірер болсақ, рейтингтің қазақша аудармасы «Бизнес жүргізу» деп аталуы да көп нәрседен хабар береді. Doing Business рейтингінде қарапайым азаматтардың жеке кәсіппен айналысуына әсер ететін барлық индикатор қамтылған. Мәселен, жеке кәсібін бастаған азаматтың оны тиісті органдарға тіркетуіне бір күн уақыт жеткілікті. Бұл сөз етіп отырған рейтингтегі «Кәсіпорын ашу» индикаторында жоғарғы балл алуға жол ашады. Сол сияқты, кәсіпкер ісін одан әрі дамыту үшін кепілге мүлкін қойып, несие алуға бекінуі мүмкін. Кепіл мүліктерінің біртұтас электронды реестрі бар. Несие алу рәсімінің жеңілдігі, оған кететін уақыт пен қаржылық шығындар қарастырылатын «Несие алу» көрсеткіші бойынша да Қазақстан былтырғы 77-позициядан 60-орынға көтеріліпті. Несиеге алған қаражаты, жері бар кәсіпкер енді жаңадан бір нысан салуды жоспарлады делік. Жоғарыда айтып кеткеніміздей, құрылысқа рұқсат алу, инженерлік желілердің схемасы сынды толып жатқан ақпараттарды алу да қазір «бір терезеден» шешіледі. Бұрын шетелге тауар экспорттау немесе керісінше шетелден тауар импорттау үшін кәсіпкер қаптаған құжатын арқалап жүретін, брокерлерге ақша төлейтін. Қазір ол жұмыс электронды жолмен шешіледі, декларация да брокерсіз тегін толтырылады. Doing Business-тің өте сенімді әрі беделді болуы осы сияқты мәселелердің қарастырылғаны және объективті бағалануымен байланысты. Оның индикаторларында жоғары нәтиже көрсетуге тырысу сол ел үшін де пайдалы екендігі түсінікті. Қысқасы, соңғы жылдары жеке кәсіпкерлік саласында енгізіліп жатқан, азаматтардың уақытын, қаражатын үнемдейтін, жүйкесін тоздырудан сақтайтын, мемлекеттік органдардың да жұмысын жеңілдететін жаңалықтардың барлығы Қазақстанның Дүниежүзілік банктің рейтингінде жоғары өрлеуіне себеп болғандай.
Елбасы Н.Назарбаев биылғы жылдың көктемінде Кәсіпкерлік қызметті реттеуді жетілдіру туралы заңға жариялы түрде қол қойғаны белгілі. Қол қою рәсімінде Мемлекет басшысы:
– Жеке бастама мен еркін кәсіпкерлік еліміздің экономикалық дамуының және әл-ауқатымыздың артуының басты факторына айналды, – деген болатын. «Doing Business-2019» нәтижесіндегі Қазақстанның орны бизнестің ел экономикасындағы орнының маңызын айқындай түседі.
«Келісімшарттардың орындалуын қамтамасыз ету» бойынша 6-орыннан 4-орынға көтерілді. «Құрылысқа рұқсат алу» көрсеткіші бойынша 52-позициядан 35-позицияға көтерілді. Кәсіпорын ашуға ыңғайлылық, несие алу, халықаралық сауда, электрмен жабдықтау жүйесі сынды индикаторлар бойынша да жоғарылағаны белгілі болды.
Жалпы, Қазақстанда отандық және шетелдік бизнесмендерге қолайлы ахуал қалыптастыру үшін жасалып жатқан жұмыстар аз емес. Атап айтқанда, «Астана-1» кедендік декларациясының ақпараттық жүйесінің іске қосылғаны тауарларға декларация беруде адами факторларды болдырмауға ықпал етті. Кедендік баж салығы мен алымдар және басқа да міндетті төлемдер туралы деректерді алуға бұрын бірнеше күн кететін болса, қазір оны 15 минутта алуға болады. Экспортқа шығаратын тауарларға кедендік декларацияны кеден қызметкерлері тегін толтырып береді.
Сол сияқты, жобалық мекемелердің «бір терезе» қағидасы бойынша топографиялық түсірілімдермен, геологиялық деректермен, сәулет-жоспарлау талаптарымен, инженерлік желілердің схемасымен қамтамасыз етуі, «Құрылысқа рұқсат алу» индикаторы бойынша жақсы нәтижеге қол жеткізуге септігін тигізді.
