Иә, Қазақстанның туристік әлеуеті орасан деп жиі мақтанатынымыз рас. Алайда, туризм саласын әлі күнге дейін қарыштап дамыта алмай отырғанымыз да жасырын емес. География ғылымдарының кандидаты, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогика университетінің қауымдастырылған профессоры, «Болашақ» бағдарламасы бойынша Джордж Вашингтон университетінің түлегі Кененбай Мәмбетәлиев мұның себебін былай деп тарқатады:
− Кез келген мемлекет белгілі бір саланы дамыту үшін оның болашақтағы даму жоспарын арнайы стратегиялық құжат арқылы айқындайды. Бұл құжат мемлекеттік органдардың, ғалымдардың және салаға қатысты мүдделі тараптардың барлығының қатысуымен жасалуы керек. Біз еліміз тәуелсіздік алғаннан бері қабылданған барлық туризм бағдарламалары мен тұжырымдамаларын АҚШ-тың туризм саласының ғалымдарымен бірге толық зерттедік. Сондағы анықтағанымыз, біздегі көптеген бағдарламалар мен құжаттарда нақты ғылыми-зерттеулердің нәтижесі пайдаланылмаған. Тіпті 2017 жылы қабылданған Туристік саланы дамытудың 2023 жылға дейінгі тұжырымдамасында да туристік әлеуетіміз дұрыс зерттелмеген. Бұл жағдайда туризмнің дамуы туралы айту қиын.
Осы саланы зерттеп жүрген маманның айтар нақты дәлел-дәйектері де бар. Оның пікірінше, Туристік саланы дамытудың 2023 жылға дейінгі тұжырымдамасы сенімсіз ақпараттар негізінде жазылған. Мысалы, құжатта туризмді дамытуға қиындық келтіретін негізгі себептердің бірі ретінде «Туризм саласында білікті кадрлардың, оның ішінде академиялық білім сипатының жетіспеушілігі, білім бағдарламаларының еңбек нарығының талаптарынан, өндіріс қажеттіліктерінен, жұмыс берушілердің күтуінен біршама алшақтығы» көрсетілген. Бұл орайда, Тұжырымдама авторлары туризмнің дамымауына басты кемшілік ретінде мамандық беру мекемелерін негізсіз айыптаған.
– Сонымен қатар Тұжырымдама бойынша кемпингтік туризм, автотуризм және караванинг туризмін дамыту жоспарланған. Құжатты әзірлеушілердің пайымына салсақ, осы саланы дамыту еліміз үшін өте қолайлы-мыс. Себебі туризмнің бұл түрлері барлық маусымда дами береді дейді. Шыны керек, бұл ақылға қонбайды. Себебі еліміздің кейбір аймағында қыс мезгілінде табиғат аясында серуендеу тұрмақ, жұмыс пен үйдің арасына қатынау мұң болады емес пе?! Аяз, боранда, тұманда, көктайғақ кезде маңызды қалааралық трассалар да жиі жабылады. Қатты суықта көптеген мекемелер жұмысын тоқтататынын біле тұра, қысқы мезгілде де туристердің саяхатын жоспарлау тіпті күлкілі көрінеді. Еліміздің табиғи ерекшеліктерін ескермегеніне қарап, Тұжырымдама авторларының географиялық біліміне күмәнданып қалдым,– дейді К.Мәмбетәлиев.
Оның айтуынша, дәл қазір Қазақстанда кемпингтік туризм, автотуризм және караванинг туризмін дамытуға мүмкіндік аз. Тұжырымдамадағы осыған қатысты бөлім Германия, Қытай және Ресейдің туризмін дамытуға арналған сияқты. Себебі сол мемлекеттердің әлеуеті туралы мәліметтер беріліп, Қазақстанның әлеуеті назардан тыс қалған. Қазақстанға шетелдік туристердің барлығы бірдей өз көліктерімен келмейтіні белгілі. Мысалы, Аустралия мен Америкадан, Еуропа мен Азияның дамыған мемлекеттерінен келетін туристердің өз көлігімен келмейтіні түсінікті. Ал бізде, өкінішке қарай, оларға жалға көлік беретін орталықтар өте аз. Оның үстіне, туризмнің бұл саласына кез келген көлік жарамайтындықтан, жол талғамайтын, қауіпсіздігі жоғары мықты автокөлік қажет.
Алыс шетелдерден келетін туристерге мықты автокөлік бермек түгілі, ТМД көлемінде өз автокөлігімен келетіндердің көлігі бұзылған жағдайда техникалық көмек беретін орталықтар да көп емес.
– Қазіргі таңда туризмнің бұл түріне ұлттық деңгейде көңіл бөлуге әлі ерте. Себебі бізде бірінші кезекте туризмнің дайын тұрған нысандарының көпшілігі бос тұр. Осы нысандар пайда әкелуі үшін қажетті туристерді әлі тартқан жоқпыз. Алыс шетелден келетін туристердің саны он бес-жиырма миллионнан асқан соң ғана туризмнің кемпинг, авто, караванинг сияқты түрлерін дамыту туралы айтуға болар. Ал қазір оны қолға алудан бұрын, елімізде көліктер жүретін жолдардың сапасын ретке келтіріп алған жөн,– дейді ол.
