Malshynyń kovboıdan nesi kem?!.

Jýyqta Aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginde atalǵan jobaǵa oraı ótken basqosýda vıse-mınıstr Arman Evnıev mynadaı bir oıdy aıtyp qaldy: «Bizdiń balalar kovboılardy úlgi tutady. Biraq kovboı degenińiz – kádimgi malshy ǵoı. Áýejaılarda kórip qalsa, halyq kovboılarǵa qanshama qurmet kórsetip jatady. Bizde de sondaı úlgi bolýy tıis. Mine, sondyqtan aýyldyq eldi mekenderde áleýmettik-ekonomıkalyq ınfraqurylymdy jańǵyrtýdy maqsat etip otyrmyz. Osy baǵyttaǵy jumys 2030-jylǵa qaraı aýyldaǵy halyqtyń 80 paıyzyn zamanaýı ómir sapasynyń standarttaryna saı etýge múmkindik beredi», dedi A.Evnıev.

Rasynda da bárimiz úshin amerıkalyq kovboılar ómiri óte qyzyqty kórinedi. Olar týraly kınolardy qyzyǵa kóremiz. Al ózimizdiń malshylarǵa kelgende muryn shúıire qaraımyz. Bul, shamasy Keńes Odaǵy kezinde qalyptasqan eski kózqarastyń áseri bolsa kerek. Sol kezderi malshylardyń eńbegi barynsha nasıhattalyp, maqtalǵanymen shyn mánine kelgende, búkil halyq malshylyqty kásiptiń eń artta qalǵan túri retinde qabyldaǵan bolatyn. Aýyl jastary ınjener, agronom, tym bolmaǵanda shofer nemese mehanızator bolǵandy qalaıtyn. Olardyń barlyǵy malshylyqqa qaraǵanda kásiptiń neǵurlym jańa túrleri sanalatyn. Al malshy bolý úshin kóp eshteme qajet emes. Tek malshynyń balasy bolsań, tipti bolmaǵanda ózińniń malshy bolǵyń keletinin keńshar basshylaryna eskertseń boldy, osynyń ózi jetip jatyr. Qalǵanynyń barlyǵyn olardyń ózderi-aq sheshedi. Maqtap-maqtap, arqańnan qaǵa otyryp, bir malshyǵa aparyp, sonyń qasyna kómekshi etip qosady. Munan keıin kez kelgen jastyń aldynda kúnderi bir-birinen aýmaıtyn súreńsiz ómir kartınasy ashylady. Kúnde kóretiniń aldyńdaǵy bir otar qoı, taý men dala, malshynyń mujyq úıi. Al aldyńa salǵan mal bolsa, seni bir sát te bosatpaıdy. Jyldyq eńbek demalysyn alyp qydyrý – joqqa tán. Onyń ústine, malshylyqqa bir kirgen ekensiń, odan bosap shyǵý óte qıyn. Sebebi keńsharlarda malshy jetispeıdi. Tek erik-jigeriń men bilimiń jetse, oqýǵa ketip nemese qashyp qana qutylasyń. Malshynyń súreńsiz ómiriniń tutqynynan bosap shyǵýdyń basqadaı joly da joq edi. Sondyqtan malshylyqty odan ári jalǵastyra berýge týra keledi. Sonda bul ómirden alatyn barlyq jetistigiń, eger jaqsy malshy bolsań keýdeńe orden, medal taǵasyń, otbasyn asyraısyń, qystyq soǵymyń qashanda bolsyn ázir. Malshylyqtyń adamǵa materıaldyq túrde beretin artyqshylyǵynyń ózi osymen ǵana shekteletin. О́ıtkeni sen qansha jerden mal baǵyp, otardan otar órgizseń de, aldyńdaǵy maldyń bári – qoǵamdiki ǵoı.

Mine, osy jaǵdaı malshylyqtyń qundylyǵyn ábden túsirip jibergen edi. Gazetter men jýrnaldar malshy eńbegin qansha maqtasa da, malshy ómirine eshkim qyzyqpaıtyn.

