Жәрдемақының жеті түрі көзделген
Мемлекет басшысы Қазақстан халқына арнаған биылғы Жолдауында қазақстандықтардың әл-ауқатын өсіруді, олардың табыстары мен тұрмыс сапасын арттыруды барлық деңгейдегі мемлекеттік органдардың қызметіндегі негізгі мақсат ретінде айқындады. Осыған байланысты Үкімет үшін әлеуметтік саясаттың негізгі міндеті және оның тиімділігінің басты критерийі халықтың өмір сүру деңгейін арттыру және кедейлікті азайту болып отыр.
– Ресми деректер бойынша, ұлттық экономика көрсеткіштерінің өсуі негізінде халықтың нақты ақшалай кірістерінің өсуі де байқалады. Мәселен, 5 жыл ішінде нақты ақшалай кірістер деңгейі орта есеппен халықтың жан басына шаққанда айына 1,4 пайызға өсіп отыр. Дегенмен күнкөріс деңгейі шамасынан төмен кірісі бар адамдардың үлесі, әсіресе ауылдық жерлерде, әлі де жеткілікті деңгейде төмендей қойған жоқ, – деді өзінің кіріспе сөзінде Г.Исимбаева.
Ресми деректерге қарағанда, елімізде халықтың аз қамтылған бөлігі үшін мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақының 7 түрі көзделген. Олармен 2 188 874 азамат қамтылған.
Негізгі баяндамашы М.Әбілқасымованың айтуына қарағанда, елімізде кедейлік деңгейі 1996 жылғы 34,6 пайыздан биылғы жылдың екінші тоқсанының қорытындысы бойынша 4,7 пайызға қысқарған. Ал халықтың жан басына шаққандағы номиналды ақшалай табысы 2001 жылдан бастап 2017 жыл аралығында 10,8 есеге өсіп, 83 053 теңгені құраған. Осылайша, Қазақстанның әлеуметтік дамуын сипаттайтын негізгі көрсеткіштер абсолюттік, сол сияқты салыстырмалы мәнде жақсы динамиканы көрсетуде.
– 2015 жылғы қазанда Халықты әлеуметтік қорғау мәселелері бойынша заң қабылданды, оған сәйкес 2018 жылғы 1 қаңтарда күнкөрісі төмен отбасыларға арналған атаулы әлеуметтік көмек көрсетудің жаңа тәртібі енгізілді. Жаңа тәртіп бойынша көмек отбасылардың еңбекке қабілетті мүшелері мемлекет ұсынатын жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шараларына міндетті түрде қатысқан кезде көрсетіледі, – деді министр.
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің мәлімдеуінше, жаңа форматтағы атаулы әлеуметтік көмекте көп балалы отбасы мәртебесін алғаш рет 2018 жылғы 1 қаңтардан бастап алған көп балалы отбасылар үшін арнаулы мемлекеттік жәрдемақыны, сондай-ақ күнкөрісі төмен отбасылардың 18 жасқа дейінгі балаларына берілетін мемлекеттік жәрдемақыны 2018 жылдан бастап алып тастау, аталған жәрдемақы 2018 жылғы 1 қаңтарға дейін тағайындалған көп балалы отбасылар үшін арнаулы мемлекеттік жәрдемақыны сақтап қалу және атаулы әлеуметтік көмек көрсету үшін критерийді, яғни кедейлік шегін ең төмен күнкөріс деңгейінің 40 пайызынан 50 пайызына дейін ұлғайту көзделген. Оған қоса, жаңа форматтағы атаулы әлеуметтік көмек шартсыз және шартты ақшалай көмек түрінде беріледі.
– Шартсыз ақшалай көмек еңбекке қабілетсіз азаматтары бар отбасыларға беріледі және оларға жәрдемақы алу үшін міндетті түрде жұмыспен қамту шараларына қатысу талап етілмейді. Шартты ақшалай көмек отбасында кемінде еңбекке қабілетті бір мүшесі бар отбасыларға арналған және осындай отбасы әлеуметтік келісімшарт жасап, оның шарттарын ерікті түрде орындаған кезде көрсетіледі. Әлеуметтік келісімшарт 6 ай мерзімге жасалады, оны қосымша тағы 6 айға ұзарту мүмкіндігі беріледі. Әлеуметтік келісімшарт бойынша міндеттемелерді орындамаған жағдайда, 7 жасқа дейінгі баланы бағумен айналысатын бір отбасы мүшесін және студенттерді қоспағанда, отбасының кәмелетке толған барлық мүшелеріне алғаш рет бас тартқан кезде ақшалай көмек 50 пайызға азаяды немесе қайта бас тартқан кезде толығымен тоқтатылады, – деді М.Әбілқасымова.
