Қалаға қосылған ауылдар басты назарда

Кентау – жаңа даму кезеңі

Бұл әкімшілік-аумақтық өзгеріс қа­ланың бүгінгі тіршілігіне, ертеңгі дамуына қаншалықты әсер етеді деген сұрақтың туындауы заңды. Жер көлемі ұлғайды, тұрғындар саны өсті, сонымен бірге атқарылар жұмыстар да көбейері сөзсіз. Бір анығы, қала тіршілігі ырғағынан жаңылмай, жоспарланған жұмыстар жүзеге асы­рылуда. Мысалы, Қаратаудың қой­нындағы мол пайдалы қазбаларды игеруді негізгі мақсаты ете құрылған Кентаудың кен өндіру өнеркәсібінде жыл басынан бергі 9 айда 86,6 млн тең­генің өнімі өндірілген. Жалпы өнім көлемі 64 млрд 717,8 млн тең­ге болып, өткен жылдың сәйкес ке­зеңімен салыстырғанда 2,4 есе арт­­қан. Кентау қаласының әкімі Әб­дібақыт Мақұлбаевтың айтуынша, 2018 жылдың 1 қазанында шағын және орта бизнес субъектілерінің саны 6959-ға жеткен. «Бұл көрсеткіш жыл өткен сайын 5-10 пайызға артып келеді. Қуантатыны, оның ішін­де белсенділері 93-94 пайызды құ­рап отыр. Бұл ретте шағын және ор­та бизнестің қалыпты дамуына Мо­ноқалаларды дамыту бағдарламасы ая­сында берілген несиелердің оң әсер еткені анық. Сондай-ақ мал ша­руа­шылығын дамыту, «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламалары шең­берінде бөлінген несиелер де өз септігін тигізді. Соның нәтижесінде шағын және орта кәсіпкерліктің өн­дірген өнімі де, ондағы жұмыспен қамтылған адамдардың саны да жылына 10 пайызға дейін жоғарылап отырады», дейді қала әкімі.

Тұрғындарды баспанамен қам­ту бағытындағы жұмыстар да қарқын­ды жүргізілуде. Биылғы 9 айда пайда­лануға берілген тұрғын үйдің жалпы алаңы 25 843 шаршы метр болып, өткен жылдың сәйкес кезеңінен 2,9 есеге артқан. «Нәтижелі жұмыспен қам­туды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2021 жылдарға ар­налған бағдарламасы» аясында қабылданған кешенді жоспарға сәйкес, 2018 жылдың III тоқсанында 1784 адамға әлеуметтік қолдау шаралары көр­сетіліпті. Жұмыссыздық деңгейі қалада 5,4 пайыз болып отыр.

Ауылдарда ауыз су мен ағын су мәселесі өзекті

Жоғарыда айтып өткеніміздей, Түркістан қаласына қарасты 12 ауыл округы, яғни 35 елді мекен, 40 мектеп, 25 балабақша, сондай-ақ кітапхана, спорттық кешен, ем­ханалар Кентау қаласына өтті. Жаңа қосылған 721 гектар жердің 591 мың гектары ауыл­шаруашылық санатындағы жерлер, оның 45-50 мың гектары суармалы екен. Бір қаладан екінші қаланың қарамағына өту қарапайым халық үшін ешқандай қиындық тудырмайды, әрине. Үй-жай да, мал-жан да орнында. Өзекті мәселелерді шешу енді Кентау қаласы әкімдігінің міндеті. Бұл орайда қала әкімі Ә.Мақұлбаев тиісті сала басшыларымен, мемлекеттік орган өкілдерімен бірге барлық ауыл округтарын аралап, халықпен кездесулер өткізді. Осылайша елді мекендердің өзекті мәселелерін анықтаған, оны шешу жолдарын тұрғындармен бірге талқылаған. 

