• 27 Ақпан, 2010

ДҮБІРГЕ ТОЛЫ ДҮНИЕ

824 рет

көрсетілді

10 мин

оқу үшін

Egemen Qazaqstan

ӘДЕТКЕ АЙНАЛҒАН ӘСКЕРИ ТӨҢКЕРІС Әлем жұртшылығы осыдан шамалы бұрын Батыс Африкадағы Нигер Республикасында болған мемлекеттік төңкеріске оншалықты таңдана қоймағандай. Көп адамға бұл басқа жерлердегі сайлау өтіп, биліктің бір қолдан екінші қолға көшкеніндей әсер қалдырған сияқты. Жаңа төңкерісті де әскерилер жасады.Жалпы, 1960 жылы азаттық алған Нигер Республикасы төңкерістен көз ашпай келеді. Соңғы төңкеріс 1999 жылы болған еді. Майор Дауда Маллам Уанке бастаған көтерілісшілер әскери диктатор Ибрагим Баре Майнассараны тағынан тайдырған. Атап өтерлік бір жай: әскерилер билікті өздері иемденбей, еркін сайлау өткізіп, заңды президент сайланған. Қалай дегенде де, Танджа Мамаду өзінің билікке жеткені әскерилердің арқасы екенін ұмытпауы тиіс еді. Осыдан бес жыл бұрын сайлауда қайта жеңіп шыққаннан кейін, ол әскерилердің демократиялық талабын ұмытқандай болды. Ол өзінің билігін ұзарту үшін конституцияға өзгеріс енгізгісі келді. Өз ойын жүзеге асыру үшін парламентті де таратып жіберіп, бар билікті өз қолына алды. Президент Танджа Мамадудың ойын әскерилер жүзеге асыртпады. Оны билікке отырғызған да, енді сол биліктен тайдырған да әскерилер болып отыр. Олар президентті үкімет отырысын басқарып отырған кезінде бүкіл министрлерімен бірге тұтқындап, бір әскери бөлімге алып кеткен көрінеді. Мамадудың күзетшілері де, қолдаушылары да қарсылық көрсетіп үлгермеген сияқты. Мылтық та атылған көрінеді, бірақ оның кімді жақтап атылғаны да белгісіз. Бір анығы – төңкеріс қантөгіссіз болған. Сондай-ақ, алғашында төңкерістің нақты ұйымдастырушысы кім екені жайында да әртүрлі әңгіме айтылды. Бір ақпарат көзі төңкерісті жүзеге асырған полковник Абдуллайе Адаму Харун десе, екіншілері полковник Жибрил Адаму Харун деді. Ал одан кейін әскери хунтаның басшысы ретінде майор Салу Джибоның аты аталды. Ақыры соңғы қауесет шынға айналып, майор Салу Джибоның уақытша президент болып тағайындалғаны жарияланды. Сол хабарда Джибоның Демократияны қалпына келтіру кеңесін басқаратыны, өз кезегінде бұл кеңес өтпелі кезеңде демократиялық сайлау өткенше ғана билік тізгінін ұстайтыны айтылған. Бірақ сол уақытта бұл кеңес, оның басшысы біраз бағдарламалық мәселелерді шешіп тастамақ. Ең алдымен уақытша президентке айрықша құқық берілген. Ол үкіметтің басшысын да, министрлерді де өзі тағайындайды. Сонымен бірге, ол жаңа конституцияны әзірлейтін комитетті де басқарады. Ал бұл конституция жалпыхалықтық референдумда дауысқа салынбақ. Соған қарағанда, уақытша президенттің билік мерзімі біразға созылса керек. Бұрынғы президент Мамадуды жақтап, қарсылық көрсеткендер туралы ақпарат жоқ. Ал көтерілісшілерді жақтаған біраз топ ел астанасы Ниамейде көшеге шығып, бой көрсеткенге ұқсайды. Оны қолдан ұйымдастыру да әбден мүмкін. Әрине, халықтың әркімді жақтап екі топқа бөлініп, атыспағаны жақсы. Сөйтсе де бұрынғы биліктің халық қимайтындай істері бола қоймаған сыңайлы. Нигер – негізінен ауыл шаруашылықты кедей ел. Ауасы ыстық, Нигердей өзені болған соң, онда егіншілік біраз дамыған, көшпелі халық мал өсіреді. Жерінде біраз байлығы бар, әсіресе, жұртты онда уранның айтарлықтай қоры бары қызықтырады. Шаруашылығын айтпағанда, бұл елдің 85 пайызы мұсылман саналатын халқы жылдам өсіп келеді. 