Ақынжанды азамат

Сенбі, 11 тамыз 2012 7:14

Қытайдың  ғұлама ғалымы, данагөй философы Конфуций: «Байыптылық, жомарттық, кеңпейілділік, адалдық және мейірмандылық – асқан адамгершілікті көрсететін бес қасиет», – деп түйіндеген екен. Шүкір, өмірге деген жауапкершілік ұстанымы,  айналасындағыларға деген дарқан көңілі, айтқан сөзі мен іс-әрекеттерін шындыққа, нақтылыққа негіздейтін талмайтын талпынысы мен ізденгіштігі, кімге болса да мүмкіндігінше көмек көрсетуден қашпайтындығы сияқты қасиеттерге ие азаматтар елімізде жоқ емес, баршылық.

Сенбі, 11 тамыз 2012 7:14

Қытайдың  ғұлама ғалымы, данагөй философы Конфуций: «Байыптылық, жомарттық, кеңпейілділік, адалдық және мейірмандылық – асқан адамгершілікті көрсететін бес қасиет», – деп түйіндеген екен. Шүкір, өмірге деген жауапкершілік ұстанымы,  айналасындағыларға деген дарқан көңілі, айтқан сөзі мен іс-әрекеттерін шындыққа, нақтылыққа негіздейтін талмайтын талпынысы мен ізденгіштігі, кімге болса да мүмкіндігінше көмек көрсетуден қашпайтындығы сияқты қасиеттерге ие азаматтар елімізде жоқ емес, баршылық. Солардың бірі – осы күндері алпыс деген асуды алған, есімі елге белгілі, қазіргі кезде Батыс Қазақстан облысының прокуроры лауазымында Елбасының сенімін ақтауға барынша күш салып жүрген Жақсылық Байтұқбаев дер едім.

