Jaıaý kele jatqan jalǵyz adamǵa oı joldas. Neshe túrli oılar basyńa keledi. Bir sátte kókeıge «О́mirde jaqsylyq kóp pe, joq álde jamandyq kóp pe» degen suraq kele qaldy. Bir sát eksperıment jasap kórmek boldym.
Jaıaý júrginshiler joly qardan tazartylyp úlgirmegendikten, qar betindegi jalǵyz aıaq soqpaq sekildi taptaýryn joldar paıda bolypty. Sol joldy qýalap kele jatyrmyn. Mundaıda qarama-qarsy kezdesip qalǵan eki adamnyń biri ekinshisine jol berýi tıis. «Qane, qazir maǵan qansha adam jol berer eken, sonyń árqaısysyn ózime jasalǵan jaqsylyqqa balaıyn» dep sheshtim.
Jumysqa jetkenimshe 22 adam qarama-qarsy kezikti. Olardyń kóbi jastar. Sondyqtan jurttyń kóbi maǵan jol berdi. Sonda jumysqa jaıaý kelemin dep 1 saǵat jolda júrgenimde jıyrma shaqty jaqsylyqqa kenelip úlgerippin. Osyny oılaǵan sátimde ózimniń de kóńilimniń kóterilip qalǵanyn sezindim.
Adam balasy tabıǵatynda bir-birine jaqsylyq jasaýǵa beıim ǵoı. Bireýge jaqsylyq jasaýdyń ózi – jan sergiter jaqsy is. Birinshisi «jaqsylyq kórdim» dep qýansa, ekinshisi «bireýge jaqsylyq jasaý qolymnan keldi» dep qýanady.
Eger bizdiń qazaq halqynyń salt-dástúrine nazar aýdarsańyz, onyń tek kileń jaqsylyqtan turatyndyǵyn baıqaısyz. Úlkendi syılaý, anany, qyz balany qurmetteý, jasy kishige jón úıretý, qonaqty qudaıyndaı kútý – sonyń bári bizdiń salt-dástúrimizde tur. Maqal-mátelderimiz de tek jaqsylyq jasaýdy úndeıdi. Máselen, «Jaqsylyqtyń erte-keshi joq» deıdi. Tipti «Jamandyq qylǵanǵa da jaqsylyq qyl» dep úıretedi, «Taspen urǵandy aspen ur» deıdi. «Jaqsylyq bireýden qaıtpasa, bireýden qaıtady, áıtpese Qudaıdan qaıtady» deıdi.
Meniń oıymsha, osynyń barlyǵy bizdiń halqymyzdyń ǵasyrlar boıy myna keń ólkede qaýymdasyp ómir súrýiniń negizinde qalanǵan. Qaýymdasqan ómirde bir adam, ekinshi bir adamnyń kómegine súıenbeı tura almaǵan. Salt atpen jalǵyz ózi jolǵa shyqsa da, aldymen Allaǵa syıynǵan, sodan keıin kóptiń kómegine sengen. «Tańǵy as – táńirden» degen. Eger katolık dininde, ásirese, onyń protestant tarmaǵynda jeke adamnyń tulǵasy, onyń jetistikteri men táýelsizdigi nasıhattalsa, bizdiń qazaq «jalǵyz júrip jol tapqansha, kóppen júrip adas» deıdi.
О́kinishke qaraı, sońǵy I-II ǵasyrdyń ishinde bizdiń halqymyzdyń ómirine engen uly ózgerister salt-dástúrimizdiń, qazaqy bolmysymyzdyń buzylýyna alyp keldi. О́zimizdiń ornalasqan keń baıtaq óńirimizde san túrli mádenıetterdiń toǵysqan tusynda turdyq ta, olardyń jaqsylyǵyn da, jamandyǵyn da molynan qabyldadyq. Boıymyzdaǵy qazaqqa tán kóp dúnıeni joǵalttyq, onyń ornyna orysqa tán, ózbekke tán, tipti alysta jatqan eýropalyqtarǵa tán talaı dúnıeni qabyldadyq. Qazirdiń ózinde eki dúnıeniń ortasynda turǵan sekildimiz. Árıne, «bir jamandyqtyń bir jaqsylyǵy bar» degen ǵoı taǵy da atam qazaq. Osy ózgeristerden bizdiń bir utqan jerimiz bolsa, ol ne nársege de bolsa, tez beıimdelgishtigimiz sekildi. Búgingi jyldam ózgeretin jahandyq dúnıe turǵysynan qaraǵanda muny jaqsy qasıet retinde baǵalaýǵa bolady.
Sondyqtan Elbasynyń «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy taǵdyry da, ulttyq bolmysy da kóp ózgeriske túsken biz sekildi halyqqa óte qajet. Ol bizge eń áýeli ózimizdiń qaıdan shyqqanymyzdy, qaı jerge kelgenimizdi bilý úshin, halyq retinde búgingi jalpyadamzattyq qundylyqtar arasynan ózimizge tıisti joldy tańdap, baǵyt-baǵdar túzýimiz úshin kerek. Jalpy halyq, ult retinde bizdiń boıymyzda buǵyp jatqan úlken rýhanı qasıet bar. Biz jan-dúnıesi lastanǵan halyq emespiz. Osy qasıetterimizdi saqtap qalý úshin bizge jamandyq pen jaqsylyqtyń arasyn saralap otyrýǵa týra keletin sekildi.
Sonymen meniń bir saǵattyń ishinde júrgizgen eksperımentime qaraǵanda bizde jaqsylyq ataýly mol. Eń úlken jaqsylyq – qazaqtyń keshegi kúninen búgingi kúni jaqsy. Osynyń qadirin túsinýge árkimniń shamasy jetedi dep oılaımyn.
Biraq sóıte tura nege adam balasy jaqsylyqtan kóri bireýden kórgen jamandyǵyn, zábirin aıtýǵa qushtar? Qazir qaryny toımaı júrgen adam az, biraq kóńili toǵaımaı júrgen adamdar jetip-artylady. Áleýmettik jelige kirseńiz, kijingen adamdardy kóresiz. Nege bulaı? Sebebi adamdar jaqsylyqty eskere bermeıtindeı jaǵdaıǵa jetken sekildi.
«Ýaıymsyz aǵady bulaq kúlip,
Men de sony tiledim jylap turyp.
Jaqsylyqty eskere bermeıtinder,
Jamandyqqa qalady qulaq túrip» degen óleń joldary bolýshy edi. Jamandyqty sanaǵandaı jaqsylyqty da sanap júreıik!
Suńǵat ÁLIPBAI,
«Egemen Qazaqstan»