– «Азаматтарға арналған үкімет» корпорациясы қазір жылжымайтын мүлікке құқықты тіркеу, ақпараттық қызметтер көрсету бойынша табысты жұмыс істеуде. Яғни, Doing Business-тің индикаторлары сіз бен біздің күнделікті өмірімізде ыңғайлы жағдай жасауға ықпал етеді. «Салық салу» индикаторы бойынша 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап елімізде салықтық тексерулердің 2 түрі қарастырылған. Оның бірі ерекше тәртіп бойынша тағайындалған тексеру, екіншісі жоспардан тыс тексеру. Осы жоспардан тыс тексерудің негіздері қысқартылды және жеңілдетілді, – дейді С.Жұманғарин.
Үкімет ағымдағы жұмыстарды жиып қойып, рейтингте өрлеудің қамына көбірек көңіл бөледі деген сыни пікірлер жиі айтылады. Ұлттық экономика министрлігінің өкілі бұл ұшқары пікір деп санайды. Doing Business барынша сенімді рейтингтердің бірі саналады. Жоғарыда айтып кеткеніміздей, елге инвестиция тарту, кәсіпорындарды көптеп ашу, жұмыс орындарын көбейту сынды жағымды өзгерістер халықтың тұрмысын да жақсартады.
Қарапайым тілмен түсіндірер болсақ, рейтингтің қазақша аудармасы «Бизнес жүргізу» деп аталуы да көп нәрседен хабар береді. Doing Business рейтингінде қарапайым азаматтардың жеке кәсіппен айналысуына әсер ететін барлық индикатор қамтылған. Мәселен, жеке кәсібін бастаған азаматтың оны тиісті органдарға тіркетуіне бір күн уақыт жеткілікті. Бұл сөз етіп отырған рейтингтегі «Кәсіпорын ашу» индикаторында жоғарғы балл алуға жол ашады. Сол сияқты, кәсіпкер ісін одан әрі дамыту үшін кепілге мүлкін қойып, несие алуға бекінуі мүмкін. Кепіл мүліктерінің біртұтас электронды реестрі бар. Несие алу рәсімінің жеңілдігі, оған кететін уақыт пен қаржылық шығындар қарастырылатын «Несие алу» көрсеткіші бойынша да Қазақстан былтырғы 77-позициядан 60-орынға көтеріліпті. Несиеге алған қаражаты, жері бар кәсіпкер енді жаңадан бір нысан салуды жоспарлады делік. Жоғарыда айтып кеткеніміздей, құрылысқа рұқсат алу, инженерлік желілердің схемасы сынды толып жатқан ақпараттарды алу да қазір «бір терезеден» шешіледі. Бұрын шетелге тауар экспорттау немесе керісінше шетелден тауар импорттау үшін кәсіпкер қаптаған құжатын арқалап жүретін, брокерлерге ақша төлейтін. Қазір ол жұмыс электронды жолмен шешіледі, декларация да брокерсіз тегін толтырылады. Doing Business-тің өте сенімді әрі беделді болуы осы сияқты мәселелердің қарастырылғаны және объективті бағалануымен байланысты. Оның индикаторларында жоғары нәтиже көрсетуге тырысу сол ел үшін де пайдалы екендігі түсінікті. Қысқасы, соңғы жылдары жеке кәсіпкерлік саласында енгізіліп жатқан, азаматтардың уақытын, қаражатын үнемдейтін, жүйкесін тоздырудан сақтайтын, мемлекеттік органдардың да жұмысын жеңілдететін жаңалықтардың барлығы Қазақстанның Дүниежүзілік банктің рейтингінде жоғары өрлеуіне себеп болғандай.
Елбасы Н.Назарбаев биылғы жылдың көктемінде Кәсіпкерлік қызметті реттеуді жетілдіру туралы заңға жариялы түрде қол қойғаны белгілі. Қол қою рәсімінде Мемлекет басшысы:
– Жеке бастама мен еркін кәсіпкерлік еліміздің экономикалық дамуының және әл-ауқатымыздың артуының басты факторына айналды, – деген болатын. «Doing Business-2019» нәтижесіндегі Қазақстанның орны бизнестің ел экономикасындағы орнының маңызын айқындай түседі.
Арнұр АСҚАР,
«Егемен Қазақстан»