1995 жылдан кейін он жылда бір жарым есе өсіп, 13,5 миллион болған екен, дәл қазір қаншаға жеткені белгісіз. Жаңа билік сол халықты қайда бастайды деген ой көңілге оралады. АПАТТЫҢ АЙТЫП КЕЛМЕЙТІНІ БАР Португалия үкіметі Мадейра аралындағы табиғат апатынан құрбан болғандарға арнап, үш күндік бүкілұлттық аза жариялады. Бұл апаттан елу шақты адам қаза тауып, 120 адам жарақат алыпты. Ал толық анықталған кезде құрбандар қатарының көбейе түсуі әбден мүмкін. Ақпарат құралдары, ең алдымен телеарналар мұндай оқиғаларды адамға жақындата түседі. Жұрт демалыс күндері буырқанған өзенге айналған қала көшелерін, қираған көпірлер мен алып электр бағаналарын, опырылған ғимараттарды көріп, апаттың алапаттығын аңғарды. Осынау апаттың салдары жаныңды түршіктіреді. Мұндай апатты күтпеген халықтың қасіретін түсінесің. Бұл арал құрылықтағы Португалиядан мың шақырымдай екен. Апаттың жайын білмек болып ел премьер-министрі Жозе Сократеш оған бірнеше рет барып та қайтты. Көмек жан-жақты көрсетіле бастады. Көрші ел Испания да көмек қолын ұсынды. Португалия Еуроодақтан қаржылай шұғыл көмек өтінді. Бір сөзбен айтқанда, шалғайда жатқан бұл арал халқы апаттан кейін қамқорсыз қалмайды. Қамқорлық дегенде, Мадейра бұрын да қамқорсыз қалған жер емес. Табиғатына, қолайлы ауа райына қарап, ұзындығы 57 шақырым, ені 22 шақырым бұл аралды жұмақ десе болар еді. Онда туризмнің айтарлықтай жүйесі бар. Аралдың 250 мың тұрғыны бір жағы сол туризмнің шапағатын да көреді. Кешегі сойқан нөсерлі жауын біраз жерді бүлдіргенмен, жан-жақты көмек оның орнын толтыратынына жұрт күмәнданбайды. Әңгіме дәл осындайда қол ұшын беретіндердің табылу-табылмауына, сол көмекті ұқсата білуге барып тіреледі. Апат айтпай келеді деп, кейде жұрт ақталғандай болатыны бар. Осы жерде Гаитидегі жер сілкіну көңілге орала береді. Рас, сол жер сілкінуден үйлер көп қирады, құрбан болғандар да көп болды. Сол зілзаладан бері бір жарым айдай уақыт өтсе де, ондағы халықтың аш-жалаңаш күйлері телеарналардан көп көрсетіледі. Сонда, оу, бұл елде үкімет бар емес пе, сырттан қаншама көмек келіп жатыр, ол қайда кетіп жатыр деген ой мазалайды. Елдің бір аймағында зілзала болса, екінші аймағында ел бар емес пе, олар неге көмекке келмейді, мынау аш-жалаңаш халықты уақытша болса да, сол жаққа апарып орналастырып, жұрт барымен бөліспей ме дейсің. Мұндайды өз елің де бастан кешкен соң айтасың. Азын-аулақ зілзала бізде де болды. Зайсанда, Меркі жақта сол жер сілкінісінен, әйтпесе оңтүстік өңірде көктемгі нөсер жаңбырдан біраз үйлер қирағанда, ел болып шабылдық. Үйлер жөнделді, астан тарыққан, далада қалған ешкім болған жоқ. Әйтпесе, сонау соғыстың сұрапыл жылдарында халқымыз азық-түліктен қиналды. Сонда да сырттан, жау жайлаған жақтан келгендерді, қуғын-сүргінмен келгендерді арасына сіңіріп, қолындағысын бөліп бергені белгілі. Мына жұрт неге солай етпейді дейсің. Ал Гаитиде, телеарнадан көріп жатырмыз, ашпыз, неге көмектеспейді деген айқай жиі естіледі. Үйдің қирағаны рас, қиындық туғаны рас, бірақ осы жұрт бұрын қалай өмір сүрген? Олардың азын-аулақ болса да жиған-тергені жоқ па, соның бәрі қираған үйдің астында қалса да, оны аршып алатын мүмкіндік бар емес пе? Ал олардың аузынан шығатын бір ғана сөз – бер! Сол Гаитидегі жағдай туралы репортаждарды көргенде, тағы бір жантүршігерлік көрініс көңілден кетпейді. Ол сырттан келген көмекке жұрттың таласуы. Бұл жерде сол көмекті таратуды жөндеп ұйымдастыра алмай отырған жергілікті өкіметке сын айтқан жөн-ау. Сол көмекті әлі жеткен тартып алып жатыр. Кішірек баланың бір көмекке кезегі жетіп, қолына бір нәрсе тисе, одан үлкенірегі оны тартып алады. Оларды бала десек, бір қап азықты көтеріп бара жатқан бір адамды одан күштірек екі адам келіп, зорлықпен тартып алғанын да сол телеарнадан талай көрдік. Сірә, апаттың үлкені осы шығар деген ой келеді. Мұндай халықты тойындыру да қиын болар. Құдай мұндай апаттан сақтасын. Мамадияр ЖАҚЫП.