Әріптестігіміз, достығымыз бүгіндері тонның ішкі бауындай  ағалы-інілі бауыр­ға айналған Жа­қаңмен таныстығымыз сонау 1989 жылы, өмір баспал­дақта­рым­ның ұмы­­тылмас кезеңдерінің бірінде болып еді. Әлі есім­­­­­де, сол кезде Республика про­куро­рының орынбасары Ғалихан Ержанов (өзі менен екі-ақ жас үлкен еді) мені қызметке ала отырып, үлкен сенім артатынын ашық айтқан еді. Сол сенімді ақ­тауға жаңа бастығым Жақсы­лық Бай­тұқбаевтың адами қасиеттері бірден-бір себеп болды. Жақаң менен 10 жас кіші бол­ғанмен, прокуратура саласы­ның қыр-сырын жетік меңгерген маман екендігін бірден байқат­ты. Өзі басқарып отырған құрылым­ның мәртебесін кө­теруде жаңа қадамдарға сес­кенбей барып жүр­ді. Қыс­қаша айтқанда, өзінің ре­форматорлық, яғни жаңа ба­ғыттарға ұм­тылу арқылы жас­а­ған жұмы­сын жандандырып, прокуратура жүйесінің соттарды қада­ғалау сала­сындағы көрсет­кіш­терді жақсарту жолында көптеген шаруалар атқарылды. Көп ұза­май-ақ, төк­кен тері бос кетпей, біздің басқарма көрсет­кіші жо­ғарылай түсіп, мәртебесі күннен күнге көтеріле берді.
Сол бір жылдардың құқық саласын­дағы, әсіресе, прокуратура қызметкер­лері­нің  жауап­кер­ші­лігін ең жоғары дең­гейге кө­теретін екі мәселе аса мәнді болды. Бірін­шісі – 1986 жылғы Жел­тоқсан оқиға­сына байланысты, тіпті Жоғарғы Сот деңгейінде бекіп кеткен қылмыстық істер­дің де жаппай қайта қаралуы, ал, екіншісі – 1985 жылы Мәскеуде қабылданған «Мем­лекеттік және қоғамдық мүліктерді заңсыз иемденумен күресті күшейтудің кейбір мәселелері» деген Кеңес Одағы Коммунистік партиясы Орталық Комите­тінің қаулысын орындау барысындағы сот ше­шімдеріне сонау Мәс­кеу арқылы келіп жатқан бақылау арыздарды тексеру еді. Жақсылық Байтұқ­баев хал­қына, өз еліне деген сүйіспеншілігін, адал­дығын тек заңды дұрыс пайдаланып қана қоймай, сол заңды дұрыс пайдалану бары­сындағы қиындықтарға аспай-саспай төтеп бере алды. Тікелей бастығымыздың бұл ұс­танымы қатардағы біздерге әсер етпей қойған жоқ. Тек менің өзімнің ғана қолым­нан Желтоқ­сан оқиғасына байланысты сот­талған азаматтарымыз бен аза­мат­шалары­мыздың істерін қыс­қарту жөнін­дегі оннан астам прокурор наразылығы дайындалып, кейін Жоғарғы Сот дең­гейін­де қолдау тауып жатты.
Қандай да болсын қылмыстық істерді не азаматтық дауларды қа­раған кезде, әсі­ресе, шешім қа­был­дағанда құқық қорғау сала­сындағы қызметкерлер мемлекетте жүргі­зіліп жатқан сол сала­дағы саясатты негізге алып, істің дәлелдену деңгейі мен дәлел­ден­ген іс-әрекеттің заңдылық баға­лануын ұмытып кетпеу керек. Өкінішке орай, қазірдің өзін­де  де кейбір сот ше­шімдері про­­курордың қолдауымен саяси көз­қарас­тың басымдылығы тұрғы­сында шешіліп жататындығы жасырын емес. Ал, сонау Кеңес өкіметі заманында ондай қа­дам­­дарға мемлекет тұрғысында қа­был­данған кейбір саяси шешім­дер тікелей жол ашып беретін. Ондай кезде «шаш ал десе, бас алуға» дайын тұратын, өз жағ­дайын жақсартуда адам құқығын аяққа басып, заң­сыз шешімдерге баратын жа­ғым­паздар да табыла қалады. Мен айтып кеткен СОКП Орталық Комитетінің қау­лысы да сондай құжат­тардың бірі болды. 1985-86 жылдары сол қау­лыны негізге алып, мемлекеттік және қоғамдық мен­шік­ті «ием­дену­шілер­мен» жап­­пай күрес басталды. Ол кезде басқа меншік жоқ қой. Яғни кез келген лауазым иесін қо­йып, аға шопан, дүкен­шілер­ді, қойма меңгерушісін ше­­тінен жауапқа тарта беруге жол ашылды.
Республика Жоғарғы Сотында бекіп кеткен заңсыз шешімдерге түскен арыздарды тексеру де аз болмады. Тек менің өзім қараған көптомдық істер бойынша, Сол­түстік Қазақстан облысындағы бір кеңшар директоры  (есімі есім­де жоқ) және Қы­зыл­­орда облысының Арал аудандық авто­көлік мекемесінің директоры бол­ған О.Ерекешов­тің істері бойынша Бас проку­рордың нара­зылығы дайындалып, олар жө­нінде Жоғар­ғы Соттың ақтау қау­лылары шықты. Әрине, наразы­лықтың қолдау табуында қатар­дағы қызметкерлердің тұжы­рым­дамасымен ең алғаш танысатын Жақ­сылық Байтұқбаев болатын. Жақаң өзінің осындай ерлікке тән әрекеттерімен, адам тағды­рын дұрыс шешу­дің бірден-бір жолы тек әділеттікте екен­дігін берік ұстанған маман екендігін дәлелдей білді.
