Қазақстан және Венеция комиссиясы: Құқық үстемдігі жолында

Сәрсенбі, 27 маусым 2012 7:14

Үстіміздегі жылы 15-16 маусымда Венеция қаласында (Италия) Еуропа Кеңесінің Құқық арқылы демократия үшін Еуропалық комиссиясының (Венеция комиссиясының) 91-жалпы отырысы өтті. Қазақстан өкілдері бұдан бұрын да мұндай іс-шараларға қатысып жүретін, алайда бұл жолы еліміз үшін ол ерекше маңызды болды. Жалпы, отырыста Қазақстан Венеция комиссиясының толық құқылы мүшесі ретінде таныстырылды. 2012 жылғы наурызда Республика Президенті «Құқық арқылы демократия үшін Еуропалық комиссиядағы Қазақстан Республикасының мүшелігі туралы» Жарлыққа қол қойды.

Сәрсенбі, 27 маусым 2012 7:14

Үстіміздегі жылы 15-16 маусымда Венеция қаласында (Италия) Еуропа Кеңесінің Құқық арқылы демократия үшін Еуропалық комиссиясының (Венеция комиссиясының) 91-жалпы отырысы өтті. Қазақстан өкілдері бұдан бұрын да мұндай іс-шараларға қатысып жүретін, алайда бұл жолы еліміз үшін ол ерекше маңызды болды. Жалпы, отырыста Қазақстан Венеция комиссиясының толық құқылы мүшесі ретінде таныстырылды. 2012 жылғы наурызда Республика Президенті «Құқық арқылы демократия үшін Еуропалық комиссиядағы Қазақстан Республикасының мүшелігі туралы» Жарлыққа қол қойды. Мемлекет басшысының бұл акті Еуропа Кеңесі министрлері комитетінің Қазақстанның тиісті өтінішін қанағаттандыру туралы шешімінен кейін қабылданды. Бұл Қазақстанның құқық үстемдігін нығайту саласындағы жетістіктерін халықаралық қоғамдастықтың танып-мойындауын айғақтай түсті.

Форум жұмысына Венеция комиссиясының Президенті Д.Бу­киккио, Еуропа Кеңесі министр­лері комитетінің және Парламент Ассамблеясының өкілдері, түрлі құрлықтардың конституциялық бақылау органдарының басшылары, сондай-ақ беделді халық­аралық ұйымдардың делегациялары қатысты.

Қазақстан 1998 жылдан бері Венеция комиссиясында байқау­шы мәртебесін иеленіп келген болатын. Комиссия Конституция­лық Кеңеспен және еліміздің басқа да мемлекеттік органдарымен, құқық қорғау құрылым­да­рымен тұрақты негізде өзара іс-қимыл жасап, жекелеген құқық­тық институттарды реформалау кезінде біздің сұрауымыз бойынша бірнеше рет сарапшылық-әдістемелік тұрғыда көмек көр­сетті. Енді ынтымақтастық жаңа деңгейге көтерілуде. Комиссия мүшесі ретінде Қазақстан шешім қабылданар кезде дауыс беру құқығына ие болды.

Венеция комиссиясы Еуропа Кеңесінің конституциялық мәсе­лелер бойынша консультативтік органы болып табылады. 1990 жылы құрылған Комиссия еуро­палық конституциялық мұраның стандарттарын ескере отырып конституциялар қабылдануында үлкен рөл атқарды. Бүгінде Ко­миссияға 58 мемлекет мүше болып табылады, атап айтқанда Еуропа Кеңесінің 47 мүшесі, сон­дай-ақ Алжир, Бразилия, Чили, Израиль, Қазақстан, Қырғызстан, Корея, Мексика, Марокко, Перу және Тунис. Беларусь қоғамдас­тық атынан мүше. Аргентина, Ватикан, Канада, Жапония, АҚШ және Уругвай байқаушы мәрте­бесіне ие. ОАР мен Палестина­ның байқаушыға теңестірілген ерекше­ ынтымақтастық мәртебе­сі бар, соның арқасында олар қорытынды беруді сұрай алады.

Өз Жарғысына сәйкес Венеция комиссиясы тәуелсіз кон­суль­тативтік орган болып табылады, ол қатысушы мемлекеттердің бі­рінші кезекте құқық жүйелерін жақындастыру мақсатында оларды зерделеумен, сондай-ақ құ­қық­тық мемлекет пен демократия қағидаттарын іске асырумен айналысады. Өз жұмысында Комиссия Еуропа Кеңесінің қыз­ме­тіне негіз етіп алынған еуропа­лық конституциялық мұраның тұғырлы үш қағидасын, атап айт­қанда: демократияны, адам құ­қық­тарын қорғауды және құқық үстемдігін басшылыққа алады.