Атаулы әлеуметтік көмекке – 28 млрд теңге
Министрліктің деректеріне қарағанда, биыл мемлекеттік бюджетте жаңа форматтағы атаулы әлеуметтік көмекті енгізу үшін 28,9 млрд теңге, оның ішінде нысаналы трансферттер есебінен республикалық бюджеттен – 18,4 млрд теңге және жергілікті бюджеттен – 10,6 млрд теңге көзделген.
Республикалық бюджеттен қаражатты игеруде Түркістан, Шығыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан, Павлодар облыстары мен Шымкент қаласы алда тұр. Керісінше Алматы және Астана қалалары мен Маңғыстау облысында қаражаттың игерілу көрсеткіші төмен болып отыр.
Жалпылай алғанда, 9 айдың қорытындысы бойынша жаңа форматта атаулы әлеуметтік көмек алушылардың саны 504 мың адамды құраған. Ал өңірлер бөлінісінде атаулы әлеуметтік көмек алушылардың көбі Түркістан облысында – 34,8%, Жамбыл облысында – 11,7%, Алматы облысында – 10,7%, Қызылорда облысында – 7% және Шымкент қаласында – 9,7% тұрады, яғни алушылардың 75%-ы осы оңтүстік өңірлерде шоғырланған. Сондай-ақ көмек алушылардың 66 пайызы – ауылдық елді мекен тұрғындары.
– Атаулы әлеуметтік көмектің басты мақсаты масылдықты азайту және кедейліктен шығу үшін отбасының еңбекке қабілетті мүшелерін жұмыспен қамту шараларына тарту болды. Әлеуметтік келісімшартты енгізудің арқасында еңбекке қабілетті шартты ақшалай көмек алушылардың жалпы санынан, яғни 93 мың адамның ішінде 51,5 мың адам немесе 55 пайызы жұмыспен қамту шараларына тартылды. Қалған адамдардың жүгінген кезде жалақысы төмен болған, – деді М.Әбілқасымова.
Қолданыстағы заңнамаға сәйкес күнкөрісі төмен отбасыларға шартты ақшалай көмек үш айға бір рет төленуі мүмкін. Бұл ретте олар алған қаражатын тек жеке қосалқы шаруашылығын және дара кәсіпкерлігін дамытуға жұмсауға тиіс.
Ақшалай көмек тиімді жұмсалуы тиіс
Тәжірибе көрсетіп отырғандай, ақшалай көмекті бірден төлеу әсіресе ауылдық жерлерде қызмет алушылардың жағдайын жақсартуға елеулі әсерін тигізуде.
Бағдарламаны енгізу барысында жергілікті жердегі халықты жұмыспен қамту орталықтарының кадрлық әлеуеті күшейтілген, жұмыспен қамту орталықтары базасында құжат қабылдау және өңдеу процестері автоматтандырылған, жұмыспен қамту орталықтары мен барлық деңгейдегі әкімдіктердің 1200 қызметкері күнкөрісі төмен отбасылармен жұмыс жасау дағдыларына, сондай-ақ «Әлеуметтік көмек» ақпараттық жүйесінде жұмыс істеуге оқытылған.
Ендігі уақытта министрлік атаулы әлеуметтік көмекке үміткер азаматтардың жан басына шаққандағы табысын есептеу тәртібін жетілдіруді жалғастыра бермек. Оған қосымша Біріккен Ұлттар Ұйымы Балалар қорының қолдауымен Агроөнеркәсіп ғылыми-зерттеу институтымен бірге жеке қосалқы шаруашылықтан алынатын табыс нормативтерін қайта қарау бойынша зерттеу жүргізілген.
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің баяндамасынан соң депутаттар өздерін алаңдатқан мәселелер бойынша сауалдарын беріп, Үкімет сағатының қорытындысы бойынша мемлекеттік органдарға атаулы әлеуметтік көмек беру тәртібін жетілдіру бойынша ұсынымдар әзірленді.
Серік ӘБДІБЕК,
«Егемен Қазақстан»
