Біз білетін Ғабең

Мүсірепов-110

Ғабең туған жерге ат басын бұрғанда жанына өзі жақсы кө­ретін, шығармашылық өнер­ле­ріне көңілі толатын ақын-жа­зушы­лар­ды, сазгерлерді, әнші­лерді ерте келетін. Сондай бір келісінде қазақ­тың белгілі ақы­ны Ғафу Қа­йырбеков пен аудармашы Алексей Белялиновты жол­серік етіпті. Өйткені, әлі жа­зылып бітпеген “Ұлпан” ро­манының кейіпкерлері өмір сүр­ген өңірді аудармашыға көр­сету ойында болса керек. Әр келген сайын облыстық «Ленин туы» /қазір «Солтүстік Қазақ­стан»/ газетінің басшылығы мені әрі ауылдасы, әрі қаламдас інісі ре­тінде қосып беретін. Осындай жанға шуақты жылышырайлы жолсапарлар кезінде тамаша сөз зергерінің қайсар­лығын, жер сілкінсе де қозғал­майтын, даусын көтермей-ақ жайлап қана айтып, санаңа жеткізетін, қабақ шытпай-ақ ренішін білдіретін мінезіне талай рет куә болғаным бар.

Мүсірепов-110

Ғабең туған жерге ат басын бұрғанда жанына өзі жақсы кө­ретін, шығармашылық өнер­ле­ріне көңілі толатын ақын-жа­зушы­лар­ды, сазгерлерді, әнші­лерді ерте келетін. Сондай бір келісінде қазақ­тың белгілі ақы­ны Ғафу Қа­йырбеков пен аудармашы Алексей Белялиновты жол­серік етіпті. Өйткені, әлі жа­зылып бітпеген “Ұлпан” ро­манының кейіпкерлері өмір сүр­ген өңірді аудармашыға көр­сету ойында болса керек. Әр келген сайын облыстық «Ленин туы» /қазір «Солтүстік Қазақ­стан»/ газетінің басшылығы мені әрі ауылдасы, әрі қаламдас інісі ре­тінде қосып беретін. Осындай жанға шуақты жылышырайлы жолсапарлар кезінде тамаша сөз зергерінің қайсар­лығын, жер сілкінсе де қозғал­майтын, даусын көтермей-ақ жайлап қана айтып, санаңа жеткізетін, қабақ шытпай-ақ ренішін білдіретін мінезіне талай рет куә болғаным бар.