Қазіргі уақытта Венеция комиссиясы халықаралық қоғам­дас­тықтың конституциялар үс­тем­­дігін қамтамасыз ету сала­сындағы іс-қимылын біріктіретін орталық болып табылады. Оның көп жылдық жұмысы нәтиже­сін­де 2011 жылғы мамырда конс­титуциялық бақылау органдары­ның халықаралық қауымдастығы ретінде Конституциялық сот төре­лігі жөніндегі дүниежүзілік конференция құрылды. Бұл ұй­ым­ның мақсаты – негізгі заңдар­дың үстемдігін қамтамасыз ету мә­селесінде конституциялық соттар мен баламалы институттар арасында әлем деңгейіндегі ты­ғыз ынтымақтастық орнату болып табылады.

Конституциялық бақылау ор­ган­дарының өзара іс-қимылы өңір­лік деңгейде де іске асырылады. Бүгіндері әлемде Еуропа, араб, африка, латын америкасы, франктілді және португалтілді елдердің, ТМД-ға мүше мемле­кеттердің конституциялық соттары қауымдастықтары бар. 2011 жылғы шілдеде Джакарта қала­сында Азия елдері конститу­ция­лық соттарының қауымдастығы құрылып, оған Индонезияның, Жапонияның, Кореяның, Малай­зияның, Моңғолияның, Таиланд­тың, Өзбекстанның және Филип­пиннің конституциялық әділет органдары тең құрылтайшылық жасады. Қауымдастыққа соңыра Пәкістан, Ресей, Тәжікстан және Түркия қосылды. Бұл ұйымға қосылу туралы ұсыныс Қазақ­станға да жасалып келеді. Қазіргі уақытта ол Қазақстан тарапынан зерделенуде.

Мұндай бірлестіктерге мүше болу конституциялық бақылауды іске асырудың өзекті мәселелерін конференциялар, дөңгелек үс­тел­дер, семинарлар, мерзімді баспа­сөз өнімдерін шығару шеңбе­рін­де тұрақты түрде ақпарат және пікір алмасуға мүмкіндік береді.

Жоғарыда аталған өңірлік бір­лестіктермен және оларға кіретін мемлекеттермен жеке-дара нәти­желі жұмыс істеп қана қоймай, Дүниежүзілік қауымдастық шең­бе­рінде олардың іс-әрекетін бі­рік­тіре отырып, Венеция комиссиясы халықаралық деңгейде кеңінен танылды.

Жекелеген құқықтық мәсе­ле­лер бойынша салыстырмалы конс­титуциялық және халық­ара­лық құқық тұрғысынан талдау жасап, олардың еуропалық стан­дарттарға сәйкестігіне қорытын­ды беру Венеция комиссиясының басым бағыттарының бірі болып табылады. Мәселен, бұл жолы жалпы отырыста Бельгия Конституциясы, Тунистің жаңа Конс­титуциясының жобасы, Венгрия Парламентінің мүшелерін сайлау туралы акті, «Экстремистік іс-әрекеттерге қарсы тұру туралы» және «Федералдық қауіпсіздік қызметі туралы» Ресей Федера­циясының заңдары және т.б. бо­йынша Комиссия қорытындыла­ры­ның жобасы талқыланды.

Қазақстан Республикасының атынан Венеция комиссиясының мүшесі ретінде мен Комиссияны Қазақстан жүргізіп отырған мем­лекеттік құқық саясатының не­гізгі бағыттары туралы хабардар еттім.

Конституциялық Кеңес пен Венеция комиссиясының кезекті іс-шарасы үстіміздегі жылғы та­мызға жоспарланған. 29-31 тамызда Конституция күніне арнал­ған «Конституция: адам құқық­тарының, демократиялық қоғам мен заманауи мемлекет құнды­лық­тарының іске асуы» атты халықаралық конференция өтеді.

Қорытындылай келе, Қазақ­стан мен Венеция комиссиясы ынтымақтастықтың жаңа сапа­лық деңгейіне көтерілді деп атап өтуге болады. Бұл елімізде құ­қық­тық мемлекет қағидаларын орнықтыру үдерісіне оң әсер етері сөзсіз.

Игорь РОГОВ,

Конституциялық Кеңес төрағасы.