Соңғы кездері Қазақстанның медициналық туризмдегі әлеуеті жоғары бағаланып жүргені белгілі. Бұған да күдікпен қарауға тура келеді. Туризмді дамытуға қатысты құжат авторлары медицина саласы бойынша басқа мемлекеттердің көшбасшы екенін мойындайды. Соған қарамастан, Қазақстанда жасалған небәрі 40 жүрек трансплантациялау және 5 өкпе трансплантациялау операциясын үлкен жетістік ретінде қарастырып, осы елдермен медициналық туризм саласында бәсекелесуге шақырады. Әрине, бір операцияның өзі үлкен жетістік. Алайда, жоғарыда аталған операциялар қанша науқасқа шаққанда сәтті жасалды? Егер авторлар Тұжырымдамада соңғы бес жылдың статистикалық деректерін пайдаланды десек, жылына бір трансплантация жасау отандық медицинаның жоғары дәрежеде екендігін айқындай ма?! Отандық медицина ел азаматтарын емдеп болып, басқа елдің азаматтарын емдеу жағдайына жетті ме?! Ертең шетелдік туристерді емдеу сәтсіз болған жағдайда Қазақстанның әлем алдындағы беделі қалай болады? Сәтсіздікке ұшыраған клиенттің қорғаушылары халықаралық немесе жергілікті соттарға жүгінген жағдайда Туризм индустриясы комитеті қандай рөл атқарып, қаншалықты жауапкершілік арқалайды?! Осы тектес салмақты мәселелер әлі шешілмеген.
К.Мәмбетәлиев кейінгі жылдары туризм саласына жасалып жатқан мемлекеттік қолдауды ерекше бағалайды. Өкініштісі, оны туризм саласына жауапты мекемелер тиімді пайдалана алмай отыр. Әлемде Қазақстан сияқты туризмді қолдап жатқан елдер көп емес. Жағымсыз саясаттың әсерінен туризм саласынан түсетін табыстан айырылып жатқан мемлекеттер де бар. Мысалы, бірер жыл бұрын АҚШ президенті жеті мұсылман елдің азаматтарына елге кіруге уақытша тыйым салған-ды. Ал АҚШ экономистерінің дерегіне қарағанда, бұл елдегі туризм саласындағы 40 мың жұмыс орнының жойылуына және миллиардтаған доллар табыстан айырылуына себеп болған. Осыдан кейін АҚШ туристер көп келетін мемлекеттер арасында Франциядан кейінгі екінші орнынан түсіп қалды. АҚШ-қа мұсылман туристерден ғана емес, Еуропа азаматтарының да келуі азайып кеткен. Тіпті Еуропаның кейбір дамыған мемлекеттері өз азаматтарына АҚШ-қа бармауға кеңес беріп, ұлттық туристік порталдарында қауіпті елдер санатына енгізді.
Бұған кері мысал ретінде Сауд Арабиясын тілге тиек етуге болады. Консервативті мемлекет ретінде бұл ел бұрын тек мұсылман туристерді қабылдайтын. Қазіргі тақ мұрагерінің саясаты бойынша барлық туристердің елге еркін кіруіне рұқсат берілді. Осы арқылы Сауд Арабиясы мұнай таусылғаннан кейінгі кезеңде де экономикалық дамуды төмендетпеу жағын қазірден бастап қолға алып отыр. Осы екі мысалға қарай отырып, туризмге саясаттың тікелей ықпалы бар екенін көруге болады. Еліміздегі саяси жағдайдың қолайлылығына қарамастан Туризм индустриясы комитеті туристік әлеуетімізді пайдалана алмай, саланы тиісті дәрежеде дамыта алмай отыр.
Шетелдік туристерді көбірек тарту үшін не істеу керек? Бұл сауалға К.Мәмбетәлиев:
− Ең бірінші, туризмнің қандай түрлерін дамыту қажеттігін анықтау керек. Шетелдік туристердің басым бөлігі табиғат аясында (ұлттық парктер, ұлттық саябақтар мен қорықтар және т.б) саяхаттағанды ұнататынын ескерген жөн. Екіншіден, қай елдің туристерін тарту ел экономикасына пайдалы екенін анықтап алу керек. Тиісті Тұжырымдама авторлары елімізге келетін туристердің басым бөлігі ТМД мемлекеттеріне тиесілі екендігін, олардың Ресей, Өзбекстан және Қырғызстаннан екенін көрсеткен. Меніңше, олар біздің экономикаға жұмсаған қаржысының біраз бөлігін қайтадан өздері алып кетеді. Бұл туристерден еліміз айтарлықтай пайда көрмейді. Сондықтан бізге Аустралиядан, АҚШ-тан, Еуропа мен Азиядағы дамыған елдерден келетін туристерді тарту маңыздырақ, – дейді.
Сарапшы атап көрсеткендей, азаматтарын елге тартқымыз келетін мемлекеттермен тиянақты түрде жұмыс жасау жағы да өте өзекті. Демек, осы елдерде Қазақстан туризмін тиімді, арзан және нәтижелі тәсілдермен насихаттау керек. Осы айтылғандарды ғылыми түрде жүйелеп, сол жоспар бойынша жұмыс істесек, жақсы нәтижеге қол жеткізе аламыз.
Бауыржан МҰҚАН,
«Egemen Qazaqstan»