Ғабең көбіне Жаңажолда тұ­ратын інісі Әшімнің ш­аңыра­ғына түсетін. Осы жолы да шымнан салынған үйінің алдына Көкше­таудан әдейі әкелінген жылжымалы дала қосы орнатылыпты. Ғабең­нің кірпияздығы, тазалығы мұқият ескерілгенге ұқсайды. Жатын бөлмелер таза. Жуынатын орын жеке. Қонақ­тар түн ортасы ауғанша әңгіме-дүкен құрысты. Ертеңіне қос жанында Ғафу Қайырбеков, Мүталлап Қан­ғожин үшеуміз жүр едік. Жасұлан Қады­ров деген азамат келіп, Ғабеңді сұ­рады. Осы ауылдың тумасы еке­нін, шетте мектеп директоры қызметін атқаратынын біле­тінмін.
– Классик әлі ұйықтап жатыр, ал жарты классик ұйқылы-ояу, – деп бәрімізден бұрын Ға­фу аға­мыз жауап берді. Жарты классигі – Алексей Белялинов.
– Ғабеңді оятып жіберсең, Амандық, – деп ауылдасы ре­тін­де маған қолқа салды. – Асы­ғыс едік, үйге қайтып бара жатырмыз, сәлем бере кетейік.
Оятуға тура келді. Ғабең Жас­ұлан ағаймен және оның шешесі Зейтінмен шүйіркелесе әңгімелес­ті. Олар “Интернационал” кеңша­рына соғып, қонақ болып кетуін өтініп еді, келісім бермеді. Сәлем­шілер кеткеннен кейін Ғабең маған:
– Амандық, мен жақсы дем алып жатыр едім. Сәлем бере келгендердің бәріне оята бер­ме­генің дұрыс, – деп ақырын ғана ескертті. Осы сәтте Ғабеңнің бас­ты кейіпкерлерінің бірі – Игілікке берген мінездемесі есі­ме түсті. “Қастары қиғаш-қиғаш біткен қапа кісі паң да, тәкаппар да емес. Дауысын кө­тере сөй­ле­генін, бір адамға су­ық жүз көр­сетіп, қабақ шыт­қанын ешкім көрген де, естіген де емес. Ала көзін бір төңкеріп, қалың қабағын бір түйіп қалса, бұл маңайдағы елдер басына қара жамылғандай болар еді. Бірақ күш белгісін көрсетуді ол ұмытқан адам сияқ­ты. Айбар барын өзі де жақсы білетін бол­ғандықтан құдірет тізгінін қаң­тарып ұстайды. Бұйырғаны – өтінгендей ғана, келісім айт­қаны – бітім айтқандай ғана”.
Бұл Ғабеңнің дәл өзі емес пе? Ақырын болса да қатты батырып айтқан сөзден қатты ұял­дым. Ағат кеткенімді аңғар­дым.
Қазақ мемлекеттік универ­ситетінің журналистика фа­куль­те­тінде сырттан оқы­ған жылдары емтихан тапсыру сессиясына, Алматы жоғары партия мекте­біне білім жетілдіру курстарына барып жүргенде Ғабеңе ауылдың амандығын жеткізіп, сәлем беріп жүрдім. Бір барғанымда есікті Ғазиза жеңгей ашты. Ғабең үйде екен. Ауыл-аймақты байыппен ғана сұрап, сыздықтай сыр тартты. Шылымды көп тартатынын бай­қадым. Мүштікті жайлап бұ­рап екіге бөліп, ішіне ақ бір­деме салады. Содан кейін бұ­рап, жауып, ұшына біздің сол кездегі сигареттерден ұзынша­лау әрі жі­ңіш­келеу шылымды кигізеді. Сосын сіріңкемен тұ­татып, жайлап қана сорады. Менің әрі шұқшия, әрі таңдана қарап отырғанымды байқап қалған болу керек.
– Бұл сигаретті Америкадан досым жіберіп тұрады. Ал іші­не салатын зат никотинді өткіз­бейді, – деді.
Жұмыс бөлмесі қанша кең десем де, кітап толы сөрелер тұтас қабырғаны жауып тұрған­дықтан тарылтып тұрғандай әсер етті. Құранның орысша нұсқа­сын осында алғаш көрдім. Күн­нің жарығы терезеге молынан түсіп, жарықтандырып тұр. Стол үстінде нешетүрлі қалың қатыр­ма қағаздар, қарындаш­тар, ре­зеңке өшіргіштер жатыр. Шығар­масын ақ қағазға емес, дәптер­дікі сияқты торкөз беттерге жазатын көрінеді. Әңгіме арасында бір сөзді өшіргішпен өшіріп тас­тап, орнына басқа­сын жазды. Біз сияқты жолдың үстін не жиегін пайдаланбайды екен.
– Ғазиза жеңгең арабша да, латынша да, қазіргі орыс ғар­пы­мен жазғанды да жақсы айырады. Әрі тез басады. Маған арапша жазған әлдеқайда же­ңіл, – деді әңгіме арасында Ғабең.
Тағы бірде жолым түсіп Ал­матыға барғанымда қалып­тас­қан дәстүрімді бұзбай Ғабеңе сәлем беріп шығуды ұйғардым.
– Әңгімемізді далада жал­ғас­тырайық. Шашымды қырық­ты­р­у­ға дайындалып жатырмын, – деді.
Сөйтті де бөлменің бұры­шында тұрған айнаның алдына отыра кетіп бетіне опа жаға бас­тады. Содан кейін үстіне иісмай шашты. Асықпаған күйі көп жиналды. Онсыз да әжімсіз беті одан сайын тегістеліп, тіпті жасарып кеткендей болды. Мен бұрын осы айнаның алдында қаптаған опа мен иісмайды жең­гейдікі шығар деп ойлайтынмын. Ер адамның өзін осылай күтке­нін бірінші көруім.
Сыртқа шығып, Ғабең тұра­тын үйден таяқ тастам жердегі Қазақстан компартиясы Орта­лық комитеті орналасқан ғи­марат маңындағы гүлзар ішінде біраз әңгімелестік. Содан кейін ақырын басып, ғимарат ішіне енді. Шашын осындағы шаштаразда қырықтыратын көрінеді.
Бір аңғарғаным, Ғабең Еуро­паның ғана емес басқа да елдер­дің дәстүрлерін бойына көп сіңірген сыңайлы. Бұлай дейтінім, Алма­ты­ға барған ке­зекті сапарымда пәте­ріне телефон шалсам, Ғабең мен Ғазиза жеңгеміз тау жақтағы демалыс үйінде екен. Телефонын сұрап алып, Ғабеңмен хабарластым да, қай уақытта келетінімді айттым. Уағдаласқан уақытта бар­­сам, Ғабең бірінші қа­бат­тағы дә­лізде тосып жүр екен. Екінші қа­бат­қа көтерілдік. Бір бөлмеде жал­ғыз. Аз ғана әңгімеден кейін телефонды алып, қоңырау шала бастады.
– Ғазиза, шайың дайын ба? Аман­дық келді, – деді.
– Дайын, – деген жеңге­міздің сөзі естілді.

