Kóshede, qoǵamdyq kólikte kele jatyp, kózińiz túrli nysandardyń mańdaıshasyndaǵy aqaýly ataýlarǵa túskende «Qarǵaıyn desem – jalǵyzym, qarǵamaıyn desem – jalmaýyzym» dep kúıingen pendedeı eriksiz bas shaıqap, mundaı jónsizdik pen beıbereket áreketke «áı, deıtin áje, qoı, deıtin qoja» joq pa ózi degen kúdikke boı aldyrmasqa amalyń qalmaıdy.
Astana qalasyndaǵy A.Imanov kóshesiniń boıymen kúnde ótemiz. Bir sulýlyq salony jóni túzý basqa esh at tabylmaǵandaı «Spletnısa» dep atalypty. Ásemdik pen sulýlyqtyń sımvoly osy sóz bolǵany ma? Orysshadan týra aýdarǵanda «ósekshi áıel» degen maǵynany bildiredi. Orys qoǵamynda kóbine áıel qaýymyna japsyrylatyn bul teńeý sonshalyq qulaqqa túrpideı tıetin sóz sanalmaýy múmkin. Al biraq qazaqy orta úshin ósek degeniń – eń bir súıkimsiz, jaǵymsyz jat qubylys. Ata-babalarymyzdyń asyl qazynasynda: «О́z aýzyna ózi ıe bola almaǵan astyndaǵy túıesinen aıyrylar, jetegindegi bıesinen aıyrylar», «Aýyzyna sóz turmastyń bir jerde ózi turmas», «Aıaǵy jaman tórdi bylǵar, Aýzy jaman eldi bylǵar», «О́sektiń órtinen derti jaman», «О́sekshide bet bolmaıdy», «Itke tósek ne kerek, Estige ósek ne kerek?», «Igilik isti ósek buzady», «О́sek sóz ógizdi de óltiredi», «О́sekke kereń bol, Oıǵa tereń bol» degen nebir qanatty qaǵıda bar emes pe? Abaı da óziniń «Ǵylym tappaı maqtanba» óleńinde:
«О́sek, ótirik, maqtanshaq,
Erinshek, beker mal shashpaq –
Bes dushpanyń bilseńiz...
...Sózine qaraı kisini al,
Kisige qarap sóz alma.
Shyn sóz qaısy bile almaı,
Ár nárseden qur qalma», dep keıingi urpaǵyna osyny eskertken joq pa?!
Muny aıtyp otyrǵan sebebimiz, estetıkalyq talǵamǵa saı kelmeıtin basqa tildegi alabajaq dúnıelerdiń saldarynan kósheniń sán-sáýleti buzylyp qana qoımaı, rýhanı kelbetine nuqsan tıip jatqanyn jetkizý edi. Bul rette mańdaıshadaǵy ataýlardyń jaǵalaı shet tilderinde jazylyp, ana tilimizdiń kóleńkede tunshyǵyp qalyp qoıýy – túptep kelgende, sana ekspansıasy emeı ne?
Bir avtor ınternettegi óz jazbasynda: «Almatyda Shemıakın kóshesiniń boıynda «Vdalı ot jen» degen kafe bar. Shamasy áıelderinen mezi bolǵan erkekter baratyn jer bolsa kerek... Sol sıaqty Markov pen Shashkın kósheleriniń qaq ortasynan «E mae» degen kafeni kózim shalyp qaldy deı kelip, «Master ı Margarıta», «Laskovo zaproshýemo», «NLO», «Iа jdý tebıa», «Chýkotka», «Zakýskı ohotnıka»... sıaqty dúkender men kafelerdiń ataýlaryna toqtalady. Buryn mundaı jaǵdaıdyń beleń alýyna keńes saıasatyn kináli dep sanap keldik. Qazaq tiliniń óńeshine qorǵasyn quıǵan solar dedik. Endi kósheńniń atyn qazaqshala, shalajansar aýdarma-jarnamalardy, mańdaıshadaǵy ataýlardy túzet. Buǵan kim kedergi?! О́z úni ishinde óship qalǵan kúńge kúpisin sypyryp tastaıtyn ýaqyt áldeqashan jetken joq pa edi? Deısiń-aý kúıingennen. О́zge elderde osyndaıǵa jol berile me? Áı, qaıdam-aý! Árkim óziniń ana tilin alǵa ozdyrýǵa umtylyp jatqan zaman ǵoı...
Al bizde jeke tulǵalardyń menshigindegi nysandardyń ataýyn ózgertýge hal-qaýqarymyz jetpeıdi. «Qazanshynyń óz erki, qaıdan qulaq shyǵarsa» degenniń keri. Baıshykesh kásipker ózine unaǵan ataýdy usynady. Aǵylshynsha, oryssha atalsaq jurt osy atymyzǵa kóbirek tartylady, kelýshilerge zamanaýı sıpatta kórinemiz degenniń ar jaǵynda ol shirkinder úlken kemsitýshilik, qorlyq jatqanyn, ata-babasynyń tilin basqanyń tabanynyń astyna salyp berip turǵanyn seze me deseńshi. Árıne, bul jerde áńgime álem boıynsha ózgertilmeı jazylatyn halyqaralyq masshtabtaǵy iri-iri kompanıalardyń ataýlary týraly, «Toyota», «Mersedes», t.b. sondaı dúnıejúzine málim alpaýyttar jaıynda bolsa bir sári, jaı qatardaǵy azyq-túlik dúkenine, shashtarazǵa, kafege shet tiliniń ne qajeti bar? Deımiz dá. Tipti búginde elimizdegi qaı qalanyń o sheti men bu shetin kesip ótseńiz de sondaı kartınaǵa kýá bolaryńyz haq. Aldyńyzdan til shubarlaý men mensinbeýdiń neshe bir túri kezdese ketedi. Bárinen soraqysy, munyń salqyny birde-bir sheteldik qonaqtyń aıaǵy tımegen qazaqtyń sonaý qıyrdaǵy aýyldaryna deıin jetip jatyr deıdi. Munymen aýyldaǵylar aýyrǵasyn ne boldy. Aǵylshynsha ataýǵa ıe bolýdy zamannyń aǵymyna ilesý dep túsinip júr me eken sabazdar. Kim bilsin? Biz úshin bul elirý dańǵazalyq pen daraqylyqtan basqa túk te emes. Saıyp kelgende, osylardyń bári mádenıetimizdiń deńgeıin, qandaı halyq ekenimizdi kórsetedi. Al sol mádenıettiń eń bir mańyzdy salasy týǵan tilimiz emes pe?
Qarashash TOQSANBAI,
«Egemen Qazaqstan»