Ауыл округтеріндегі өзекті мә­се­лелердің басым бөлігі ауыз су­ тап­шылығына байланысты болып­ отыр. 2012-2013 жылдары ауыз су мәселесін шешу мақсатында ұң­ғы­малар қазылған. Алайда, бұл жұмыстар су қорын алдымен тексеріп алмай жүргізілген екен. Алғашқы кездері су шыққанымен, уақыт өте келе тартылған, енді бірі кермек татып кеткен. Мысалы, Ескі Иқан ауылдық округы оған қарайтын Достық ауылы, Жүйнек елді мекендері осындай атүсті атқарылған жұмыстардың салдарынан ауыз су тапшылығын тартып отыр. Қала әкімінің айтуынша, ағын су да проблемаға айналған. Қалаға өткен 12 ауыл округында ша­руалардың барлығы ағын суды Арыс-Түр­кістан каналынан алады екен. Сондай-ақ каналдың аяқ жағында орналасқан Шорнақ, Жібек жолы ауыл­дарына судың баруы қиын. Биыл егілген дақылдың басым бөлігі канал арқылы бір рет қана суғарылған. Ағын су шілде аяқталмай тоқтаған соң шаруа­лар құдық қазып, 5-7 метр тереңдіктен су тартуға мәжбүр болыпты. Оған электр қуатын көп жұмсау қажет, яғни диқандардың су тарту үшін күніне 100 мың теңгеге дейін шығын шығаруына тура келген. Бүгінде бұл күрделі мәселе. Бөген суқоймасынан келетін Арыс-Түркістан каналының суы 36 мың гектар жерді суаруға есептелген. Ал қазір 50 мың гектар жер осы каналдың суын пайда­ланады. Яғни, канал қамтамасыз ете алмайды. Бұл орайда Елбасы Жар­лығымен мақұлданған Түркістан қала­сын түркі әлемінің мәдени-рухани ор­талығы ретінде дамыту жөніндегі бас жоспардың тұжырымдамасы не­гізінде Сырдария өзенінен машиналы сусорғыштармен су шығаратын ка­нал жобасы ұсынылуда. Жоба жү­зеге асқан жағдайда Түркістанның ай­на­ласындағы 8 мың гектар жерді жа­сыл аймақ етуге және шаруаларға да мүмкіндік туады. Жергілікті ма­мандардың айтуынша, көптен бері көтеріліп келе жатқан Шардара су­қоймасынан Мақтаарал ауданына са­лынған канал іспетті Сырдария өзе­нінен Иқан ауылына дейін маши­налық канал салу жөнінде мәселе сөз жүзінде қалса су тапшылығының ше­­шімін табуы қиын. Машиналық канал жобасы жүзеге асса, облыс ор­талығының тө­менгі жағындағы елді ме­кендерге де су толық келетін болады. Сондай-ақ жиналған суды егістік алқаптарына бір­дей бөлу жөнінде Бөген су қоймасы, Отырар, Ордабасы аудандары, Кентау қаласы әкімдіктері арасында нақты келісімдер жасалуы тиіс. Бұл келісімде жер көлемі, егілген дақылдардың ес­керілгені де маңызды. Суды аз қажет ете­тін да­қылдарды егуге көшу де ағын су тап­шылығын жеңілдетудің бір жо­­лы ретінде қаралуда. Бұл орайда шаруа­ларға тамшылатып суару жүйе­сін енгізу, күздік бидай көлемін арттыру ұсы­нылыпты.

Шешімі күрделілеу болып тұрған тағы бір мәселе экологиялық үстемеге қатысты болып отыр. Түркістаннан қосылған елді мекендерде Арал өңi­рiн­дегі экологиялық қасiрет салдарынан зардап шеккен ауылдар ретінде экологиялық үстемеақы төленеді. Түр­кістан, Арыс қалалары, Созақ, Шардара, Отырар аудандары енген бұл қолдауға Кентау кірмей қалған. Көп жылдан бері көтеріліп келе жатқан мәселе шешімін тапқан жоқ. Яғни, бүгінде бір әкімшілік аумақта орналасқан елді мекендерде, мысалы арасы 5-10 шақырым ауылдардағы бұрынғы түркістандық мұғалімдер кентаулық әріптестерінен 20 пайыз көбірек еңбекақы алады. 

Қазіргі таңда Кентауға өткен бар­лық әлеуметтік нысандардың жұ­мы­­­сы бұрынғы қалыпта жалға­су­да. Құ­жаттандыру бойынша ал­дағы уа­қытта туын­дауы мүмкін мәсе­лелер­дің ал­дын алу бойынша­ да жұмыс атқа­рылуда. Ке­нтау қала­сының әкімі жо­ғарыда ай­тылған мәсе­лелердің де бір­тіндеп өз ше­шімін табатынына сенімді.

Ғалымжан ЕЛШІБАЙ,

«Егемен Қазақстан»

Түркістан облысы