Басқа бір ғимаратқа баратын шығармыз деп ойлағанмын. Олай болмады. Бір бөлмеден шықтық та, көрші бөлмеге ен­­дік. Жеңгей жылы шырайлы қарсы алып, қою шайын, коньягын құйып жатыр. Біраз отырып, әңгімелесіп, қоштастым. Ерлі-зайыпты адамдардың демалыс үйінде бөлек бөлмелерде тұрып жатқанына таң қалдым.
Ғабең сөзге сараң болғаны­мен, ойланып-толғанып, тоқ етерін тү­й­­індеп бір-ақ айтушы еді. Сондай-ақ қалжыңға да кет әрі емес екендігін көрдім. Бірде ауылға партизан-жазушы Қа­сым Қайсе­новті ерте келген. Қонақ­тарды Жаңажолда Ға­бең­нің туған ағасы Хамиттың үл­кен баласы Екпіннің ата-енесі Сералы мен Әсия да қарсы алып, өздері тұратын Суаткөлге қонаққа шақырған болатын. Ғабең Сергеевка қаласы маңын­дағы халық «Тың теңізі» атап кеткен су қоймасын көрсем деген ойын ишаралады. Келесі күні су қой­масына барар жолда Суаткөлге ат үстінен соға кетіп, түн уағында бір-ақ оралдық. Есік алдында Қасекеңе бір келін­шектің жабыспасы бар ма. “Бауырым, амансың ба? Қандай қуа­нышты­мын, аға! деп мойнына жармасты. Қасекең аң-таң.
– Аға, үйірінен адасқан қаз сияқтымын мен.
– Иә, сонда қалай?
– Менің елім – найман. Әке-шешеден ерте жетім қалып, балалар үйінде өстім. Дәм жазып осы жаққа тұрмысқа шықтым. Сізді естіген соң әдейі іздеп келдім, – дей сайрай жөнелді әлгі әйел.
– Қасым, туысыңды таптың ба, қалай? – деп қояды Ғабең байыппен.
– Айналайын бері кел, жаныма отыршы, – деп Қасекең ке­лін­шектің бетінен сүйіп, тұр­мысын, бала-шағасын сұрап жатыр. Жи­налған жұртты күлкі буып барады.
– Қарашы, әне, «қасқырды қанша асырасаң да орманға қа­рап ұлиды» деген осы. Туысы келіп еді, бізді менсінбей кетті, – деп қояды біреулер. Осының бә­рі­нің қалжың екенін батыр партизан артынан ғана білді. Оны ұйым­дастырып жүрген Ғабең. Суаткөл­ден Сергеевкаға аттанар кезде Қасекең үйден бірінші болып шығып кеткен. Осы кезде Ғабең ауыл адамдарына:
– Біз қайтып оралғанша бір өткір әйелді дайындап қойың­дар. Қасым – Шығыс Қазақстан облысынан, руы – найман. Ол әйел сол жақтыкімін деп Қасымға жабыссын, не қылар екен, көрейік. Бір күлкі болсын, – деп тапсырып кеткен. “Әзілің жарасса – атаң­мен ойна”, – деген осы-ау, сірә.
Міне, біз білетін Ғабең осындай адам болатын.
Амандық ЖАНТЕМІРОВ,
 Қазақстанның құрметті журналисі.
 Солтүстік Қазақстан облысы.