Жақаңның осы қасиеттері  1995 жылы қабылданған Ата Заңымыздағы прокуратура жүйе­сіне арналған 83-бапты іс жүзіне асыруда, өзі қызмет атқарған салада көп пайдасы тиді деп ойлаймын. Әрине, бүкіл прокуратура жүйесінің түбегейлі өзгеруіне негіз болған Ата Заңымыздың 83-бабын орындау үшін,  ең алдымен, Прокуратура туралы жаңа заң қабылдануы қажет. Өйткені, бұрын-соңды негізінен қаралау функциясын арқалап, тек айыптаушы есе­бінде елге бел­гілі прокурор қызметкерлері енді негізінен құқық қорғаушы, яғни тіпті ақ-қарасын тексеріп, көзі жетіп жатса ақтаушы жағына тұра алатын лауазым иесіне айналуы тиіс еді. Мен ол кезде Елбасымыздың шеші­мімен мемлекетіміз­дің Бас прокуроры болып тағайындалып едім. Аталған талап­тарға сай заң жобасын дайындауда және сол заңды іс жүзіне асыруда білек сыбанып, әділеттіліктің ақ жолын заңдылық негізінде салуға кіріс­кен жүздеген әріптестерімнің ішінде Жақ­сылық Байтұқбаев та тұрды. Сондай еңбек­тің арқасын­да бүгінгі таңда біздің мемле­ке­тіміздегі прокурор ел аузында айыптаушы емес, құқық қорғаушы есе­бінде танылып, әркім өз құ­қығын қор­ғауда, ең алдымен, про­курорға жүгінуді жөн көре­тіндігі де сондықтан.
Айта берсе, Жақаңның кәсіби еңбегін­дегі ерен іс-әрекеттері же­тіп жатыр. Меніңше, мемлекеттік қызметте жүрген азаматтардың ең жоғарғы бағасы – оның өзі істеген саладағы өткен жолы. Осы мақаланы жазар алдында Интер­нетті ашып, Жақаңның өмір­баянын паш ететін ресми құжатты іздедім. Бақандай отыз бес жыл істеген қызмет тізбесі тек бір салада болғандықтан, бар-жоғы бір-ақ бетке сыйыпты. Осы отыз бес жылдың ішінде Жа­қаң Семей облысының екі ауданы мен бір қаласында, Қазақ­стан Республика­сының Бас прокуратурасында он бес жыл қыз­мет істесе, 1992 жылдан бастап, Семей, Шығыс Қазақстан, Қос­танай облыстары­ның, Алматы қала­сының прокуроры болып, 2009 жылдан Батыс Қазақстан облысы прокуроры қызметін ат­қарып келеді. Кәсіби, адами тұр­ғыдағы тәжіри­бесін жерде қал­дырмай, заңгерлік маман­дықты таңдаған жастарға пайдасы тисін деген мақсатта ғылыммен де шұғылданып, заң ғылым­дарының кандидаты ғылыми атағын қор­ғап шықты. Өз қаламынан туын­даған екі кітап пен алпыстан астам ғылыми мақалалардың авторы.
Ел алдында, мемлекет алдында атқар­ған ерен еңбектері жоғар­ғы бағаға ие болып, Жақаң «Құр­мет», екінші дәрежелі «Даңқ» ордендерімен, алты ме­­дальмен, Қазақстан Республикасы Пре­зи­дентінің, Премьер-Ми­нистрдің, Бас прокурордың мадақтау қағаз­дары­мен марапатталды.
Жақаңның адами тұрғыдағы қасиет­терін, отбасына, жан жары Райханға деген кіршіксіз сезімін 33 жыл тығыз қа­рым-қатынаста жүрген біз ғана емес, бү­кіл дос-жарандары, әріптестері де біледі. Журналистика саласындағы бел­гілі қаламгерлер­дің бірі бола тұ­ра, өзінің ең негізгі міндеті Жа­қаңның жары болуды таңдаған Райхан­ның, асқар таудай Жа­қаң­ның өсіп-өркен­деуіне, ағайын-туыс­қандары мен әріптес­терінің орта­сын­дағы мәртебесінің жоға­ры болуына қосқан үлесі зор.
Жақаңның тағы да бір ерекше қасиеті, кейбір прокурор әріптес­теріміз сияқты заң­нан басқа әңгі­ме айтпай, «түп-түзу тақтай­дай қатып қалмаған», шығармашы­лыққа көп көңіл аударатын, әде­мілік пен нәзік­тікке, адам өмі­ріндегі сұлулық пен пәктікке бас иіп жүретін, өзі қызмет жасап жүрген салада сирек кездесетін, ақын­жанды азамат. Содан да болар, Жақаң еліміздің қай түк­пірінде жүрсе де өзіне ұқ­саған дархан көңілді азаматтарды айналасына жинай жүреді.
Мақсұт НӘРІКБАЕВ,
Қазақ гуманитарлық заң университетінің ректоры, заң ғылымдарының докторы, профессор .