Al qazirgi ýaqytta malshy ómiriniń qundylyǵy jyl ótken saıyn arta túskendigi baıqalady. Tek osy kásipti sheberlikpen ıgere bil. Eger jeriń bolsa, nege mal ósirmeske?! Malshylyqtan baıyp jatqan adamdar qazir az emes. Kezinde keńsharlarda jekeshelendirý júrgizilgende sol úderisten utyp shyqqan kásip ıeleri de eldiń shetinde, taýdyń tereń túkpirinde ómir súrip jatqan malshylar boldy. Olar aldyndaǵy qoıdy qorasymen jekeshelendirip alyp qala aldy. Sonyń nátıjesinde qazir aldynda myńdaǵan maly, júzdegen gektar jeri bar aýyldyń jańa baılary qalyptasty. Endi siz sol jerlerden kezindegi malshynyń mujyq úıiniń ornyna salynǵan zamanǵa laıyq jańa kottedjderdi baıqaı alasyz. Olardyń aldynda qaladaǵylardyń qoly jete bermeıtin ádemi qymbat jeńil kólikter turady. Osylaı áldenip alǵan malshylar qazir ózderine jalshy izdep júr. Al zamanaýı tehnologıalar malshy ómirin tipti qyzyqty ete túskendeı. Jeri óziniki, oǵan eshkimniń qoly suǵylmaıtyn bolǵan soń, maldy en dalaǵa erkin jiberip qoıyp, olardy dron arqyly baqylaıtyn malshylar da shyǵyp jatyr. 

Sonymen qazirgi mal ıesiniń, mal baǵýshynyń aty ǵana malshy. Áıtpese ol qazir kóptegen jańa kásip túrin ıgere bastaǵan adam. Týrızmniń damı bastaýyna baılanysty ózi ómir súretin jerde ol qazir – gıd. Sizdi ózi otyrǵan ortanyń ómirimen tanystyrýǵa tolyq múmkindigi bar. Taý-tasta júre alatyn jaqsy jeńil kóligi, sáıgúlik aty, qolynda ańshylyq kýáligi bar. Sizge sol dala men taý-tastyń barlyq qyzyǵyn kórsete alady. Tipti qolyndaǵy malyn ábden kóbeıtip alǵandyqtan, ózi otyrǵan jerde shaǵyn qonaqúıler salyp, olarǵa kelýshiler qabyldap, túıeniń shubatymen, bıeniń qymyzymen emdeıtin, tipti jerinde kóli bolsa, sýǵa túsirip, balyq aýlatatyn malshylar da shyǵyp jatyr. Iаǵnı, keshegi qoı sońyndaǵy malshy endi bıznesmenge aınalyp keledi.

Bizdiń oıymyzsha, bul áli osy úderistiń basy ǵana. О́ıtkeni zaman bolsa, jyldan-jylǵa ózgerip keledi. Kúni erteń mal kútimin jasaıtyn robottar da kele bastaıdy. Tipti olar múıizdi iri qara ósiretin sharýashylyqtarda qazirdiń ózinde bar. Erteń qoı ósiretin sharýashylyqtarǵa da keletin bolady. Árıne osynyń bárin ıgerý úshin malshyǵa myqty oqý-bilim kerek. Osy oqý arqyly malshynyń bizdiń kóńilimizde qalyptasqan áleýmettik beınesi men kisilik bolmysy da ózgeretin bolady.

Endeshe qazirgi qazaq malshysynyń amerıkalyq kovboıdan nesi kem?!

Elimizde jer jetedi. Shynymen mal ósirýdi nıet etken jastar bolsa, bos jatqan jerden jer de ala alady. Mal sharýashylyǵymen shuǵyldanǵysy keletin jastar úshin mal kúıinde beriletin jeńildikti kredıtter de bar. Endeshe qalada jumys taba almaı bosqa sendelip júrgenshe zamanmen birge ózgerip kele jatqan malshy kásibine ıek artýdyń nesi aıyp?!